۱- اشتغال ذهنی استفاده از اینترنت همراه با وسوسه انجام آن.

۲- استفاده بیش ازحد از اینترنت بیش از مدت زمانی که شخص برای آن برنامه ریزی ‌کرده‌است.

ب ـ استفاده از اینترنت یا اشتغال ذهنی نسبت به آن باعث اختلال جدی در عملکرد شغلی –اجتماعی یا دیگر زمینه ­های زندگی فرد شود.

ج- استفاده بیش از حد از اینترنت به صورت خاص در طی دوران هیپومانیا یامانی که اتفاق نیفتد و این نشانه­ها جزء اختلالات محور یک معیار تشخیصیDSM-IV-TR قرار نگیرد.

از معمول­ترین معیارهای تشخیص اعتیاد اینترنت ‌می‌توان به مواردی نظیر افت تحصیلی شدید، کاهش وزن، بالا رفتن دامنه تنش­های عصبی، کاهش فعالیت­های اجتماعی، معاشرت با اشخاص یا ‌گروه‌های بزرگتر، قانون گریزی، عدم مسئولیت­ پذیری بیش از حد، پرخاشگری، تغییر عادت­های رفتاری، ابتلا به سردردهای عصبی و… نام برد که ‌می‌توان به کمک آن ها علایم اعتیاد به اینترنت را در دیگران شناسایی کرد (امینی، ۱۳۸۴).

ملاک تشخیصی یانگ (۱۹۹۶) برای اعتیاد اینترنتی را بر اساس ملاک­های تشخیصی قماربازی بیمارگونه که در DSM-IV آمده بود را مبنایی برای تشخیص اعتیاد اینترنتی قرار داد و در به کارگیری معیار او فقط کاربرد غیر اصولی اینترنت یا کامپیوتر مثلاً غیرتجاری یا غیرآموزشی در نظر گرفته شد. یانگ بیان کرد که هر فردی پنج نشانه یا بیشتر از این هشت نشانه در طی شش ماه در یک فرد وجود داشته باشد آن را اعتیاد اینترنتی می‌نامند.

ملاک­ها عبارتند از : اشتغال ذهنی ‌در مورد اینترنت، احساس به گذراندن زمان بیشتر در اینترنت برای به دست آوردن میزان رضایت بیشتر از آن، عدم موفقیت در کنترل، توقف یا کم کردن استفاده از اینترنت، به هنگام قطع و یا کم کردن استفاده از اینترنت احساس ناآرامی، افسردگی یا بد خلقی کردن، فرد بیشتر از زمانی که قصد دارد، در اینترنت می ماند، فرد بخاطر استفاده از اینترنت، فرصت­های شغلی و روابط اجتماعی مهم خود را از دست می‌دهد دورغ گفتن به اعضای خانواده، روان درمانگر یا افراد دیگر ‌در مورد مدت زمان استفاده از کامپیوتر استفاده از اینترنت به عنوان راهی برای فرار از مشکلات یا مسائل مثل افسردگی و ناامیدی.

۲-۱-۱۰- علت شناسی ـ نظریه ها

در تبیین اعتیاد به اینترنت با نظریه های بسیار زیادی روبرو هستیم. به رغم پژوهش های فراوان و تلاش­ های هماهنگ برای شناسایی مهم­ترین عوامل گرایش فرد وابسته به اینترنت، کماکان موارد مبهم و پرسش های بسیاری فرا روی محققان و متخصصان این حوزه قرار دارد. به همین خاطر است که هنوز هیچ فردی نظریه و دیدگاهی را که قادر به تبیین کلیه «رفتارهای اعتیاد گونه» باشد، اعلام نکرده است. تعدادی از نظریه­ های مرتبط با این موضوع عبارتند از: نظریه روانکاوی، نظریه کنترل اجتماعی، نظریه شناختی، نظریه شناختی ـ رفتاری، نظریه رفتاری، نظریه عصب شناختی (باقری، ۱۳۸۸).

۲-۱-۱۰-۱- نظریه پویایی روانی وشخصیت

این نظریه، ریشه ­های اعتیاد فرد به اینترنت را به سال­های آغازین زندگی وی ارتباط می­دهد. به عبارتی، عمده­ترین دلایل گرایش اعتیادآور فرد به اینترنت، شوکهای روحی یا کمبودهای عاطفی دوران کودکی، ارتباط با سایر ویژگی‌های خاص شخصیتی و یا سایر اختلالات، خلق و خوها یا گرایش­های روانشناختی ارثی است. طبق این دیدگاه، بسته به حوادثی که در دوران کودکی برای فرد اتفاق افتاده است و یا ویژگی‌های شخصیتی که در طی بلوغ در این فرد شکل گرفته است، او برای تقویت یک رفتار اعتیادآمیز یا هر رفتار دیگری مستعد می­ شود. در این حالت، آنچه که اهمیت دارد، موضوع یا فعالیت نیست، بلکه فرد شرایطی است که وی متأثر از آن، معتاد می­ شود (معید فر و همکاران، ۱۳۸۴).

۲ ـ ۱ ـ ۱۰ ـ ۲ ـ نظریه کنترل اجتماعی

بر اساس نظریه کنترل اجتماعی هیرشی، عاملی که باعث جلوگیری از رفتارهای انحرافی نوجوانان و جوانان می­ شود، “پیوند اجتماعی” است، به اعتقاد هیرشی، پیوندهای اجتماعی دارای چهار عنصر اصلی دلبستگی، تعهد، مسئولیت و اعتقاد است. ضعف هر یک از این چهار عنصر در فرد می ­تواند موجب بروز رفتارهای انحرافی او شود .

الف)دلبستگی: کسانی که به دیگران دلبستگی و علاقه ندارند، نگران این نیستند که روابط اجتماعی خود را به خطر اندازند به همین علت بیشتر احتمال دارد که مرتکب رفتار انحرافی شوند.

