۱-۵) سؤال‌های تحقیق

۱-۵-۱) سئوال اصلی

۱٫ کدهای بومی اخلاقی و اهمیت هر یک از آن­ها برای مدیران بیمارستانی تهران بزرگ در سطوح مختلف مدیریتی کدامند ؟

۱-۵-۲) سئوالات فرعی

۱٫ کدهای اخلاقی مدیریت بیمارستانی با اخلاق فردی مدیران دارای چه تمایزی است؟

۲٫کدام کدها مختص مدیران بیمارستانی می‌باشند؟

۳٫وزن نقش مدیریت در اخلاقی ساختن سازمان مورد نظر با توجه به رشته ها و سطوح مختلف مدیریت چقدر است؟

۴٫چه نمونه ای را می توان برای کمک به تهیه کدهای اخلاقی تخصصی مدیریت بیمارستانی ارائه داد؟

۱-۶) تعریف عملیاتی واژگان کلیدی تحقیق

۱-۶-۱) اخلاق

اخلاق، به طور ساده و خلاصه، شامل شناخت صحیح از ناصحیح و آنگاه انجام صحیح و ترک ناصحیح است. تشخیص درست از غلط همیشه ساده نیست. بسیاری از دانشمندان علم اخلاق ادعا می‌کنند که با توجه به اصول اخلاقی در مقام عمل همیشه یک راهکار درست وجود دارد و برخی دیگر معتقدند که راهکار درست بستگی به موقعیت و شرایط دارد و تشخیص اینکه کدام راهکار درست است درنهایت به عهده خود فرد است.(ساکنی،۱۹۹۹: ۱۹۰)^[۲]

در این پژوهش منظور از اخلاق، اخلاق در بعد اداری در حیطه مدیران بیمارستانی می‌باشد.

۱-۶-۲) اخلاق حرفه ای

اخلاق حرفه ای بنا به تعریف انجمن پیشرفت علم آمریکا عبارت است از: اصول و قواعدی که به صورت حقوق و مسئولیت های محققین در ارتباطشان با هر یک از بخش­ها از جمله کارمندان،موضوعات تحقیق،مشتریان،دانشجویان و…‌می‌باشد. مباحث اخلاق حرفه ای کمک می‌کنند تا زمانی که فرد در محیط کاری با مشکلی که به اخلاقیات مربوط می شود مواجه گردد، یک راه حل حرفه ای را انتخاب کند.(گوتربارن،۱۹۹۹: ۸۲)^[۳]

۱-۶-۳) اخلاق سازمانی

سازمان ها حداقل در شش جهت به اخلاق نیاز دارند:ترویج تلقی درست و محیط آن در فرهنگ سازمانی،ممیزی اخلاقی اهداف،ممیزی اخلاقی تصمیم ها و مقررات و شرح وظایف،اخلاقی سازی تعامل سازمان با محیط درونی و بیرونی،اخلاقی سازی تعامل بین شخصی در سازمان و حل معضلات و تعارضات اخلاقی در سازمان.(کاتون و تامپسون،۲۰۰۰: ۱۶۸)^[۴]

در رهیافت استراتژیک به اخلاق حرفه ای،موفقیت یک سازمان در گروی اعتماد محیط به سازمان و آن هم در گروی پیش‌بینی پذیری سازمان برای محیط وآن هم به نوبه خود،در گروی مسئولیت پذیری سازمان است.‌بنابرین‏ اخلاق حرفه ای در رهیافت استراتژیک ،مسئولیت پذیری سازمان در قبال حقوق همه عناصر محیط(داخلی و خارجی)سازمان تعریف می شود و نقشی راهبردی در موفقیت سازمان ایفا می‌کند.(قراملکی ،۱۳۸۶ :۳۲).

۱-۶-۴) اخلاق فردی

کسی که دارای رفتار ارتباطی بین شخصی است، فردی رفتار انجام می‌دهد که دیگر انسان ها هدف این رفتار قرار می گیرند.رفتار ارتباطی بین شخصی زمانی اخلاقی است که حقوق افراد رعایت شود. امانت داری، ریا، صداقت با افراد،رازداری،احترام به افراد،امداد به دیگران،پایبندی به تعهدات،حمایت معنوی از افراد و وفاداری نمونه هایی از رفتار ارتباطی بین شخصی است.ورود به حریم خصوصی افراد،مردم آزاری، ضرر رسانی،تهمت،دروغ گویی نیز نمونه هایی از رفتارهای غیر اخلاقی در تعامل با دیگران اند.(قراملکی،۱۳۸۸: ۶۰)

اخلاق درون شخصی(فردی) یعنی مسئولیت پذیری در تعامل با خویش.(قراملکی،۱۳۸۸: ۶۴).

۱-۶-۵) کد اخلاقی

کد­های اخلاقی شامل مجموعه ارزشهایی است که نسبت به دیگر ارزش‌ها برای سازمان در اولویت تشخیص داده شده است و باید توسط کارکنان و مدیران پیروی شوند. ارزشهایی چون صداقت، درستی، عمل به وعده، وفاداری، احترام، استقلال، حفظ اسرار، متانت، ادب، مدارا، ایمان و اعتقاد، ‌پاسخ‌گویی‌، کمال جویی، دلسوزی، ملاحظه دیگران را کردن، کمک، تقسیم منافع، مهربانی، عدالت و انصاف، بی طرفی، ثبات رأی، پایبندی به قانون، خدمت به اجتماع و… را شامل می‌گردد.(ریچارد کوغلان،۲۰۰۱: ۱۵۰)^[۵]

کد های اخلاقی به کارکنان کمک می‌کند که حرفه ای بودن خود را حفظ کنند و در ارائه خدمات به مشتریان، و در تعامل با همکاران خود و نیز عموم همواره کدهای اخلاقی را ‌در بالاترین سطح رعایت نمایند. در هر قضاوتی که اعضاء می‌کنند، لازم است این اصول به کار گرفته شود.(مؤسسه‌ مشاوران مدیریت آمریکا،۲۰۰۵).

