۲-۲-۲-۴- قابلیت خودتنظیمی

خودتنظیمــی در نظر زیمرمن^[۱۰](۱۹۹۹) عبارت اســت از برنامه ریزی بر مبنای مشــاهده‏ی خویشتن که به‏طور مداوم رفتار را برای دستیابی به اهداف مورد نظر، پایش می‌کند. یادگیرنده خودتنظیم، بدون نیاز به نظارت، شخصا برای یادگیری تلاش کرده، به آن جهت بخشیده و یادگیری خود را پایش و ارزشــیابی می‌کند. افراد خودتنظیم اهداف شــخصی برای خود در نظر می گیرند و برای دســتیبابی به آن ها راهبردهایی را بــه‏کار می‌برند (زمانی امیر، ۱۳۸۵).

خودتنظیمی افراد را قادر می ســازد تا بر افکار، احساسات، انگیزش و رفتار خود کنترل داشته باشــند. بندورا (۱۹۹۱) از وجود فرآیندهای خودتنظیمی مرکزی که رفتــار و تجربه را میانجیگری می‌کند، دفاع می‌کند. او پیشنهاد می‌دهد که بسیاری از رفتار انسانی با آینده نگری تنظیم شــده، به مردم اجازه می‌دهد که به شیوه‏ فعال عمل کنند و در هدف گذاری شرکت کنند و انگیزه را به چالش بکشند.

۲-۲-۲-۵- قابلیت خودانعکاسی (خوداندیشی)

افراد اندیشــه ها و رفتارها را با اســتانداردهای از قبل تعیین‏شده مقایســه می‌کنند و ‌بر اساس این مقایســه، ادراک خودشان درباره‏ توانایی انجام وظایف را بهبود می بخشند (شــاوران، ۱۳۹۰). پاچارز^[۱۱](۲۰۰۰) نیز معتقد است که افراد از طریق این قابلیت ‌در مورد تجربه هایشــان احساســی ایجاد می‌کنند، باورهای شــناختی خود را کشــف می‌کنند و در ارزیابی خود و تغییر افکار و متعاقب آن رفتارشــان درگیر می‌شوند.

۲ـ۳ـ راهبردهای یادگیری

منظور از راهبرد یک برنامه یا نقشه کلی است که که از مجموعه عملیات تشکیل می شود و برای رسیدن به یک هدف خاص به اجرا در می‌آید. راهبردهای یادگیری، دلالت بر روش هایی دارند که فراگیران برای یادگیری استفاده می‌کنند و ثابت شده است که روش های مؤثری برای افزایش یادگیری فراگیران هستند. راهبردهای یادگیری دامنه گسترده ای دارند و از تکنیک های بهبود حافظه گرفته تا راهبردهای امتحان دادن و مطالعه کردن را در بر می گیرند (نیاز آذری، ۱۳۸۲).

راهبردهای یادگیری حرکتی هدف‌مند و ارادی هستند که شخص در تلاش برای افزایش پیامد یاد یار مطلوب خود به کار می‌برد یا هر فعالیتی که فراگیران آن را در زمان یادگیری به کار می‌گیرند تا به وسیله آن میزان یادگیری خود را افزایش دهند (سیف،۱۳۹۰).

همچنین کارداش و املوند^[۱۲] (۲۰۰۳)، به نقل از وار و داوینگ^[۱۳] (۲۰۰۰) راهبردهای یادگیری را این‌گونه تعریف کرده‌اند: «فعالیت‌های پیدا و پنهان پردازش اطلاعات که در هنگام رمزگردانی برای تسهیل در اکتساب و اندوزش اطلاعات جدید و نیز بازیابی صحیح اطلاعاتی که قبلاً یادگرفته شده است به کار گرفته می‌شود».

در نظریه خبرپردازی، یادگیری به عنوان فرایند دریافت محرک‌های محیطی به وسیله گیرنده‌های حسی، گذر این محرک‌ها از حافظه حسی و حافظه کوتاه مدت، به رمز درآمدن و معنی دار شدن، و نهایتاًً قرار گرفتن در حافظه درازمدت تعریف شده است. هر تدبیری که ‌به این منظور توسط روان‌شناسان کشف و ابداع شده‌اند، با نام مهارت‌های یادگیری و مطالعه، یا به اصطلاح فنی‌تر راهبردهای شناختی و فراشناختی نام گذاری شده‌اند (سیف ۱۳۹۰).