ب)تعهد: هر چقدر میزان تعهد فرد نسبت به خانواده­اش، دوستان و غیره کمتر باشد، احتمال ارتکاب رفتار انحرافی بیشتر خواهد بود.

ج) درگیری (مشغولیت): کسانی که مشارکت مداوم در فعالیت­های زندگی، کار، خانوادگی و غیره ندارند و بیکارند، فرصت بیشتری برای انحراف دارند.

د)باور و اعتقاد: اگر فردی اعتقاد قوی به ارزش‌ها و اصول اخلاقی یک گروه نداشته باشد یا ‌به این ارزش‌ها وفادار نباشد، احتمال گرایش وی به رفتار انحرافی بیشتر خواهد بود (امیدوار و صارمی، ۱۳۸۱).

۲-۱-۱۰-۳-شناختی

همانند دیدگاه روانکاوی، دیدگاه شناخی متوجه فرایندهای درونی است. البته این دیدگاه بیش از آنکه بر امیال، نیازها وانگیزشها تأکید کند، براینکه افراد چگونه اطلاعات را کسب کرده وتفسیرمی کنند وآنها را درحل مشکلات به کار می گیرند، تأکید دارد. اصولا دیدگاه شناختی بیشتر به افکار کنونی وشیوه های حل مسئله توجه دارد تا تاریخچه شخصی. در این دیدگاه، اعتیاد به اینترنت برآمده ازشناختهای معیوب ویا پردازش معیوب شناختی است و درمان آن مبتنی بر تصحیح فرایند شناختهای معیوب است (امیدوار وصارمی، ۱۳۸۱).

بدون هیچ دلیل منطقی متفکران اعتیاد وقتی پیش‌بینی فاجعه ‌می‌کنند ‌بیمناک‌اند. در حالی که معتادان تنها افرادی نیستند که نگرانند و اتفاقات منفی را پیش ­بینی ‌می‌کنند، آن ها تمایل به انجام این کار را بیشتر از بقیه دارند. یانگ پیشنهاد می­ کند که این نوع از افکار فاجعه­آمیز ممکن است با استفاده افراطی اینترنت برای فراهم کردن مکانیزم فرار روانشناختی به منظور اجتناب از مشکلات واقعی یا درک شده مرتبط است. درمطالعات متوالی فرض می­ شود که شناخت­های نابهنجار دیگر مثل اعتقادات مرکزی منفی، فاجعه آمیز، تعمیمی افراطی و تحریکات شناختی با استفاده افراطی از اینترنت مرتبط است. یانگ فرض می کرد که آنهایی که از باورهای مرکزی منفی رنج می­برند ممکن است کسانی باشند که بیشتر به ‌ناتوانایی‌های تعاملی ناشناخته اینترنت به منظور غلبه ‌به این ناشایستگی­های دریافتی کشیده ‌شده‌اند. او پیشنهاد کرد که بازسازی شناختی باید برای درمان باورهای مرکزی منفی زیربنایی، تحریف های شناختی و توجیهات عقلانی مثل (فقط چند لحظه بیشتر اذیت نکنید) برای مدیریت مؤثر علایم اولیه بیماران مورد استفاده قرار گیرد (یانگ،۲۰۰۷).

۲-۱-۱۰-۴- رفتاری

این تبیین بر پایه مطالعات بی.اف.اسکینر راجع به شرطی شدن عامل یا کنشگر است. ‌بر اساس این دیدگاه، فرد برای دریافت پاداش وارد اینترنت می­ شود. پاداش­هایی که فرد از این رفتار ‌می‌گیرد، فرار از واقعیت، رسیدن به عشق و سرگرمی­های زیاد است و چنانچه فرد در زمان‌های آتی نیز ‌به این پاداش­ها نیاز داشته باشد، احتمالاً به اینترنت روی خواهد آورد. در نتیجه این روند تقویت شده و چرخه همچنان ادامه پیدا می­ کند (معید فر و همکاران، ۱۳۸۴).

۲-۱-۱۰-۵-شناختی- رفتاری

اهمیت و ضرورت تحقیق

اهمیت هر تحقیقی از دو جنبه نظری و کاربردی می‌تواند مورد توجه قرارگیرد. از نظر شناسایی عوامل اثر گذار بر موفقیت در پیشگیری از افسردگی پس از زایمان می‌تواند به طرح و توسعه ی مدل های نظری کمک نماید، با توجه به تأکید جامعه علمی بر ایجاد دانش بومی این تحقیق می‌تواند نقش دو متغیر مهم در تامین سازگاری روانی را تبین نماید.

از نظر کاربردی نیز با در دست داشتن تئوری های بومی در زمینه افسردگی پس از زایمان زنان می توان شیوه های مشاوره ی کارامد تری را طرح ریزی نمود. همان گونه که در قسمت های قبل بیان شده است، اختلالات افسردگی علاوه بر هزینه ی مستقیم برای سیستم خدمات بهداشتی ، هزینه های غیرمستقیم بیشتری به دلیل ناتوانی در انجام کار ایجاد می‌کنند (تیشدر^[۱۱] و همکاران، ۲۰۰۴). افسردگی پس از زایمان می‌تواند با کاهش فعالیت ها در مادر و اختلال و در روابط مادر، کودک و خانواده همراه باشد و ادامه اختلال و عدم تشخیص و درمان به موقع آن منجر به تطابق غیر مؤثر مادر با کودک ، همسر و خانواده و در نتیجه عدم توانایی انجام وظایف مادری و همسری می‌گردد که در صورت تشدید منجر به تراژدی خودکشی مادر یا فرزندکشی می‌گردد(گال^[۱۲] و هارلو^[۱۳]،۲۰۰۳). درصورت عدم درمان حدود ۲۵% این افراد به افسردگی دائمی مبتلا شده و یا به سمت سایکوز پیش می‌روند(تانوس و همکاران^[۱۴]،۲۰۰۸). این مسئله زنگ خطری برای مسئولان بهداشت و سلامت کشور است.

