استیرز، پورتر و مودی تعدادی از عوامل مؤثر بر افزایش تعهد سازمانی را به صورت مدل زیر مطرح کرده‌اند.

عوامل سازمانی:

-حیطه شغل

-ویژگی‌های سازمان

-بازخورد

-استقلال و خودمختاری در کار

-چالش شغل و اهمیت شغلی

-مشارکت در تصمیم گیری

-سازگاری اهداف گروه کاری و اهداف سازمانی

عوامل غیر سازمانی:

-عدم دسترسی به مشاغل جایگزین

عوامل شخصی:

-انتظارات شغل

-عوامل انتخاب شغل

-ویژگی‌های فرد

-قرارداد روانی

تعهد سازمانی

شکل۲-۳) عوامل مؤثر بر تعهد سازمانی استیرز و همکاران( حسینیان و همکاران، ۱۳۸۶: ۱۴)

• • عوامل شخصی: مقدار تعلق و پیوستگی بالقوه ای که کارمند در اولین روز کاری خود به سازمان پیدا می‌کند، اصلی‌ترین عامل شخصی است. افرادی که در روزهای اول کاریشان خود را خیلی متعهد به سازمان نشان می‌دهند، به احتمال زیاد در سازمان باقی خواهند ماند. ایشان مسئولیت‌های اضافی را خواهند پذیرفت و به عضویت خود در سازمان ادامه خواهند داد.

• • عوامل سازمانی: عوامل سازمانی چون “حیطه شغل، بازخورد، چالش شغلی، اهمیت شغل و استقلال و خودمختاری در کار” مشارکت رفتاری کارکنان را افزایش می‌دهد. توانایی مشارکت در تصمیم گیری مربوط به شغل بر سطح تعهد مؤثر است، سازگاری بین اهداف گروه کاری و اهداف سبب افزایش تعهد می شود.

• عوامل غیر سازمانی: مهمترین عامل غیر سازمانی مؤثر بر افزایش تعهد سازمانی، قابلیت دستیابی به جایگزین‌های شغل بعد از انتخاب شغل فرد است (حسینیان و همکاران، ۱۳۸۶: ۱۴).

۲-۱-۴-۲-۱۰) دیدگاه بارن و گرینبرگ^[۲۷]

بارن و گرینبرگ (۱۹۹۳) عوامل مؤثر بر تعهد سازمانی کارکنان را چنین تبیین می‌کنند:

• • • تعهد تحت تأثیر جنبه‌های مختلف شغل قرار می‌گیرد: مشاغلی که میزان مسئولیت و اختیار واگذار شده در آن زیاد، تکرار پذیری آن کم و جذابیت آن زیاد باشد، متصدی آن سطح بالایی از تعهد را از خود نشان می‌دهد. از طرف دیگر فرصت های کم برای ارتقاء، تنش های زیاد در شغل و ابهام زیاد در نقش باعث شکل گیری سطح پائینی از تعهد سازمانی می شود.

  

• • تعهد سازمانی تحت تأثیر وجود فرصت های شغلی جایگزین قرار می‌گیرد: شانس بیشتر برای یافتن شغل دیگر و مطلوبیت بیشتر چنین جایگزین هایی، باعث می شود که فرد تعهد کمتری نسبت به سازمان خود داشته باشد.

• تعهد سازمانی تحت تأثیر ویژگی های فردی قرار می‌گیرد: کارکنان مسن تر و یا با سابقه کاری بیشتر و ارشد تر و آن هایی که به کار خود علاقمند هستند، سطح بالاتری از تعهد را نشان می‌دهند. در گذشته، اغلب اظهار می شد که زنان در مقایسه با مردان، تعهد کمتری نسبت به سازمان خود دارند. یافته های اخیر نشان می‌دهد که چنین اختلافاتی در تعهد سازمانی وجود ندارد بلکه دو گروه تعهد یکسانی را از خود نشان داده‌اند (باقری و تولایی، ۱۳۸۹، ص ۸۴).