۱-۶-۶) کد بومی اخلاقی

هر شخصی در جامعه دارای مجموعه ای از هنجارها،عقاید و ارزش هاست که استانداردهای اخلاقی او را تشکیل می‌دهد.هنجارها البته معیارهای رفتار یک فرد می‌باشند و مطابق آن ها از دیگران انتظار دارد به هنگام رویارویی با موقعیتی،خاص عمل کنند. به عنوان نمونه،دانشجویان خارجی از کشورهای آسیای جنوب شرقی ،به هنگام خطاب قرار دادن یک استاد دانشگاهی کمی خم می‌شوند، هنجار یا موضع رفتاری ویژه آن ها برای این موقعیت خاص است. اعضای هیئت علمی در ایالات متحده عموماً از این رفتار آن ها ناراحت می‌شوند؛هنجار یا توقع رفتاری آن موقعیت تا حد زیادی غیر رسمی و مساوی گراست.( هاز مر و لارتون،۱۳۸۲: ۹۲)

یادآوری اینکه تنوع فرهنگی به عنوان منبع تبادل خلاقیت بشر ضروری است و به مفهومی، میراث مشترک بشر محسوب می شود،باید تأکید گردد که این تنوع نباید حقوق بشر و آزادی های او را خدشه دار سازد. با یادآوری این نکته که هویت فرد دارای ابعاد زیست شناختی ،اجتماعی،فرهنگی و معنوی است و با توجه به اینکه رفتارهای علمی و فناوری مغایر با اخلاق تاثیر ویژه بر جوامع بومی و محلی داشته اند، پس اعتقاد راسخ ‌به این است که حساسیت های روحی و تفکرات اخلاقی بایستی جزء لاینفک پیشرفت های علمی و فناوری گردد.(عباسی:۱۳۸۹: ۱۹)

با توجه به گوناگونی هنجارها(توقع رفتاری) در جوامع مختلف،نیاز به کدهای اخلاقی متناسب با نیازهای هر جامعه به گونه ای که در برگیرنده هنجارهای اخلاقی بومی آن جامعه باشد،یک ضرورت انکار ناپذیر است،زیرا نیازها و هنجارهای هر جامعه صرفاً مختص آن جامعه است و کدهای اخلاقی طراحی شده در آن جامعه در دیگر جوامع کاربرد چندانی ندارد. ‌بنابرین‏ کد اخلاق بومی هر جامعه عبارت است ازکد اخلاقی شناسایی و طراحی شده، متناسب با جامعه هدف می‌باشد.

۱-۶-۷) اخلاق مدیریت

اخلاق در مدیریت بر این اساس که روابط ما با اعضای جامعه­ای که در آن فعالیت داریم چگونه است و چگونه باید متمرکز گردد،استوار است.بدون تردید مهمترین و حساسترین مسئله در مدیریت ایجاد تعادل و توازن بین عملکرد اقتصادی و عملکرد اجتماعی است.(هازمر و لارتون ،۱۳۸۲: ۱۳)

مدیریت اخلاق (ETHICS MANAGEMENT) عبارت است از شناسایی و اولویت بندی ارزش­ها برای هدایت رفتارها در سازمان.(استیون و فلکنستاین،۱۹۹۹: ۶۹).

۱-۶-۸) مدیران بیمارستانی

در این پژوهش مراد از مدیران بیمارستانی، تمامی مدیران اداری بیمارستانی در سه سطح(عملیاتی، میانی و عالی) در بخش های اداری،آموزش و پژوهش،در بیمارستان های تهران بزرگ می‌باشد.

فصل دوم:

مروری بر ادبیات تحقیق

۲-۱)چیستی اخلاق

۲-۱۱-۴حمایت از خودمختاری، ارزش قایل شدن را تقویت می‌کند.

وقتی می‌خواهیم دیگران را با انگیزه کنیم، گاهی از آن ها انتظار داریم کارهای انجام دهند که نسبتاٌ کسل کننده هستند. برای مثال، والدین از فرزندانشان می‌خواهند که اتاق خود را تمیز کنند، آموزگاران از دانش‌آموزان می‌خواهند از مقررات پیروی کنند، مربیان از ورزشکاران می‌خواهند دور زمین بدوند، و دکترها از بیماران خود می‌خواهند داروهایشان را طبق جدول زمان‌بندی شده مصرف کنند. افرادی که شیوۀ حامی خودمختاری دارند، برای اینکه دیگران را برای انجام دادن کارهای کسل کننده با انگبزه کنند، ارزش، معنی، فایده، یا اهمیت انجام دادن این گونه رفتارها را انتقال می‌دهند، مثلاً می‌گویند: مهم است که شما از مقررات پیروی کنید زیرا ما باید به حقوق همه در کلاس احترام بگذاریم. با پیروی کردن از مقررات، به دیگران احترام می‌گذارید. تقویت کردن ارزش قایل شدن، به معنی استفاده ازکلمه ((زیرا)) برای انجام دادن این نکته است که چرا انجام دادن کاری کسل‌کننده ارزش آن را دارد که وقت و انرژی صرف آن کنیم. اما افرادی که از شیوۀ با انگیزه کردن کنترل‌کننده دارند، برای توضیح دادن اهمیت انجام دادن این گونه کارها، وقت صرف نمی‌کنند و جملاتی از این قبیل را بیان می‌کنند: ((حتماَ این کار را انجام بده))یا(( این کار را انجام بده چون من از تو خواستم آن را انجام دهی)). علت متذکر شدن دلیل منطقی این است که فردی که آن را می‌شنود به احتمال بیشتری مقررات، محدودیت‌ها، و قید و بندهای تحمیل شده به صورت بیرونی را درونی می‌کند و آن ها را داوطلبانه می‌پذیرد. وقتی فعالیت‌های کسل‌کننده( ولی مهم) درونی می‌شوند، افراد تلاش داوطلبانه‌ای را برای انجام دادن آن ها به خرج می‌دهند(ریو،۱۳۸۸).