عدم ارتباط مناسب و عدم رضایت ‌از همسر وجود مشکلات مربوط به زندگی زناشویی احتمال افسردگی بعد از زایمان زیاد می شود و می‌تواند منجر به بروز اختلالات در احساسات و عواطف زن شده و منجر به افزایش احتمال افسردگی بعد از زایمان گردد. می توان با بررسی سبک های دلبستگی و طرحواره های ناسازگاری بر روی زنانی که باردار هستند و بر روی زنانی که تازه مادر شده اند بررسی کرد که آیا در این زنان احتمال افسردگی پس از زایمان وجود دارد که بعد از پیش‌بینی به وسیله این متغیر ها افسردگی را در این زنان درمان کرد یا مانع افسردگی شدید در آن شد و شرایط را در خانواده فراهم کنیم. لذا با توجه به اینکه بررسی همزمان دو متغیر مهم سبک های دلبستگی و طرحواره های ناسازگار در پیش‌بینی افسردگی پس از زایمان تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است این تحقیق در نوع خود کم نظیر است. امید است با شناسایی و تبین متغیر های مذکور به توسعه دانش نظری و ایجاد توانایی در کاربرد یافته ها در جامعه ایران گام برداشت.

۱- اهداف پژوهش

۱-۱ هدف کلی

پیش‌بینی افسردگی پس از زایمان ‌بر اساس سبک های دلبستگی و طرحواره های ناسازگار

۱-۲ اهداف جزئی

1. بررسی طرحواره های ناسازگار در پیش‌بینی افسردگی پس از زایمان در زنان مبتلا

۲- بررسی سبک های دلبستگی در پیش‌بینی افسردگی پس از زایمان در زنان مبتلا

1. بررسی سهم هرکدام از متغیرها در پیش‌بینی افسردگی پس از زایمان در زنان مبتلا

۱-۳ فرضیه

۱- متغیر طرح واره های ناسازگار قادر به پیش‌بینی افسردگی پس از زایمان است.

۲- سبک های دلبستگی قادر به پیش‌بینی افسردگی پس از زایمان است.

۳- کدامیک از متغیرهای پیش بین سهم بیشتری در پیش‌بینی افسردگی پس از زایمان دارند؟

۲- تعاریف نظری و عملیاتی

۲-۱ تعریف نظری

۲-۱-۱ افسردگی پس از زایمان

افسردگی پس از زایمان یک اختلال شایع و ناتوان کننده اجتماعی است که اثرات ناگواری بر مادر، کودک و خانواده می‌گذارد ؛ اثرات فوری این اختلال ، ناتوانی مادر در انجام مراقبت و خطر خودکشی و نوزاد کشی می‌باشد؛ اثرات بعدی و بلند مدت آن افسردگی دائم در مادران ، مشکلات و کشمکش های زناشویی، اختلال در روابط کودک و اختلال درجنبه های گوناگون رشد و تکامل کودک می‌باشد(مارکز^[۱۵]،۲۰۰۶).

۲-۱-۲ سبک دلبستگی

از نظر بالبی دلبستگی بزرگسالان گرایش پایدار شخص است به تلاش ویژه برای دست یافتن و حفظ همجواری و ارتباط با یک یا چند شخص خاص که توانایی فراهم آوردن سلامت و امنیت جسمی و روان شناختی وی را دارا هستند(بالبی۱۹۸۲).

۲-۱-۲-۱ دلبستگی ایمن

افراد دارای سبک دلبستگی ایمن از سطح بالایی از عزت نفس بر خوردارند و قادر هستند که بدون شک کردن به افراد از بودن با آن ها احساس لذت کنند. آن ها در موقع تکیه کردن به دیگران و همچنین وابستگی دیگران به او احساس راحتی دارند(جانسون^[۱۶]،۱۹۹۱به نقل از بشارت، ۱۳۸۶).

۲-۱-۲-۲ دلبستگی دوسوگرا

نگرش منفی نسبت به خود و نگرش مثبت به دیگران به عنوان ویژگی اصلی افراد دارای سبک دلبستگی دوسوگرا است (بارتولومیو^[۱۷]،۱۹۹۰ به نقل از میلیکین^[۱۸]،۲۰۰۰).

۲-۱-۲-۳ دلبستگی اجتنابی

عبارت از : نگرش منفی نسبت به خود و نگرش منفی و بی اعتمادی نسبت به دیگران (بارتولومیو، ۱۹۹۰ به نقل از میلیکین،۲۰۰۰).

۲-۱-۳ طرحواره های ناسازگار اولیه

الگوهای شناختی و هیجانی خود – ویرانگری هستند که شکل گیری آن ها از اوایل دوره رشد و تحول فرد آغاز می‌گردد و در طول زندگی فرد تکرار می‌شوند . ‌بر اساس این تعریف ، رفتار فرد قسمتی از طرحواره او نیست ، بلکه یانگ باور دارد که رفتارهای ناسازگارانه به عنوان پاسخی در پاسخ به طرحواره های ناسازگار اولیه شکل می گیرند .‌بنابرین‏ ، رفتارها توسط طرحواره ها برانگیخته می‌شوند ، ولی قسمتی از طرحواره ها نیستند. طرحواره های ناسازگار اولیه الگویی گسترده و نافذ است که شامل ؛ خاطره ها ، هیجان ها ، شناخت ها و حس های بدنی است که در ارتباط با فرد و رابطه های بین فردی او با دیگران است و در طول سال های کودکی یا نوجوانی شکل می‌گیرد و در طول زندگی فرد گسترش می‌یابد و به گونه چشمگیری مختل و ناکارآمد است )یانگ ،۲۰۰۳).