۲-۱-۴-۲-۱۱) دیدگاه می یر و شورمن^[۲۸]

به نظر می یر و شورمن (۲۰۰۱) تعهد سازمانی دو بعد دارد. ایشان این دو بعد را تعهد مستمر (تمایل به ماندن در سازمان) و تعهد ارزشی (تمایل به تلاش مضاعف) نامیدند. اگر چه شباهتهایی بین ابعاد تعهد سازمانی شناسایی شده توسط انجل و پری و می یر و شورمن و آنچه که توسط الن و می یر بیان شده وجود دارد اما یک تفاوت اساسی بین مدل‌های آن ها نیز موجود می‌باشد. سه جزء تعهد الن و می یر اصولا بر اساس قالب ذهنی که فرد را به سازمان مرتبط می‌کنند، متفاوت هستند. نتیجه ی رفتاری هر سه جزء تعهد با این حال مشابه بوده و آن ادامه ی کار در سازمان می‌باشد. برعکس در مدل‌های انجل و پری، میر و شورمن فرض بر این است که تعهد مستمر مرتبط با تصمیم به ماندن یا ترک سازمان است و تعهد ارزشی مرتبط به تلاش مضاعف در جهت حصول به اهداف سازمانی(می یر و شورمن ، ۲۰۰۱، ص ۳۰۷).

۲-۱-۴-۳) عوامل مؤثر بر تعهد سازمانی

مودی و همکاران در مدل نظری خود چهار دسته و گروه از پیش شرطهای تعهد سازمانی را بیان کرده‌اند. (شکل ۲-۱-۴) با توجه به تحقیقات انجام شده، عوامل زیادی را می توان در میزان تعهد سازمانی دخیل دانست. مودی، استیرز و پورتر (۱۹۷۹) این عوامل را در چهار مقوله طبقه بندی کرده‌اند که عبارت است از: ویژگی‌های شخصی، ویژگی‌های شغلی، تجربه های کاری و ویژگی‌های ساختاری. عواملی چون فرهنگ سازمانی، سبک رهبری و سیاست‌های مدیریت منابع انسانی، به طور مستقیم و بدون واسطه می‌توانند برای ارتقای سطح تعهد سازمانی مورد استفاده قرار گیرند. در سطوح فردی تجزیه و تحلیل، تعهد سازمانی می‌تواند رفتارهایی نظیر جابجایی، غیبت، عضویت سازمانی و عملکرد کارکنان را پیش‌بینی کند (رحمان سرشت و فیاضی، ۱۳۸۷ : ۷۹).

نتایج:
-تمایل به بقا در سازمان

-حضورِ بموقع و کاهش غیبت و تأخیر

-حفظ کارکنان

-افزایش عملکرد شغلی

تعهد

ویژگی‌های شخصی:
سن، جنسیت، تحصیلات و سابقه خدمت

ویژگی‌های شغل (مرتبط با نقش):
هویت شغل، تضاد و ابهام نقش

ویژگی‌های ساختاری:
اندازه سازمان، تمرکز حیطه نظارت و پیوستگی شغل

تجربیات کاری:
نگرشهای شغلی، رضایت شغلی، اعتماد سازی و تعلق به سازمان

شکل۲-۴) عوامل مؤثر و نتایج ناشی از تعهد سازمانی(حسینیان و همکاران، ۱۳۸۶: ۱۵)

• ویژگی‌های شخصی و فردی:

ویژگی‌های بررسی شده در این خصوص شامل: سابقه خدمت، سطح آموزش، جنسیت، نژاد و عوامل شخصی دیگر است. بر مبنای مطالعات انجام شده، سن و سابقه خدمت با تعهد ارتباط مستقیم دارد. همچنین سطح آموزش ذارای ارتباط معکوس با تعهد سازمانی است. این ارتباط معکوس ممکن است ناشی از این باشد که سازمان قادر به برآوردن انتظارات افراد با تحصیلات بالا نیست. علاوه بر این افراد با تحصیلات بالا ممکن است بیشتر به حرفه ی خود متعهد باشند تا به سازمان.

• • این پژوهش در بازارچه مرزی بانه استفاده شده و شاید در جا های دیگر نتوان از ان بهره برد .

  

• دسترسی سخت به اطلاعات و امار دولتی از محدودیتهای است که می‌تواند پژوهش را بهرورتر کند .