۲-۱۲حمایت لحظه به لحظه از خودمختاری

چهار ویژگی فوق، شیوه شیوه کلی باانگیزه کردن حامی خودمختاری را نشان می‌دهند. علاوه بر این، وقتی افراد محیط های حامی خودمختاری را به وجود می‌آورند، معمولاً با نشان دادن رفتارهای لحظه به لحظه‌ای که مشخصه شیوه آن ها‌ است، این کار را انجام می‌دهند. برای مثال، تعامل خاصی نظیر آموزگارانی که می‌خواهند دانش‌آموزان را هنگام درس بخصوصی باانگیزه کنند یا دکتری که سعی دارد یک بیمار را در مدت ویزیت ۱۰ دقیقه‌ای با انگیزه کند، در نظر بگیرید. چندین پژوهشگر، از مدل آموزگار- دانش‌آموز استفاده کرده‌اند که به موجب آن، ابتدا این موضوع را ارزیابی کردند که آیا آموزگار شیوه حامی خودمختاری دارد یا کنترل‌کننده و بعد از آن آموزگار خواستند به تدریس مشغول شود. این پژوهشگران، نحوه‌ای را که هر آموزگار سعی کرد دانش‌آموزان را با انگیزه کند، مشاهده کردند. به طوری که در جدول۱-۲ نشان داده شده است. ستون سمت راست آنچه را که آموزگاران حامی خودمختاری هنگامی که سعی دارند دانش‌آموزان را با انگیزه کنند، بنابر خصلت، می‌گویند و انجام می‌دهند نشان می‌دهد، در حالی که ستون سمت چپ آنچه را که آموزگاران کنترل کننده وقتی که سعی می‌کنند دانش آموزان را با انگیزه کنند، بنابر خصلت، می‌گویند و انجام می‌دهند نشان می‌دهد( ‌بر اساس دسی و همکاران،۱۹۸۲؛ ریو و یانگ،۲۰۰۳؛ ریو، بولت، و کای،۱۹۹۹)

جدول۲-۲ آنچه افراد حامی خودمختاری و کنترل‌کننده برای با انگیزه کردن دیگران می‌گویند و انجام می‌دهند

آنچه افراد حامی خودمختاری می‌گویند و انجام می‌دهند

آنچه افراد کنترل کننده می‌گویند و انجام می‌دهند

• به دقت گوش می‌کنند

• مطالب دیگران را حق خود می دانند

• به دیگران فرصت می‌دهند

• پاسخ های درست را نشان می‌دهند

• دلیل منطقی می آورند

• رهنمود می‌دهند، امر و نهی می‌کنند

• تلاش را ترغیب می‌کنند

• اضهارات((باید))،((حتماً))،((مجبورید))‌بر زبان می‌آورند

• پیشرفت و مهارت را تحسین می‌کنند

• سوال های کنترل کننده می پرسند

• از دیگران می‌پرسند چه کاری دوست دارند انجام دهند

• متوقع به نظر می‌رسند

• به سوال ها جواب می‌دهند

• پاسخ‌های درست را بیان می‌کنند

• به نقطه نظر دیگران احترام می‌گذارند

(ریو،۱۳۸۸)

۲-۱۳فواید شیوه با انگیزه کردن حامی خودمختاری

شیوه‌ای که آموزگاران، والدین، مربیان، درمانگران، دکترها، و کارفرمایان برای باانگیزه کردن مورد استفاده قرار می‌دهند، برای رشد، مشغولیت، یادگیری با کیفیت‌عالی، عملکرد مطلوب، و سلامتی دانش‌آموزان، کودکان، ورزشکاران، درمانجویان، بیماران، و کارمندانی که آن ها سعی دارند باانگیزه کنند، اشارات مهمی دارد. فهرست زیر، نتایج مثبتی را نشان می‌دهد که افراد وقتی دیگران به جای کنترل کردن رفتارشان از خودمختاری آن ها حمایت ‌می‌کنند، تجربه می‌نمایند. با اینکه این نتایج متفاوت هستند، ولی دلیل اینکه چرا آن ها مثبت هستند این است که براگیزنده‌های حامی خودمختاری، نیاز افراد را به خودمختاری ارضا می‌کنند، در حالی که برانگیزنده‌های کنترل‌کننده، این نیاز را نادیده می‌گیرند و ناکام می‌سازند. در فهرست زیر، نتیجه مثبت در سمت راست و مرجع توضیح‎دهنده در سمت چپ منظور شده است.