تعریف عملیاتی متغیرها

افسردگی پس از زایمان

منظور از اختلال افسردگی پس از زایمان نمره ای است که آزمودنی در پرسش نامه افسردگی ادینبورگ (۱۹۸۷) می‌گیرد.

سبک دلبستگی

نمره ای که آزمودنی در پرسش نامه ۱۵سوالی سبک های دلبستگی هازن و شیورکه پاکدامن در سال (۱۳۷۹)پایایی آن را در ایران اثبات کرد به دست می آورد که دارای سه محور سبک ایمن ، سبک اجتنابی و سبک دوسوگرا است. و نمره گذاری آن و خرده مقیاس که آزمودنی نمره بالاتری در آن کسب نموده است به عنوان سبک دلبستگی فرد لحاظ می شود.

الف) سبک دلبستگی ایمن

نمره ای که آزمودنی در خرده مقیاس ماده های ۶،۷،۸،۹،۱۰ به دست می آورد.

ب) سبک دلبستگی اجتنابی (ناایمن)

نمره ای که آزمودنی در خرده مقیاس ماده های ۱،۲،۳،۴،۵ به دست می آورد.

ج) سبک دلبستگی دوسوگرا/اضطرابی

نمره ای که آزمودنی در خرده مقیاس ماده های ۱۱،۱۲،۱۳،۱۴،۱۵ به دست می آورد.

• • • هنجار ذهنی، تأثیر محیط اجتماعی را ارزیابی می‌کند و به عنوان ادراک فرد ‌در مورد اینکه اغلب افرادی که برای فرد مهمند، افکار مشابهی با فرد دارند، اشاره دارد.

  

• • باورهای کنترلی، به ادراکات فرد درباره دارا بودن مهارت ها، منابع و فرصت های لازم برای انجام موفق فعالیت اطلاق می شود. ارزیابی ها عموماً به تسهیلات موجود اشاره دارد و اهمیت هر مهارت، منبع یا فرصتی را برای موفق بودن عمل، نشان می‌دهد.

• ادراک از کنترل رفتاری، به ادراکات فرد از وجود یا کمبود منابع و فرصت های لازم برای انجام رفتار اشاره دارد. ادراک از کنترل رفتاری به صورت ادراک از محدودیت های داخلی و خارجی در انجام رفتار مفهومی شده است و روی تمایل رفتاری و نیز رفتار واقعی تأثیر دارد.

تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده مبتنی بر تئوری رفتار منطقی می‌باشد. در نظریه رفتار منطقی، دو عامل تعیین‌کننده مهم قصد رفتاری وجود دارد: نگرش شخصی فرد نسبت به رفتار و هنجارهای ذهنی تاثیرگذار بر فرد. این تحقیق بر پایه تئوری رفتار برنامه ریزی بیان شده است. در کنار عوامل دیگر در تئوری رفتار برنامه ریزی شده، عامل دیگری مطرح است که به آن کنترل درک شده گفته می شود که با متغیر محیط خارجی هم جهت می‌باشد.

۲-۳-۷) مدل پذیرش تکنولوژی

مدل پذیرش تکنولوژی توسط فرد دیویس در سال ۱۹۸۹، برای پیش‌بینی و استفاده از تکنولوژی های درون سازمان ها مطرح شد و یکی از پرکاربردترین مدل های مطاله شده در پذیرش می‌باشد. این مدل در طیف وسیعی از زمینه‌های پژوهشی، روی کاربردهای تکنولوژی های مختلف در طول زمان تأیید اعتبار شده است و اخیراًً برای پیش‌بینی پذیرش بانکداری اینترنتی هم استفاده گردیده است. این مدل، دلیل اینکه چرا کاربران، بخش های خاصّی از فناوری را می‌پذیرند یا رد می‌کنند، را نشان می‌دهد. مدل پذیرش تکنولوژی، توسعه تئوری عمل منطقی است و ‌بر اساس آن فرض می شود که دو باور فردی ‌در مورد سهولت استفاده و سودمندی سیستم های کامپیوتری روی نگرش فرد تأثیر می‌گذارد و آن نیز منجر به تمایل رفتاری و سپس ایجاد رفتار واقعی در استفاده از سیستم می‌گردد. طبق مدل پذیرش تکنولوژی، رفتار استفاده از یک تکنولوژی اطلاعاتی به وسیله قصد استفاده از آن سیستم خاص تعیین می شود و قصد استفاده نیز به نوبه خود به وسیله میزان مفید بودن تکنولوژی مورد نظر از دیدگاه استفاده کننده و سهولت استفاده از سیستم توسط او تعیین می شود. [کلیک^[۴۸]۱، ۲۰۰۸، ص ۳۵۴].

مدل پذیرش تکنولوژی در شکل (۲-۳-۲) نشان داده شده است.

سهولت استفاده به دست آمده

استفاده واقعی از سیستم

تمایل رفتاری به استفاده

نگرش به استفاده

متغیرهای خارجی

سودمندی به دست آمده

[شکل ۲-۴)، اجزاء و روابط مدل پذیرش تکنولوژی ، دیویس، ۱۹۸۹]

عناصر اصلی این مدل به شرح زیر می‌باشد: [واینیو^[۴۹]۱، ۲۰۰۶، ص ۱۸].

• • سودمندی به دست آمده^[۵۰]۲، به عنوان میزانی که فرد اعتقاد دارد، استفاده از یک سیستم خاص، عملکرد شغلی اش را ارتقاء خواهد داد، تعریف شده است. بر مبنای مطالعات گذشته سیستم های مفیدتر، به احتمال بیشتر، مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

• • سهولت استفاده به دست آمده^[۵۱]۳، به عنوان میزانی که فرد معتقد است، استفاده از یک سیستم خاص بر حسب تلاش جسمی یا ذهنی و همین طور یادگیری، مستلزم تلاش زیادی نیست، تعریف شده است. سیستم هایی که یادگیری و استفاده از آن ها دشوارتر است، احتمال کمتری دارد که به طور گسترده ای استفاده شوند.