۶-۱چارچوب کلان نظری تحقیق:

در این پژوهش انتخاب مقصد های خرید متغیری وابسته است که تحت تاثیر متغیری مستقل به نام بازارچه های مرزی است . رونق و شکل گیری بازارچه های مرزی نیز تحت تاثیر سه عامل مزیت قیمتی ، کالاها و مقاصد است که این سه عامل نیز خود متغیر های مستقلی به حساب می ایند . این مدل برگرفته از مدل تیموتی (۲۰۰۵) است که عوامل اثر گذار بر خرید در بازار چه های مرزی را مزیت‌های قیمتی ، مقاصد و کالاهای مورد نظر می‌داند .

شکل ۱-۱ : عوامل مؤثر بر انتخاب مقصد های خرید

بازارچه مرزی

H1

H1a

H1b

H1C

برگرفته از :

Timothy D.J(2005) shopping tourism , retailing and leisure ,channel view publication , p53

۷-۱نقشه راه:

H_1-3

نقشه راه ما راهنمای عمل ما در این پژوهش به صورت زیر است :

• • بیان مسئله و ضروت تحقیق

• • ارائه یک مدل مفهومی مناسب

• • طرح سوالات

• • فرضیه سازی بر اساس سوالات

• • طراحی پرسشنامه

• • گرداوری داده ها

• • تحلیل نتایج و ازمون فرضیات

• نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات

۸-۱ شرح واژه ها و اصطلاحات تحقیق:

در این پژوهش ذکر اصطلاحات تخصصی زیر لازم می کند :

• • بازارچه مرزی (border market): محوطه ای محصور در نقاط صفر مرزی و در جوار گمرکات مجاز به انجام تشریفات ترخیص کالاها یا مکانهایی که طبق تفاهم نامه منعقده بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای همجوار تعیین می شود و اهالی دو طرف مرز می‌توانند محصولات محلی خود را با رعایت مقررات صادرات و واردات جهت داد و ستد در این بازارچه ها عرضه کنند (،معاونت اقتصادی و برنامه ریزی پاییز ۱۳۸۰).

• • • گردشگری خرید(shopping tourism):کمیته اجرایی گردشگری خرید ^[۶](۱۹۹۰) گردشگری خرید را هزینه کرد گردشگران برای کالاهای محسوسی دانسته اند (بجز غذا و نوشیدنی) که یا در خود مقصد مورد استفاده قرار می‌گیرد یا به مبدأ زندگی گردشگران منتقل می شود

  

• • خرید از بیرون (out shopping): خرید مردم بیرون ازمحیط یا جامعه معمول خود (تیموتی ۲۰۰۵ . ص ۵۳)

• • خرید در بازارچه های مرزی (cross-border shopping): نوعی از گردشگری که در نزدیک مرزهای بین‌المللی اتفاق می افتد و تحت تاثیر سه عامل کالا ، مزیت قیمتی ومقصد است(تیموتی ۲۰۰۵ . ص۵۳) .

• • مزیت قیمتی (price advantage) : قیمتهای نسبی یک عامل مؤثر در ایجاد مقاصد گردشگری خرید هستند ، قیمتهای ارزان تر باعث محبوبیت بیشتر مقاصد خرید می‌شوند (کوهن ۱۹۸۹) .

• مقصد خرید : مکانی که گردشگران برای خرید کالاهای خاصی به انجا می‌روند که علاوه بر مزیت قیمتی نسبت به مبدأ ، دارای امکانات تفریحی و تسهیلاتی برای ورود گردشگران است .

