نظریه مبادله

مطابق این نظریه روابط بین زن و شوهر هم یک نوع مبادله است که از ابتدای زندگی شروع می شود. اگر حقوق متقابل آن ها را به عنوان پاداش و هزینه تلقی کنیم، زندگی آن ها بر مدار مبادله ی متقابل جریان می‌یابد. از طرف دیگر، نابرابری هزینه و پاداش برای زوجین، منجر به احساس بی عدالتی و نابرابری در مبادله شده و در نهایت به گسست روابط متقابل زوجین می‌ انجامد؛ یعنی زمانی که هریک از زوجین هزینه هایی که رابطه را بیشتر از منافع آن ارزیابی کند، این نظریه پیش‌بینی می‌کند که این شخص به رابطه ی مذکور خاتمه خواهد داد. در واقع، پنداشت فرد از سود یا زیانی که در زندگی زناشویی خود به دست می آورد، اهمیت پیدا می‌کند (جلیلیان، ۱۳۷۵).

نظریه توزیع قدرت

گاه بین زن و شوهر تضادی ایجاد می شود و هر یک برای احراز منزلت خود و رسیدن به اهداف خویش، از طریق توسل به امکانات مالی، فرهنگی و … قصد تسلط بر دیگری را دارد. تداوم این وضعیت، تنش و کشمکش بین زوجین را افزایش داده و در نهایت منجر به جدایی و طلاق آن ها می شود (کاملی، ۱۳۸۶).

نظریه نیاز- انتظار

هر کدام از زن و شوهر با تصورات خاصی درباره ی زندگی زناشویی اقدام به ازدواج می‌کنند و زندگی را با انتظارات مشخصی ‌در مورد اینکه همسرشان چگونه با او رفتار خواهد کرد، آغاز می‌کنند. اگر انتظارات برآورده نشود، آنان ناراضی و پشیمان خواهند شد (همان).

نظریه‌ نظام­ها

‌بر اساس این نظریه هر تغییر مؤثر در یکی از اعضا با خرده نظام ها در کل خانواده نیز اثر می‌گذارد. کارکرد نظام به تفهیم و تفاهم میان اعضای آن بستگی دارد. این تفهیم و تفاهم اشکال گوناگونی دارد، از آزاد و راحت بودن گرفته تا پیام‌های متناقض و استعاره‌هایی که اعضای مخاطب در خانواده شاید به راحتی آن ها را درک نکنند. در نظریه نظام ها بحث پویایی نظام یکی از عناصر اساسی تشکیل دهنده ی هر نظام اجتماعی تلقی می شود. بر این اساس در خانواده هم نوعی پویایی وجود دارد که آن را از مرحله ای به مرحله ی دیگر رسانده و امکان سازگاری با محیط‌های دیگر را برای آن فراهم می‌کند و اگر در این کار موفق نباشد، دچار بحران (گسست یا فروپاشی) می شود (والچاک^[۳۴]، ۱۳۶۶).

نظریه تصورات اجتماعی

امیل دورکیم^[۳۵]، نخستین کسی بود که در مقاله­ای با عنوان « تصورات فردی و تصورات جمعی» در سال ۱۸۹۸ واژه تصورات اجتماعی را عنوان کرد. وی همان گونه که تفکرات فردی را از تفکرات جمعی متمایز می‌کند، معتقد است که تصورات فردی باید به عنوان مقوله ای روانی در نظر گرفته شود. انسان در دنیایی که زندگی می‌کند با اشیا، قوانین، آیین ها، اصول، افراد و …، تماس و برخورد دارد. این برخوردها، برداشت هایی را برایش به همراه می آورد و غالباً از چیزهای پیرامونش برداشت هایی یکسان (از نظر کمیت و کیفیت) ندارد. تصور برآمده از این چیزها، از شخصی به شخص دیگر و حتی در یک شخص، از زمانی به زمان دیگر فرق می‌کند. عوامل تغییر، گوناگون است. این عوامل، فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و در بعضی مواقع نهادی است. چیزی که انسان برداشت می‌کند، نه یک تصویر ساده، که یک تصور است. زیرا تصویر، بیشتر یک برداشت سریع خودبه خودی و تأثری است؛ در حالی که تصور، فرم و حالتی معنادار است که یک فاعل با توجه به ویژگی های روانی و فرهنگی خود از چیزی می‌سازد (فاتحی دهاقانی و نظری، ۱۳۸۹). به گفته آلن تورن^[۳۶]، چیزی که ما می بینیم، نه یک موضوع، که نگاه به یک موضوع است (تورن، ۲۰۰۰). یعنی ممکن است که با واقعیت موضوع تطابق نداشته و بخشی از موضوع باشد، چون آن نگاه و برداشت، تصور است. از آنجا که فاعل ها یکسان نیست، یعنی افکار و فرهنگ انسان ها یکسان نیست، و به عبارتی، سرمایه های فرهنگی انسان ها همانند نیست، پس تصور چیزی خاص، از فردی به فرد دیگر فرق می‌کند. به همین ترتیب، قاعدتاً تصور یک چیز، از یک طبقه به طبقه دیگر فرق می‌کند. زمانی که ما با محیط اطراف خود ارتباطاتی برقرار کردیم، به دنبال آن، ارتباطات تصورات اجتماعی را می‌سازد و سپس، تصورات اجتماعی، روابط بین انسان ها را هدایت می‌کند. در واقع، هر تصویری، رفتاری را در پی خواهد داشت. این است که تصورات، چگونگی ارتباطات ما را نیز کنترل و هدایت می‌کند. به همین ترتیب تصوراتی که انسان ها از پیامدهای طلاق دارند نیز با یکدیگر متفاوت است. پیامدهای طلاق از نظر برخی بسیار ناگوار و از نظر برخی دیگر چندان هم ناگوار نیست. و این تصور گرایش هر فرد را به طلاق، متفاوت از دیگری تعیین می‌کند (فاتحی دهاقانی و نظری، ۱۳۸۹).

نظریه خود میان بینی

هر گاه انسان یا انسان هایی، دیگری یا دیگران را با خود و ارزش های خود ارزیابی کنند، دچار خود میان بینی شده اند، این وضعیت جلوه ای از خود گرایی است. این حالت بر روابط انسان با دیگران تأثیر منفی می‌گذارد و به سستی ارتباط، عدم امنیت، انزوای اجتماعی در سطح زندگی خانوادگی و اجتماعی منجر می شود. گسترش اخلاق خود گرایی و عدم توجه به خواسته ها و نیازهای فرد مقابل در زندگی زناشویی، می‌تواند موجب اختلاف و ستیزه در کانون خانواده شود .امروزه با اصالت قرار گرفتن (خود) طلاق رو به فزونی است (کاملی، ۱۳۸۶).

نظریه مشکلات اقتصادی