• • نگرش، احساس مثبت یا منفی فرد ‌در مورد انجام رفتار می‌باشد.

• • تمایل رفتاری، به میزان احتمال به کارگیری سیستم توسط فرد اشاره دارد.

• رفتار، استفاده از سیستم به صورت کامل و مداوم را شامل می شود.

در این مدل، این گونه فرض شده است که سودمندی و سهولت به دست آمده کاربرد بیشتر، واکنش افراد را نسبت به نوآوری بهتر می‌کند و تمایلشان به پذیرش آن بیشتر می شود. در مدل پذیرش تکنولوژی، سودمندی عامل اصلی است که اثری مستقیم روی تمایل رفتاری می‌گذارد و سهم عمده ای در تعیین نگرش دارد و در واقع واسطه تاثیر سهولت استفاده روی تمایل رفتاری است. سهولت استفاده، عاملی ثانوی است که اثر مستقیمی تنها بر روی نگرش نسبت به استفاده دارد. [هانگ^[۵۲]۴، ۲۰۰۱، ص ۹۷].

از آنجایی که شواهد و مطالعات موجود نشان می‌دهد که رابطه بین نگرش فرد و تمایل رفتاری مطرح شده در مدل پذیرش تکنولوژی، مسئله ای خاص و گیج کننده است، این مدل توسط دیویس و ونکتش^[۵۳]۱ با حذف سازه نگرش در سال ۱۹۹۶، مورد اصلاح قرار گرفت. [واینیو، ۲۰۰۶، ص ۱۸].

سودمندی به دست آمده

سهولت استفاده به دست آمده

متغیرهای خارجی

استفاده واقعی از سیستم

تمایل رفتاری به استفاده

[شکل ۲-۵)، اجزاء و روابط مدل اصلاح شده پذیرش تکنولوژی، دیویس و ونکتش، ۲۰۰۰]

یکی از مزیّت های مهم مدل پذیرش تکنولوژی این است که این مدل، چارچوبی جهت بررسی تأثیر متغیرهای خارجی بر استفاده از تکنولوژی مورد نظر ارائه می‌کند. در واقع بسیاری از محققّان، متغیرهای اضافی را برای پذیرش تکنولوژی پیشنهاد کرده‌اند و اعتقاد دارند که این متغیرهای خارجی ممکن است به عنوان راهی برای بهبود توانایی پیش گویی مدل عمل کنند. پیشنهاد شده است که سازه‌های رفتاری و متغیرهای خارجی دیگری که منعکس کننده محیط وظیفه ای کاربر است، در مدل پذیرش تکنولوژی ادغام شود. [هانگ، ۲۰۰۱، ص ۹۷].

مدل پذیرش تکنولوژی به مدیران ارشد مسئول و توسعه محصولات آنلاین بانکداری و توسعه دهندگان سیستم های اطلاعاتی برای پیشگویی قصد رفتاری کاربران کمک می‌کند. این دانش یا حداقل بینش اضافی، به آن ها اجازه می‌دهد که روش هایی را توسعه دهند که استفاده کنندگان از سیستم را آسان و آسان تر سازد و متخصصان بانکداری و فناوری را قادر سازد تا روش های جدیدی را برای برآوردن نیازها و انتظارات مشتریان بانکداری اینترنتی به کار گیرند. [رحمتی غفرانی، ۱۳۸۸، ص۸۰].

تئوری پذیرش تکنولوژی به بررسی استفاده از یک فناوری و تکنولوژی جدید می پردازد و نشان می‌دهد به مرور زمان که افراد تجربه بیشتری از فناوری به دست می آورند، به قضاوت ‌در مورد سودمندی یک سیستم بر اساس مزایای موقعیت بالقوه ناشی از استفاده بیشتر از اطلاعات اجتماعی در شکل دهی سودمندی ادراکی توجه می‌کنند. عوامل و متغیرهای سودمندی به دست آمده و تمایل رفتاری به دست آمده با متغیرهای سودمندی درک شده و تمایل به پذیرش بانکداری اینترنتی تحقیق همسو و هم جهت می‌باشند.

۲-۳-۸) خلاصه

در این فصل ابتدا به توصیف متغیرها پرداخته می شود، سپس فرضیه‌ها مورد آزمون قرار می گیرند.

۴-۲- توصیف متغیر های تحقیق:

ابتدا از آمار توصیفی برای توصیف هر متغیر استفاده شده است که برای این کار از نمودارهای ستونی و جداول فراوانی بهره برده شده است. تعداد کل پاسخ دهندگان در این تحقیق برابر ۱۰۸ نفر و جزئیات مربوطه در ذیل بیان گردیده است

۴-۲-۱- جنسیت:

همان‌ طور که در جدول فراوانی ۴-۱مشاهده می شود ۵۱٫۹ درصد از پاسخگویان مرد و ۴۸٫۱ درصد زن بوده اند.

جدول ۴-۱) جدول فراوانی جنسیت

جنسیت
جنسیت
تکرار
درصد
درصد معتبر
درصد تجمعی
مرد
۵۶
۵۱٫۹
۵۱٫۹
۵۱٫۹
زن
۵۲
۴۸٫۱
۴۸٫۱
۱۰۰
جمع
۱۰۸
۱۰۰
۱۰۰

نمودار ۴-۱) نمودار ستونی جنسیت

۴-۲-۲- سن:

همانطورکه در جدول فراوانی ۴-۲مشاهده می شود ۵۱٫۹ درصد از پاسخگویان در دامنه سنی بین ۲۰تا ۳۰سال، ۴۱٫۷ درصد در دامنه سنی ۳۰ تا ۴۰ سال و ۶٫۵ دصد در دامنه سنی ۴۰ تا ۵۰ سال می‌باشند.