نتایج مثبتی که در پاسخ به حمایت کردن از خودمختاری عاید فرد می‌شود ‌به این علت است که حمایت از خودمختاری و روابط حامی خودمختاری در کل،(( خوراک روانشناختی)) برای افراد تأمین می‌کند که برای ارضا کردن نیازهای روانشناختی‌شان به آن محتاج‌‎اند( دسی، ۱۹۹۵،ص ۴۱۰). این تجربیات ارضای نیازهای روانشناختی، استعدادهای فطری انسان را برای رشد کردن نیرومند می‌سازند به طوری که به رشد روانشناختی، انگیزش‌درونی، یادگیری معنادار، و رشد اجتماعی کمک می‌کنند( ریان و دسی،۲۰۰۰،به نقل از ریو۱۳۸۸).

نتیجه مثبتی که از شیوه باانگیزه‌کردن حامی‌خودمختاری عاید می‌شود
مراجع توضیح دهنده
منافع مرتبط با رشد

درک شایستگی بیشتر

ریان و گرولنیک،۱۹۸۶

عزت‌نفس بالاتر

دسی و همکاران،۱۹۸۱

احساس ارزشمندی بیشتر

ریان و گرولنیک،۱۹۸۶

منافع مشغولیت

مشغولیت بیشتر

ریو و همکاران،۲۰۰۲

حالت هیجانی مثبت

پاتریک، اسکینر، و کانل،۱۹۹۳؛ ریان و کانل،۱۹۸۹

ادراک کنترل قوی‌تر

بوگیانو و بارِت،۱۹۸۵

ترجیح دادن چالش بهینه

شاپیرا،۱۹۷۶؛بوگیانو،مِین، کانز،۱۹۸۸

لذت ناشی از چالش بهینه

هارتر،۱۹۷۸،۱۹۷۴

یادگیری با کیفیت عالی

انعطاف‌پذیری بیشتر در تفکر

مک گراو و مک کالرز،۱۹۷۹

افزایش یادگیری مفهومی

بنویر و دسی، ۱۹۸۴؛ بوگیانو و همکاران،۱۹۹۳

پردازش اطلاعات فعالتر

گرولینک و ریان،۱۹۸۷

خلاقیت بیشتر

آمابیل،۱۹۸۵؛ کاستنر و همکاران،۱۹۸۴

عملکرد مطلوب

گذشت با بهبود سلامتی جسمی و احساسی و شانس داشتن عمر بیشتر، بر زندگیتان تأثیر می‌گذارد . بررسی‌های علمی نشان می‌دهد افراد عصبی و کینه ایی بیشتر از کسانی که دیگران را می بخشند مستلزم جرم و خشونت هستند و به ندرت روابط دوستانه پایداری دارند. تحقیق در زمینه گذشت و تأثیرات آن موضوع بسیاری از بررسی‌های دهه اخیر بوده است. اولین کنفرانس با موضوع بخشش در سال ۱۹۹۵ توسط رابرت انرایت استاد روانشناسی دانشگاه ویسکانسین مدیسون^[۴۸] برگذار شد( مشتاق، ۱۳۹۰) .

اساس عصبی – زیستی بخشش

فعالیت مغز در زمان نابخشودگی مانند فعالیت آن در زمان تنیدگی ، خشم و پرخاشگری است ( پیت رینی، گازلی، باسو، جاف و گرافمن^[۴۹]، ۲۰۰۰) . سیبولد، هیل، نیومن و چی^[۵۰] (۲۰۰۱) الگوی هورمونی، بویژه آزاد شدن گلوکوکورتیکویید (کورتیزول) در زمان نابخشودگی شبیه به مسیرهای هورمونی در زمان هیجانهای منفی مرتبط با تنیدگی است ( احتشام زاده، ۱۳۸۹).

مبانی نظری عاطفه مثبت و منفی

شادکامی و سلامت ذهنی در برگیرنده احساسات مثبتی مانند لذت، آرامش، حس جریان داشتن و شیفتگی در زندگی است. سلیگمن^[۵۱] (۲۰۰۲) عواطف مثبت را به سه دسته تقسیم می‌کند. آنهایی که به گذشته مربوط هستند و آنهایی که با حال و آینده ارتباط دارند. عواطف مثبت مربوط به آینده شامل خوش بینی، امید، ایمان و اطمینان هستند. رضایت خاطر، خرسندی، کامیابی و حس سرافرازی نیز عواطف اصلی مربوط به گذشته اند. عواطف مثبت مربوط به زمان حاضر، دو طبقه متمایز لذات زودگذر و حس کامروایی پایدار را تشکیل می‌دهد. اثر پذیری یا عاطفه پذیری مثبت با فعالیت فیزیکی منظم، خواب کافی، ارتباط اجتماعی متعارف با دوستان، آشنایان و تلاش برای رسیدن به اهداف ارزشمند شخصی همراه است( سید محمدی، ۱۳۸۵).