فصل دوم

ادبیات و پیشینه تحقیق

۱-۲مقدمه

این بخش فرایند و اهداف خرید مصرف کننده را مورد بررسی قرار داده ، به تبیین ساختار اقتصادی و اجتماعی دنیای مصرف گرایی (که خود محصول دنیای مدرن است) می پردازد . خرید به عنوان زیر مجموعه و خصیصه بارز این دنیا در ابعاد سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی مورد بررسی قرار می‌گیرد و گذار از خرید کارکردی به خرید فراغتی به عنوان پلی برای ورود به گردشگری خرید در نظر گرفته می شود .اهداف و مزایای بازارچه های مرزی به ‌عنوان موتورهای محرکه گردشگری تشریح می‌شوند و مطالعات داخلی و خارجی مربوط ‌به این بازارچه ها در قالب خرید مرزی مورد بررسی قرار می‌گیرد . البته ‌در مورد بانه مقیاس داخلی است وبیشتر بازدید کنندگان ان را گردشگران داخلی تشکیل می‌دهند . خصوصیات اجزای گردشگری خرید در قالب سه متغیر کالا ، قیمت و مقصد مطالعه شده ، ابعاد آن ها تبیین شده اند .

۲-۲گردشگری

گردشگری^[۷] از پرشتاب ترین صنایع جهان به حساب می اید، اهمیت اقتصادی جهانی ان با صنایع نفت و خودرو سازی برابری می‌کند (توموری۲۰۱۰)^[۸] . رشد فزاینده گردشگری به سال‌های بعد از ۱۹۵۰ و جنگ جهانی دوم بر می‌گردد . در دهه ۱۹۵۰ حدود ۲۵ میلیون نفر (۱% از جمعیت دنیا در ان دوره) در گردشگری بین‌المللی مشارکت می‌کردند ، در سال ۲۰۰۹ این رقم به ۸۰۰ میلیون نفر رسید (حدود ۱۲% از جمعیت جهان) (سازمان جهانی جهانگردی ۲۰۱۰) . به علاوه در ازای هر یک میلیون دلار سرمایه گذاری در این بخش ۲۰۰۰۰شغل جدید ایجاد می شود (فرزین ۱۳۸۳: ۳).سازمان جهانی جهانگردی تا سال ۲۰۲۰ تعداد گردشگران بین‌المللی را ۱٫۶ میلیارد گردشگر پیش‌بینی کرده که درامد حاصل از ان به دو تریلیون دلار می‌رسد . گردشگری هم اکنون به عنوان بزرگترین صنعت جهان شناخته شده که ۱۰٫۹% از تولید ناخالص داخلی جهان ، استخدام حدود ۱۲ میلیون نفر و تولید ۶۳۷ میلیارد دلار درامد مالیاتی را با خود به همراه داشته است (ضرغام بروجنی ، ۱۳۸۹:۱۶) . حجم ‌درآمدی که در اثر گردشگری داخلی ایجاد می شود و مهمتر از ان چرخش مالی ناشی از گردشگری سبب شده که برنامه ریزان ملی و محلی بر توسعه گردشگری به عنوان ابزاری برای درامد زایی ، اشتغال زایی و بهبود وضعیت اقتصادی و فرهنگی اصرار ورزند( پاپلی یزدی و سقایی ، ۱۳۸۵: ۵) . ازین رو ضمن گسترش مناسبات قومی و ملی علاوه بر کاهش فقر و بیکاری از احتمال تنشها و تضادهای سیاسی کاسته می شود و همبستگی و پیوند فرهنگی افراد بالا می رود که در نتیجه امنیت کلی منطقه و کشور ارتقا می‌یابد . ازین جهت گردشگری در مناطق محروم و دارای استعداد مرزی به عنوان یکی از منطقی ترین گزینه ها در جهت اشتغال زایی، درامد زایی و ارتقای حس همبستگی و پیوند فرهنگی می‌تواند به کار گرفته شود (ابراهیم زاده و اقاسی ، ۱۳۹۰: ۶). ‌مقبول‌ترین تعریف گردشگری شامل مسافت مسافر از مبدأ خود و زمان سپری شده در مقصد است. بر اساس این تعریفات ، گردشگری را به معنای عبور از مرزهای شهری ، استانی ، منطقه ای و بین‌المللی دانسته اند(تیموتی ۱۹۹۵) .

۳-۲ مصرف گرایی^[۹]

پیشینه مصرف^[۱۰] به ابتدای تاریخ بشری بر می‌گردد، زمانی که انسان اولیه برای تامین نیازهای خود به جمع اوری غذا از راه صید ماهی و شکار می پرداخت . در گذر زمان انسان برای تامین ما یحتاج خود به مبادلات “کالا به کالا “روی اورد .