جدول ۴-۲) جدول فراوانی سن

سن
تکرار
درصد
درصد معتبر
درصد تجمعی
از ۲۰ تا ۳۰ سال
۵۶
۵۱٫۹
۵۱٫۹
۵۱٫۹
از ۳۰ تا ۴۰ سال
۴۵
۴۱٫۷
۴۱٫۷
۹۳٫۵
از ۴۰ تا ۵۰ سال
۷
۶٫۵
۶٫۵
۱۰۰
جمع
۱۰۸
۱۰۰
۱۰۰

نمودار ۴-۲) نمودار ستونی سن

۴-۲-۳- تحصیلات:

همانطورکه در جدول فراوانی ۴-۳ مشاهده می شود ۱٫۹ درصد از پاسخگویان دارای تحصیلات زیر دیپلم، ۱۸٫۵ درصد دیپلم، ۳۱٫۵درصد فوق دیپلم، ۴۴٫۴ لیسانس و ۳٫۷ نیز فوق لیسانس بوده اند.

جدول ۴-۳) جدول فراوانی تحصیلات

تحصیلات
تکرار
درصد
درصد معتبر
درصد تجمعی
زیردیپلم
۲
۱٫۹
۱٫۹
۱٫۹
دیپلم
۲۰
۱۸٫۵
۱۸٫۵
۲۰٫۴
فوق دیپلم
۳۴
۳۱٫۵
۳۱٫۵
۵۱٫۹
لیسانس
۴۸
۴۴٫۴
۴۴٫۴
۹۶٫۳
فوق لیسانس
۴
۳٫۷
۳٫۷
۱۰۰
جمع
۱۰۸
۱۰۰
۱۰۰

نمودار۴-۳) نمودار ستونی تحصیلات

۴-۲-۴- وضعیت تأهل:

همانطورکه در جدول فراوانی ۴-۴ مشاهده می شود ۶۹٫۴ درصد از پاسخگویان متأهل و ۳۰٫۶ مجرد بوده اند.

جدول ۴-۴) جدول فراوانی وضعیت تأهل

وضعیت تاهل
تکرار
درصد
درصد معتبر
درصد تجمعی
متاهل
۷۵
۶۹٫۴
۶۹٫۴
۶۹٫۴
مجرد
۳۳
۳۰٫۶
۳۰٫۶
۱۰۰
جمع
۱۰۸
۱۰۰
۱۰۰

نمودار ۴-۴ ) نمودار ستونی وضعیت تأهل

۴-۲-۵- ترتیب فرزندان:

همانطورکه در جدول فراوانی ۴-۵ مشاهده می شود ۳۱٫۵ درصد از پاسخگویان فرزند اول خانواده، ۲۶٫۹ درصد فرزند دوم، ۸۱٫۵ درصد فرزند سوم و ۲۳٫۱ فرزند چهارم یا بالاتر بوده اند.

جدول ۴-۵ ) جدول فراوانی ترتیب فرزندان

ترتیب فرزندان
تکرار
درصد
درصد معتبر
درصد تجمعی
اول
۳۴
۳۱٫۵
۳۱٫۵
۳۱٫۵
دوم
۲۹
۲۶٫۹
۲۶٫۹
۵۸٫۳
سوم
۲۰
۱۸٫۵
۱۸٫۵
۷۶٫۹
چهارم و بالاتر
۲۵
۲۳٫۱
۲۳٫۱
۱۰۰
جمع
۱۰۸
۱۰۰
۱۰۰

نمودار ۴-۵) نمودار ستونی ترتیب فرزندان

۴-۲-۶- تجربه کاری:

همانطورکه در جدول فراوانی ۴-۶ مشاهده می شود ۳۳٫۳ درصد از پاسخگویان دارای تجربه کاری زیر ۵ سال، ۳۱٫۵ تجربه ۵ تا ۱۰سال، ۲۰٫۴ درصد دارای تجربه ۱۰ تا ۱۵ سال، ۷٫۴ درصد دارای تجربه ۱۵ تا ۲۰ سال، ۴٫۶ درصد دارای تجربه ۲۰ تا ۲۵ سال و ۰٫۹ درصد نیز دارای تجربه بالاتر از ۲۵ سال می‌باشند.

جدول ۴-۶ ) جدول فراوانی تجربه کاری

تجربه کاری
تکرار
درصد
درصد معتبر
درصد تجمعی
زیر۵ سال
۳۶
۳۳٫۳
۳۴
۳۴
از ۵ تا ۱۰ سال
۳۴
۳۱٫۵
۳۲٫۱
۶۶
از ۱۰ تا ۱۵ سال
۲۲
۲۰٫۴
۲۰٫۸
۸۶٫۸
از ۱۵ تا ۲۰ سال
۸
۷٫۴
۷٫۵
۹۴٫۳
از ۲۰ تا ۲۵ سال
۵
۴٫۶
۴٫۷
۹۹٫۱
بالا تر از ۲۵ سال
۱
۰٫۹
۰٫۹
۱۰۰
جمع
۱۰۶
۹۸٫۱
۱۰۰
فاقد داده
۲
۱٫۹
جمع
۱۰۸
۱۰۰

نمودار ۶-۴) نمودار ستونی تجربه کاری

۴-۲-۷- خلاقیت:

متغیر خلاقیت دارای میانگین ۳٫۷۲۴ و انحراف معیار ۰٫۲۹۶ و واریانس ۴٫۳۷۰می باشد. همچنین خلاقیت دارای حداقل امتیاز ۲٫۸ و حداکثر ۴٫۴۴ است.