سلیگمن (۲۰۰۲) معتقد است عواطف مثبت یا منفی برحسب درجه آماده سازی فرد برای تعامل برنده – بازنده از یکدیگر متمایز می‌شوند. از دیدگاه تکاملی، عواطف منفی مانند ترس یا خشم به ما می‌گویند احتمال خطر وجود دارد. این عواطف توجه ما را به منبع تهدید محدود کرده، ما را برای واکنش جنگ یا گریز به فعالیت وا می دارند. در مقابل عواطف مثبت مانند لذت خرسندی به ما می‌گویند که اتفاق خوبی در پیش است . عواطف مثبت توجه ما را گسترش می‌دهند، به گونه ایی که ما آگاهی گسترده ایی از محیط فیزیکی و اجتماعی پیدا می‌کنیم. عواطف مثبت فرصتهایی را برای ما فراهم می‌کند تا ارتباطات بهتری ایجاد کنیم. البته رویکرد تکاملی همچنین به ما می‌گوید که عواطف منفی، تمرکز زیاد را آسان می‌کنند و تفکر دفاعی، قدرت نقد و تصمیم گیری را بالا می‌برد (گل پرور و همکاران،۱۳۸۶) .

نظریه داروین : داروین بر این نکته تأکید می‌کند که عواطف برای بقا انسان سودمند می‌باشد . عواطف از آن جهت برای بشر سودمند می‌باشد که فعالیت‌های آنان را به سوی هدفی متوجه می‌سازد و بدین ترتیب انسان را وادار به انجام کارهایی می کند که برای بقا وی سودمند است و از انجام کارهایی که جهت بقا او مضر است، آگاه می‌سازد.

فرهنگ و عواطف

پژوهش ها نشان داده‌اند که مردم جنوب شرقی آسیا و آمریکایی – آسیایی ها بهزیستی ذهنی کم تری نسبت به اروپاییان داشتند. تفاوت‌های مشابهی ممکن است در نتیجه میانگین های روانشناختی فرهنگ‌های شرقی و غربی در عاطفه مثبت و منفی وجود داشته باشد. در میان آمریکایی – اروپایان تغییر در رضایت از زندگی معلول وقایع مثبت روزانه خودشان است. در حالی که در زندگی ژاپنی ها تغییر در رضایت از زندگی معلول دیگران است . در زندگی ژاپنی ها خبر تعطیلی به طور معنی داری پیش‌بینی کننده عاطفه مثبت است اما برای آمریکایی اروپاییان عاطفه منفی فراخوانی می شود ( ورتز، چیو، دینر و اوشی^[۵۲]، ۲۰۰۹ ؛ نقل از زارعی ، ۱۳۹۱) .

عواطف و طول عمر

یکی از کارکردهای عاطفه مثبت، افزایش طول عمر است . نتیجه برامت^[۵۳] و همکاران (۲۰۰۸) نشان داده است بیمارانی که گرایش به تجربه هیجانهای مثبت دارند در مقایسه با کسانی که میزان کمی عاطفه مثبت دارند طول عمر بیشتری دارند ( نقل از زارعی، ۱۳۹۱) .

عاطفه مثبت و منفی نه تنها به خلقها بلکه به سیستم‌های گسترده شناختی، انگیزشی، زیستی و رفتاری به هم مربوط می شود (کلارک ، واتسون و مینکا^[۵۴]، ۱۹۹۴) . عاطفه مثبت بیانگر سیستم انگیزشی اشتیاقی است که پاداش آن را بر می انگیزاند، در حالی که عاطفه منفی بیانگر سیستم انگیزشی آزارنده است که تنبیه آن را بر می انگیزاند (فولس^[۵۵]، ۱۹۹۸ ؛ گری^[۵۶] ، ۱۹۸۷) . اصولا عاطفه مثبت و خلق خوش، به رفتار گرایشی کمک می‌کنند ، در حالی که عاطفه منفی و خلق دلخوش به اجتناب کمک می‌کند(واتسون و همکاران، ۱۹۹۹). سیستم عاطفه مثبت برای خودش مبنای عصبی دارد، مسیرهایی که ناقل عصبی در آن ها دوپامین است ، انتظار رویدادهای خوشایند این مسیرها را فعال می‌کند(وایز، ۱۹۹۶؛ اشبای، ایزن و تورکن^[۵۷]، ۱۹۹۹) . سیستم عاطفه منفی هم برای خودش مبنای عصبی دارد، مسیرهایی که ناقل عصبی آن سروتونین و نورادرنالین هستند ،انتظار پیامدهای ناخوشایند این مسیر ها را فعال می‌کند (مک لئود، بیرن، و والنتین، ۱۹۹۶؛ نقل از سید محمدی، ۱۳۸۵).