به گفته سیف (۱۳۹۰)، اسلاوین^[۱۴](۲۰۰۶) راهبردهای یادگیری را به راهبردهای شناختی و فراشناختی تقسیم می‌کند و معتقد است که راهبردهای شناختی برای تسهیل یادگیری و تکمیل تکالیف به کار می‌رود در حالی که راهبردهای فراشناختی به منظور بازبینی این پیشرفت مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر راهبردهای شناختی برای پیشرفت و دستیابی به اهداف شناختی استفاده می‌شوند و راهبردهای فراشناختی جهت نظارت بر این فرایندها به کار گرفته می‌شوند.

شکل۲-۱ طبقه بندی انواع راهبردهای یادگیری را نشان می‌دهد.

شکل ۲-۱- طبقه بندی انواع راهبردهای یادگیری

همان‌ طور که در شکل ۲-۱ آمده است راهبردها، عملیاتی هستند فراتر از فرایندهایی که نتیجه طبیعی انجام فعالیتی می‌باشند. ‌بنابرین‏ ورق زدن صفحات و یا نگاه کردن به یک متن به عنوان یک راهبرد مطالعه، شرایط لازم را ندارند. اکثر راهبردهای مختص به هدف، مربوط به حیطه خاصی است. برای مثال راهبردهای حفظ کردن، شامل تکرار مطالبی است که یاد گرفته می‌شوند، گروه بندی مطالب قابل سازمان‌دهی به خوشه‌هایی که به علت روابط معنایی با هم تناسب دارند و ایجاد رابطه بین عناصر جداگانه و در نتیجه افزایش قابلیت یادگرفتن آن ها می‌باشد. راهبردهای درک مطلب عبارتند از: یادداشت‌برداری، خلاصه کردن، خط کشیدن زیر مطالب و جواب دادن به سؤالات مربوط به متن. همچنین تعدادی از راهبرهای مختص به هدف برای ایجاد راه‌حل های مسائل وجود دارد. برای مثال، هنگامی که اطلاعات فرد ‌در مورد حیطه‌هایی کم است، استدلال از طریق تشابه آن حیطه‌ با حیطه‌های دیگری که برایش شناخته شده است مفید می‌باشد. به طور خلاصه راهبردهای مختص به هدف زیادی وجود دارد که استفاده‌ کنندگان راهبردها می‌توانند برای انواع مختلف حیطه‌های محتوایی از فعالیت های شناختی مدرسه گرفته مانند حل مسئله ریاضی تا مسلط شدن بر فعالیت های فیزیکی مانند مهارت ها و توالی های حرکتی پیچیده اعمال کنند.

۲-۳- ۱- راهبردهای شناختی

راهبردهای شناختی اقداماتی هستند که ما به آن ها کمک آن ها اطلاعات تازه را برای پیوند دادن و ترکیب کردن با اطلاعات قبلا آموخته شده و ذخیره سازی آن ها در حافظه دراز مدت آماده می‌کنیم (سیف، ۱۳۹۰).

پروکاپ^[۱۵] (۲۰۰۹) راهبردهای شناختی را به عنوان روشی که در آن اطلاعات زبانی پردازش می شود، تعریف ‌کرده‌است. که این راهبردها باعث تقویت فرایند تفکر می شود و برای دست یابی به اهداف شناختی مانند درک کردن و حفظ کردن اطلاعات کمک کننده است. و همچنین به کد گذاری و بازیابی اطلاعات نیز کمک می‌کند(نقل از هوشمند جا، جوانمرد و مرعشی، ۱۳۹۳).

راهبردهای شناختی را از مناظر مختلف مورد توجه قرارداده‌اند پارک^[۱۶] (۱۹۹۵) به دو طبقه از راهبردهای شناختی اشاره کرد.