جدول ۴-۷) جدول توصیفی خلاقیت

جدول توصیفی
تعداد
حداقل
حداکثر
میانگین
انحراف معیار
واریانس
خلاقیت
۱۰۸
۲٫۸
۴٫۴۴
۳٫۷۲۴
۰٫۲۹۶
۴٫۳۷۰
تعداد صحیح
۱۰۸

نمودار ۴-۷) نمودار هیستوگرام خلاقیت

۴-۲-۸- چالش های شغلی:

متغیر چالش های شغلی دارای میانگین ۳٫۹۸۶و انحراف معیار ۰٫۶۲۸ و واریانس ۰٫۷۸۹ می‌باشد. همچنین چالش های شغلی دارای حداقل امتیاز ۲ و حداکثر ۵ است.

جدول ۴-۸)جدول توصیفی چالش های شغلی

جدول توصیفی
تعداد
حداقل
حداکثر
میانگین
انحراف معیار
واریانس
چالش های شغلی
۱۰۸
۲
۵
۳٫۹۸۶
۰٫۶۲۸
۰٫۷۸۹
تعداد صحیح
۱۰۸

نمودار ۴-۸) نمودار هیستوگرام چالش های شغلی

۴-۲-۹- ارزش کار:

متغیر ارزش کار دارای میانگین ۳٫۷۰۵و انحراف معیار ۰٫۳۶۸و واریانس ۱٫۶۲۸می باشد. همچنین ارزش کار دارای حداقل امتیاز ۲٫۵۸ و حداکثر ۴٫۵ است.

جدول۴- ۹) جدول توصیفی ارزش کار

جدول توصیفی
تعداد
حداقل
حداکثر
میانگین
انحراف معیار
واریانس
ارزش کار
۱۰۸
۲٫۵۸
۴٫۵
۳٫۷۰۵
۰٫۳۶۸
۱٫۶۲۸
تعداد صحیح
۱۰۸

نمودار۴-۹) نمودار هیستوگرام ارزش کار

۴-۲-۱۰- فرصت‌های شغلی:

همین طور کسی که وجوه نقد خود را در خانه ی خود در زیر زمین دفن می‌کند، هر چند که دفن در زمین از نظر عرف شیوه ی «معمول» برای حفاظت از مال تلقی نمی شود، لیکن عرفاً شیوه ی «مناسبی» برای محافظت از اموال محسوب می‌گردد. به همین دلیل بسیاری از فقها دفن کردن مال در زیر زمین در آبادی ها (دفن فی العمران) را، بر خلاف دفن در بیابان، حرز متناسب با مال محسوب کرده‌اند. ‌در مورد سایر راه های غیر معمول برای حفاظت از مال، که عرفاً شیوه های مطمئنی محسوب می‌شوند، نیز همین حکم جاری است.

همچنین دکتر محمد جعفر حبیب زاده(۱۳۸۵، ۱۵۷-۱۵۶) از حقوق ‌دانان کشورمان نیز ‌در مورد تناسب حرز با مال در کتاب خود چنین می نویسند:

به موجب بند ۱۵ ماده ی ۱۹۸ ق.م.ا شرط تحقق سرقت مستوجب حد این است که: «مال مسروق در حرز متناسب نگهداری شده باشد.» همچنین به موجب بند ۸ همان ماده «سارق به تنهایی یا به کمک دیگری هتک حرز کرده باشد». در تبصره ی یک ماده ی مذکور نیز حرز را چنین تعریف ‌کرده‌است: «حرز عبارت است از محل نگهداری مال به منظور حفظ از دستبرد». بر این اساس برای تحقق سرقت مستوجب حد، باید مال مسروق در محل مناسبی به نام حرز قرار گرفته باشد و الّا سرقت مستوجب حد محقق نخواهد شد. در خصوص تعریف حرز اختلاف نظر است که تفصیل آن خارج از حوصله ی بحث ما است. اگر قانون‌گذار تعریف مذکور در تبصره ی یک ماده ی ۱۹۸ ق.م.ا را بیان نمی کرد، می بایست برای تعریف حرز به عرف یا منابع فقهی معتبر مراجعه می‌کردیم؛ اما با تعریف مذکور، یک شرط عمده برای حرز مشخص شده است که آن دور بودن از دستبرد است. با این شرط حتی جیب کت هم حرز است؛ زیرا پول را در جیب قرار می‌دهند برای این که دور از دستبر باشد. در عین حال به لحاظ فقهی بین جیب داخلی و خارجی تفاوت وجود دارد و معمولاً جیب داخلی که مخفی و زیر لباس قرار دارد، نسبت به وسایلی که در آن قرار می‌گیرد، حرز محسوب می شود.

در هر حال به نظر می‌رسد که محل موضوعیت دارد و اگر سرقت از محلی باشد که واجد شرطی که قانون‌گذار برای حرز بیان ‌کرده‌است، نباشد، حد جاری نمی شود چون حرز باید به نحوی باشد که مال از دستبرد دور باشد، لذا همان گونه که در بند ۱۵ ماده ی ۱۹۸ ق.م.ا نیز تصریح شده، هر مالی دارای حرز مناسب به خودش است و ملاک مناسب بودن هم عرف است، مشروط بر این که در هر حال خصوصیت مورد نظر قانون‌گذار، یعنی دور از دستبرد بودن را داشته باشد. ‌بنابرین‏ حرز محل مناسبی است که به منظور دور بودن از دستبرد، مال را در آن قرار می‌دهند و این تناسب عرفی است. مثلاً در روستاها و شهرهای کوچک، پرچین می‌تواند حرز بعضی از اموال محسوب شود؛ اما در شهرهای بزرگ، خانه ها و صندوق ها،حرز اجناس و اموال تلقی می‌شوند. چنانچه گاراژ حرز وسائط نقلیه است؛ لذا قفل و زنجیر کردن ماشین، دوچرخه و موتورسیکلت در خیابان حرز تلقی نمی شود؛ این اموال باید در محلی مانند پارکینگ محرز شوند، مگر آن که مجهز به دزدگیر مناسب باشند.