قشر پیش پیشانی و عاطفه

سیستم لیمبیک تحریک حسی وارده را دریافت می‌کند که واکنش‌های هیجانی خودکار را فعال می‌سازد . افکاری که قشر پیش پیشانی راست را تحریک می‌کند، احساسهای منفی را به وجود می آورند در حالی که افکاری که قشر پیش پیشانی چپ را تحریک می‌کنند، احساسهای مثبت را به وجود می آورند. تحقیقات نشان داده ‌نیم‌کره راست مسئول عواطف منفی و ‌نیم‌کره چپ مسئولیت ایجاد عواطف مثبت را دارد . در افرادی که ‌نیم‌کره چپشان فعالتر است ، آمادگی بیشتری برای تجربه کردن عواطف مثبت (مثل شادی، امیدواری، عشق، غرور، خوشبختی) وجود دارد . مثلاً افرادی که ‌نیم‌کره راستشان فعالتراست، آمادگی بیشتری برای تجربه کردن عواطف منفی دارند. بنا به همین تفاوت در فعالیت مغزی، افراد دسته اول به طور کلی در زندگی، بیشتر از افراد دوم عواطف مثبت تجربه می‌کنند، برای افراد دسته دوم ، وقایعی مثل ناکامی، طرد، شکست، مورد تحقیر شدن و …….. با احتمال بیشتری به عواطف منفی منجر می شود و برای این افراد خارج شدن از چرخه عواطف منفی و حوادث منفی گاهی بسیار دشوار می شود. عاطفه مثبت به حالت کلی احساس خوب روزمره اشاره دارد. عاطفه مثبت احساس شادابی و طراوتی است که اغلب با تجربیات خوشایند روزمره، مثل قدم زدن در پارک در روز آفتابی، پیشرفت کردن در یک کار همراه است. احساسهای مثبت معمولاً خارج از توجه هشیار ما می مانند. در واقع اگر کسی توجه ما را به خلق خوشایند معطوف کند، این توجه به عاطفه مثبت خاتمه می‌دهد . این عدم آگاهی از عاطفه مثبت درست مخالف هیجانهای شدید و جالب توجه، نظیر شادی است. عاطفه مثبت ظریفتر است، به طوری که توجه و رفتار را تحت تأثیر قرار نمی دهد به جای این عاطفه مثبت بر جریان پردازش اطلاعات تأثیر می‌گذارد، برآنچه به آن فکر می‌کنیم، تصمیمیاتی که می گیریم، خلافیت و ………. تأثیر می‌گذارد ( ایزن، ۱۹۸۷؛ برگرفته از سید محمدی، ۱۳۸۵).

ابراز احساسات و فرهنگ

به همان اندازه که رقابت بین افراد با صلاحیت شدیدتر می شود ، مشوق های مادی به تنهایی نمی توانند افراد درستکار را جذب کنند .برای آنهایی که نگرانی مادی ندارند حس رفاه مهم تر از پول است و عواملی که بر رفاه تأثیر می‌گذارد عبارتند از :

الف) تماس انسانی ^[۲۲]

ب) اعتماد متقابل^[۲۳]

همچنین حس ارج نهاده شدن و با عدالت رفتار شدن . به علاوه فرصت یادگیری مطلبی جدید و درک استعداد شخصی به ایجاد حس مثبت در افراد کمک می‌کند . به طور کل مشوق های مثبتی که هم نیاز معنوی و هم نیازهای عاطفی کارکنان را ارضاء کنند مؤثر تر از برانگیزنده های منفی به شکل تهدیدها یا مجازات هستند .

پول جبران زندگی عاری از احساس

چرا مردم همیشه طالب پول بیشتر هستند ، در حالی که همه می‌دانند پول ضامن خوشبختی نیست ؟ پول می‌تواند جبران یک زندگی عاری از تماس حقیقی انسان باشد . کسی که همیشه سخت کار می‌کند و مقدار قابل توجهی پول در می آورد ، غالباً وقت زیادی ندارد که از ثمرات کارش لذت ببرد .

انسان نمی تواند با نان خالی زندگی کند . احساس رفاه در کار ، بسیار بیشتر از پول اهمیت دارد . از نظر تاریخی ، در موقعیت بی نظیری قرار داریم . قرن های متمادی بشر مجبور بوده فقط برای زنده ماندن کار کند ، اما اکنون برای اولین بار او می‌تواند از تجملات استفاده کند . حداقل این امر برای افراد دارای کارایی بالا و کار مطمئن در قسمتی از دنیا فراهم است که به نیازهای عاطفی و معنوی خود توجه کنند .

نتیجه ی این مبحث می توانداین موارد باشد :

مدیریت فقط نباید به مشوق های مادی ^[۲۴] اکتفا کند، بلکه باید به یک بررسی داخلی برای کشف چیزهایی که کارکنان را در شرکت بر می انگیزد و چیزهایی که در برانگیختن آن ها شکست می خورده انجام دهد . البته در جامعه ما به واسطه فرهنگ اسلامی عوامل غیر مادی در پیشرفت کارها تأثیری بیشتر از عوامل مادی و پول دارند با این حال هنگامی که سخن از پاداش به میان می‌آید از نظردانشمندان روانشناس پول مهمترین و مؤثرترین عامل پاداش در جوامع مختلف است .(علوی ۱۳۷۵، ۱۲۳)

هرزبرگ از دانشمندان علم مدیریت در پژوهشی علمی این موضوع را به اثبات رسانیده است که برای بسیاری از افراد پول مهمترین عامل انگیزاننده به شمار نمی آید بلکه پول از عواملی است که جلو نارضایتی از کار را می‌گیرد یعنی کمبود حقوق و مزایا در یک سازمان سبب نارضایتی می شود ولی نمی توان به طور قاطع گفت که زیادی حقوق و مزایا در یک سازمان تنها عامل رضایت شغلی است . این موضوع توسط دانشمندان دیگر نیز مورد تأیید قرار گرفته است .

آنچه موجب اهمیت پول به عنوان یک عامل انگیزشی می شود این است که پول وسیله ای برای رسیدن به خواسته های گوناگون افراد به شمار می‌آید . افراد می‌توانند با داشتن پول احتیاجات فیزیکی ، امنیتی و اجتماعی خود را برآورده سازند ، در بسیاری از جوامع پول مظهر شخصیت افراد به شمار می‌آید زیرا ثروتمندان در سایه ی پول فراوان نظر دیگران را به خود جلب می‌کنند . مسئله پرداخت بیشتر در سازمان نیز کاملا مًؤثر است . شخصی که بالاترین دریافتی را در یک سازمان دارد ، غالباً بر دیگران احساس برتری می‌کند ، و بدین ترتیب پول ممکن است حتی حس احترام افراد را نیز برآورده سازد و برای آنان منزلت اجتماعی و احترام به همراه داشته باشد .

در سازمان‌هایی که نظام ارزشیابی کار افراد به طور شایسته برقرار نیست هرکس که مسئول کاری باشد و بیشتر پول دریافت کند با اهمیت تر است .

بسیار مشاهده می شود که در این نوع سازمان‌ها افراد زیرک کوشش می‌کنند که دریافتی خود را بالا ببرند و از این راه فزون بر سودی که به آن ها می‌رسد ، دریافتی خود را با معیار اهمیت کار اداری قرار دهند .

معایب و مزایای پول به عنوان وسیله ایجاد انگیزه^[۲۵]

(۱ اثر آن کوتاه مدت است بیشتر پاداش‌های مادی به طور سالانه پرداخت می شود و ‌اثر آن در مدتی کوتاه از بین می رود .یک پاداش یا اضافه حقوق خوب ممکن است کارمند قدردانی ‌را تشویق کندتابرای مدتی تلاش بیشتری در راه تحقق اهداف سازمان ازخودنشان دهد اما به محض این که حقوق خرج شدیا کمک زیادی درمخارج زندگی کارمند نکرد،اثر ایجاد انگیزه آن زود از بین می رود.

(۲ پول که ابتدا به عنوان پاداش برای عملکرد فوق العاده داده می شود ، ممکن است به زودی به عنوان یک حق دائمی تلقی شود . برای مثال ، هنگامی که به یک کارمند به خاطر عملکرد بالایش یک پاداش مادی یا اضافه حقوق داده می شود در دفعات اول آن را پاداش می‌داند ، اما کم کم آن را جزو حقوق استحقاق ی خود می پندارد و انتظار داردکه این عمل تکرار شود، ‌بنابرین‏ در دفعات بعدی این کار در او ایجاد انگیزه نمی کند .

(۳ وقتی به افراد برای انجام هر کار خاصی پول داده می شود ممکن است این پول جانشین انگیزه های درونی شود . بعضی از افراد صرفاً به خاطر لذت از کار یا احساس رضایت بخاطر حل کردن یک مشکل و یا هیجان برخورد با یک چالش ، در انجام وظایف خود تلاش اضافی می‌کنند . در این حالت اگر آنان پی ببرند که به خاطر تلاش اضافی شان پاداشهایی دریافت می‌کنند ، خیلی خوششان نمی آید زیرا احساس می‌کنند این کار به خاطر پاداش‌های پولی انجام داده‌اند نه به خاطر انگیزه های درونی خود .

حال در اینجا این سوال مطرح می شود که اگر استفاده از پول به عنوان وسیله ی ایجاد انگیزه دارای این معایب است، پس چرا هنوز به عنوان یک عامل مهم در این زمینه مطرح می‌باشد ؟ همان طوری که در بالا اشاره شد اثر استفاده از پول کوتاه مدت است و شرکتهایی که از آن به عنوان مهمترین وسیله ی ایجاد انگیزه استفاده می‌کنند هیچ گاه نمی توانند افراد را برای همیشه راضی نگاه دارند . اما در عین حال دلایل دیگری وجود دارد که با توجه به آن ها نمی توان قدرت پول را نادیده گرفت .

یکی از دلایل این است که اگرچه ممکن است پاداش‌های مالی وسیله ایجاد انگیزه خوبی نباشد اما عدم وجود آن به شدت از انگیزه ی کارکنان می کاهد .

وقتی که پاداش‌های مالی انتظارات مادی کارمندان را برآورده نکنند ، ممکن است آن ها دیگر برای شما کار نکنند یا کم کاری نمایند و یا حتی دست به خرابکاری بزنند . نکته دیگر این است که از پول به عنوان مقیاس ارزیابی استفاده می شود . افراد با توجه به میزان دریافتی خود ، دستاوردهای خود ، اهمیت خود برای سازمان و جای خود رادر میان دیگر افراد سازمان و حتی در جاهای دیگر مورد ارزیابی قرار می‌دهند ، یعنی آن ها هرچه بیشتر دریافت کنند . براین تصور ند که در سطوح بالاتری قرار دارند . اما پول نباید تنها وسیله ی ارزیابی افراد به شمار رود.

مدیرانی که برای دادن پاداش به کارمندانشان و ارزیابی آنان اختیارات زیادی ندارند می‌توانند از راه های دیگر میان آنان انگیزه ایجاد کنند ، زیرا بسیاری از افراد را می توان با چیزهایی ترغیب کرد که اصلاً قابل اندازه گیری نیستند

۲-۱۱- انواع انگیزه : ^[۲۶]

ذکر عبارت اختلس و همچنین اختفاء در ماده ۳۱۵ قانون عقوبات عراق و در مقابل استفاده از لفظ استیلاء در ماده ۳۱۶ به خوبی مبین تفاوت های این دو جرم از حیث عنصر معنوی با یکدیگر است.

۲- مقایسه اختلاس با خیانت در امانت

بین جرم اختلاس ‌و خیانت ‌در امانت ، چنان ارتباط محکمی وجود دارد که برخی از حقوق ‌دانان اختلاس را مصداق مشدد جرم خیانت در امانت می دانند. شباهت های این دو جرم را از دوجهت رکن مادی و معنوی مورد بررسی قرار می‌دهیم .