شعبه ی ۲۶ دیوان عالی کشور ایران در آرای شماره ی ۱۲۶۱/۲۶-۴/۵/۱۳۷۱ و۴۰۹/۲-۲۰/۷/۱۳۷۱ معتقد است وسیله ای که در پارکینگ نباشد، در حرز نیست؛ ولی زاپاس و ضبط صوت ماشین در حرز قرار دارند. همچنین پولی که در داشبورت است، محرز محسوب نمی شود؛ زیرا داشبورت حرز پول نیست. اداره ی حقوقی قوه ی قضائیه نیز در نظریه ی شماره ی ۴۵۵۵/۷-۲۸/۹/۶۴ چنین اظهار نظر ‌کرده‌است: « خیابان و شوارع از مصادیق حرز برای اتومبیل نبوده و سرقت موتورسیکلت، دوچرخه و اتومبیل از کنار خیابان ولو با شکستن قفل و زنجیر هم توأم باشد، سرقت مال از حرز به شمار نمی آید. در صورتی که اتومبیل در داخل گاراژ و یا حیاط پارک شده باشد، این نوع محل ها عرفاً حرز برای اتومبیل شناخته می شود.»

این شرط که، وقتی عرف یک شیوه ی نگهداری مال را برای محافظت از آن کافی بداند، می شود گفت که مال مربوطه محرز بوده است در فضای مجازی نیز قابل اعمال است. در فضای مجازی بسته به نوع داده ها شیوه ی نگهداری و محافظت از آن ها متغیر است، این تفاوت در نگهداری از داده ها از نظر عقلی و عرفی هم منطقی به نظر می‌رسد. مثلاً اگر سه نوع داده داشته باشیم، داده ی مربوط به اختراع یک داروی جدید، داده ی مربوط به وزارت اطلاعات کشور که دارای درجه ی اهمیت فوق سری است و داده ی مربوط به برنامه نویسیِ یک بازی رایانه ای و بخواهیم از آن ها به نحوی محافظت کنیم که در صورت سرقت این داده ها بتوان گفت محرز بوده اند باید به چه شیوه ای عمل کنیم؟

همان طور که می دانید برنامه های قفل یا رمزگذاری متفاوتی (از لحاظ میزان امنیت) موجود می‌باشد. با یک نگاه به سه داده ی مطرح شده در می یابیم که از لحاظ اهمیّت داده ی مربوط به وزارت اطلاعات کشور که دارای درجه ی اهمیت فوق سری است از همه بیشتر نیاز به مراقبت دارد، پس باید با یک برنامه ای که امکان شکستن رمز آن بسیار پائین است رمزگذاری شود. داده ی مربوط به اختراع یک داروی جدید در درجه ی دوم اهمیت است و باید با یک برنامه ای که احتمال شکستن رمز آن پائین است رمزگذاری شود و بالاخره داده ی مربوط به برنامه نویسیِ یک بازی رایانه ای را با یک برنامه ای که احتمال شکستن رمز آن کم است رمزگذاری شود. در این صورت است که عرف آن را در حرز می‌داند؛ چون مالک تمام احتیاط هایی را که لازم بوده انجام داده است. اگر داده ی فوق سری وزارت اطلاعات را با یک برنامه ی معمولی رمزگذاری کنند در حرز نیست؛ زیرا اقدام انجام شده از نظر عرف کافی برای نگهداری آن نبوده است. ولی اگر داده ی مربوط به برنامه نویسیِ یک بازی رایانه ای را با یک برنامه ای که احتمال شکستن رمز آن بسیار پائین است و معمولاً این برنامه برای داده های خیلی مهم تر از بازی های رایانه ای استفاده می شود رمزگذاری شود، محرز محسوب می شود؛ چون اگر مالک احتیاط لازم و کافی را انجام دهد از لحاظ عرفی کافی است، در اینجا نه تنها احتیاط کافی بلکه خیلی فراتر از معمول احتیاط نموده است. پس در فضای مجازی شرط تناسب حرز با مال به راحتی از طرف مالک داده های رایانه ای قابل رعایت است.

با توجه به مطالبی که بیان کردیم، در هر مورد ملاحظه نمودید که در فضای مجازی همانند بیرون از آن، امکان تحقق حرز وجود دارد. حال وقت آن است که به سرقت رایانه ای پرداخته و به نقد و بررسی دلایل موجود ‌در مورد حدی یا تعزیری بودن سرقت رایانه ای بپردازیم تا با توجه به مطالب پیش گفته ابهامات موجود را پاسخ گوئیم.

گفتار سوم: نقد و بررسی دلایل حدی یا تعزیری بودن سرقت رایانه ای

هدف ما در این گفتار نقد و بررسی دلایل حدی یا تعزیری بودن سرقت رایانه ای است و در نهایت هموار کردن پاسخ گوئی به سوالات پژوهش است. در این گفتار به دلیل مهیا شدن زمینه ی بحث با توجه به مطالبی که تا کنون بیان کردیم مستقیماً وارد بحث مورد نظر می‌شویم.

سرقت رایانه ای ممکن است به شیوه های گوناگونی رخ دهد برای مثال:

الف. ممکن است کاربری با به دست آوردن کد رمز سیستم بانکی، وارد کامپیوتر مرکزی آن شود و اسناد، اطلاعات و یا داده هایی را که دارای اعتبار مالی هستند، از حساب دیگری اخذ و به حساب مورد نظر خویش منتقل کند.