اول: از جهت رکن مادی

به موجب ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) خیانت در امانت با انجام یکی از چهار فعل مثبت تصاحب ، تلف، مفقود، استعمال نمودن مال مورد امانت ، تحقق می‌یابد . چنان که در ماده پنج قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس نیز بیان گردید ، برای تحقق رکن مادی لازم بود که مرتکب ، اموال و وجوه رابه نفع خود یا دیگری تصاحب کند یا آن را به صورت عمدی تلف نماید . ‌بنابرین‏ از جهت رکن مادی بین این دو جرم شباهت وجود دارد .

دوم: از جهت رکن معنوی

عنصر روانی جرم خیانت در امانت نیز مثل عنصر روانی جرم اختلاس از دو قسمت سوء نیت عام و سوء نیت خاص تشکیل می‌شود .

سوء نیت عام به جزء اول عنصر مادی یعنی عمل فیزیکی که متهم آن را مرتکب شده است ، مربوط گشته و عبارت است از «عمد در ارتکاب عمل فیزیکی ؛ یعنی این که متهم باید یکی از چهار فعل ، «تلف» یا «استعمال» کردن مال مورد امانت را عمدا و از روی قصد و اراده نه مثلا تحت تاثیر مستی یا درحال خواب طبیعی یا مصنوعی (هیپنوتیزم) یا از روی سهل انگاری و بی توجهی ، انجام داده باشد . از سوی دیگر ، منظور از سوء نیت خاص آن است که مرتکب این اعمال را به قصدنیل به جزء سوم عنصری مادی که همان عنصر نتیجه (ورود ضرر به مالک یا متصرف بر اثر فعل مرتکب) است، انجام داده باشد ؛ یعنی اینکه قصد متهم از ارتکاب فعل مجرمانه ایراد ضرر به مالک یا متصرف مال باشد .^[۲۴]

درجرم اختلاس نیز مرتکب باید در تصاحب اموال و وجوه دولت علاوه بر قصد عام ، قصد خاص نیزداشته باشد . ‌بنابرین‏ اگر امارات و قراین دلالت بر آن نماید که تصاحب یا اتلاف مال بر اثر فراموشی یا اهمال و بی دقتی انجام گرفته است . مورد از شمول ماده پنج قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس و … خارج می‌باشد .

در کنار این وجوه اشتراک، این دو جرم از وجوه افتراقی نیز برخوردار هستند که ‌به این وجوه افتراق نیز در ادامه ، خواهیم پرداخت. اختلاس راکارمند یا مامور به خدمات عمومی مرتکب می‌شود ، ولی خیانت در امانت را عموم افراد می‌توانند مرتکب شوند

در خیانت ‌در امانت مال منقول یا غیر منقول ‌و نوشته هایی به موجب عقدی از عقود یا روابط حقوقی دیگر امانت آور ، به خائن داده شده است ، درحالی که درمورد اختلاس حسب وظیفه اداری به مختلس سپرده شده است .

‌در اختلاس به مجرد تصاحب و برخورد مالکانه با مال مورد اختلاس ، سؤنیت محرز است ولی درخیانت در امانت معمولا پس از یک اقدام قضایی (نظیر ارسال اظهارنامه و ابلاغ آن وعدم استرداد) سوء نیت محرز می‌گردد از جهت اعمال مجازات ، قانون‌گذار ، مجازات شدیدتری را نسبت به جرم خیانت در امانت ، برای جرم اختلاس در نظر گرفته است .

گفتار دوم: تحولات تاریخی

تحولات تاریخی جرم اختلاس در سه قالب قابل طرح و بررسی است.نخست به بررسی اختلاس در دوران پیش از اسلام می پردازیم و سپس به دوران بعداز ظهور اسلام می‌رسیم و در نهایت جرم اختلاس در دوران معاصر بحث و بررسی خواهد شد.

الف: در دوران پیش از اسلام

در دوران پیش از اسلام، در ایران باستان به طور کلی تعریف مشخصی از جرم وجود نداشت و عموما آن طور که از نامه تنسر بر می‌آید، بی آن که طبقه بندی خاصی از جرایم وجود داشته باشد، انواع جرایم قابل احصاء بود.^[۲۵] انواع جرایم عبارت بودند از : جرایم علیه دین، جرایم علیه خانواده پادشاه، جرم فرد علیه فرد، و جرم علیه پادشاه، مانند توهین یا سوء قصد به شاه و یا تعدی علیه اموال وی.^[۲۶] از آن جا که در ایران باستان، همه چیز در شخص شاه خلاصه می شد و دولت در مفهوم امروزی آن وجود نداشت، لذا شاه مظهر دولت بود و تعدی به اموال پادشاه، قابل قیاس با تعدی به اموال دولتی در زمان کنونی است.

می توان چنین برداشت نمود که جرم اختلاس در ایران پیش از اسلام، در محدوده تعدی به اموال پادشاه بود.

برای بررسی بیشتر جرم اختلاس در ایران پیش از اسلام، می توان به ریشه جرم اختلاس توجه نمود.اختلاس ، صورت خاصی از جرم خیانت در امانت است و از آن جا که در گذشته دولت ها در مفهوم کنونی آن وجود نداشتند، لذا می توان خیانت در امانت را در قوانین پیش از اسلام بررسی نمود.

مهمترین قانون در دوران پیش از اسلام بدون شک، قانون حمورابی است.این قانون که قدیمی ترین قانون نوشته کشف شده است مشتمل بر ۲۸۲ ماده بود که مقرراتی را در خصوص حقوق جزا و حقوق مدنی و حقوق تجارت در بر داشت.