1. 1. . Battalio, R., Lerman, A., Livanat, J., Mendengall, R. (2012). ↑

1. 1. . Dechow, M.P., Ge, W. (2006). ↑

1. 1. . Dopuch, N., seethamraju, C., Xu, W. (2010). ↑

1. 1. .Hafzalla, N., Lundholm, R., Van Winkel, M. (2011). ↑

1. 1. . Beneish, M., Vargus, M. (2002). ↑

1. 1. .Ng, (2005). ↑

1. 1. .Fama & French ↑

1. 1. .Gri-n, J.M., Lemmon, M.L. (2002). ↑

1. 1. . Campbell, Hilscher, J., Szilagyi, J. (2008). ↑

1. 1. . Drik, H., Rainer, H., David, S. (2012). ↑

1. 1. . Hirshleifer, D., Hou, K., Teoh, S,H. (2010). ↑

1. 1. . Chen, Y., Jiang, X. (2010). ↑

1. 1. . Book-to-Intrinsic value Ratio ↑

1. 1. . Intrinsic value-to-market Ratio ↑

1. 1. . Accrual Reversal ↑

1. 1. .Estimation Errors. ↑

1. 1. . Dechow, P. m., Kothari, S. p., Watts, R. L. (1998). ↑

1. 1. .Serially Correlation ↑

1. 1. .Allen, E., chad, L., Sloan, R. G., (2012). ↑

1. 1. . Jones, J.J. (1991). Defond, M. L., Park, C. W. (2001). Xie, H. (2001). ↑

1. 1. . Baber, W. R., Kang, S.H., Li, Y. (2011). Fedyk, T., Singer, Z., Sougiannis, T. (2011). ↑

1. 1. . Fairfield & Patricia. (2003). ↑

1. 1. . Proxy ↑

1. 1. .Bushman, R. M., Smith, A. J., Zhang, F. (2011). ↑

1. 1. .Rationally Priced Risk ↑

1. 1. . Khan, M. (2008). Wu, J., Zhang, L., Zhang, X. F. (2010). ↑

1. 1. . Diminishing Marginal Returns to New Investment ↑

1. 1. . Overpricing ↑

1. 1. . Naïve Investors ↑

1. 1. . Dechow, P.M., Hutton, A. P., Kim, J.H., Sloan, R.G. (2012). ↑

1. 1. . Richardson, S., Sloan, R., Soliman, M., Tuna, I. (2006). ↑

1. 1. . ex Post ↑

1. 1. . ex ante ↑

1. 1. . Keown, A.J., Martin, J.D., Petty, J.W., Scott, D. F. S. (2005) ↑

1. 1. . Francis, R. (2011). ↑

1. 1. . Obinata, T. (2002). ↑

1. 1. . Defond, M., Hung, M. (2003). ↑

1. 1. . Ramnath, S., Rock, S., Shane, P. (2008). ↑

1. 1. . chang, J., Khana, T., Palepu, K. (2000). ↑

1. 1. . Hope, O. (2003). ↑

1. 1. . Riahi-Belkaouni, A. (2004). ↑

1. 1. . Barth, M.E., Cram, D. P., Nelson, K. K. (2001). ↑

1. 1. . International Accounting Standard Booard. ↑

1. 1. . Bazley, M., Hancock, P., Berry, A., Jarvis, R. (2004). ↑

1. 1. . Dechow, P. M. (1994). ↑

1. 1. . Financial Accounting Standard Board ↑

1. 1. . Elliott, B., Elliott, J. (2007). ↑

1. 1. . Dechow, P. M., Richardson, S. A., Sloan, R. G. (2008). ↑

1. 1. . Athukorala, S. L., Reid, B. (2003). ↑

1. 1. . Lee, T. A. (1981). ↑

1. 1. . Charitou, A., Ketz, J. E. (1990) ↑

1. 1. . Babz, (1981). ↑

1. 1. . Rosenberg, (1985). ↑

1. 1. . Fama, E., French, K. (1993) ↑

1. 1. . Maroney, N. (1995). ↑

1. 1. . Gomez, X. (2001). ↑

1. 1. . Barry, Ch., Lock Wood, L., Rodriguez, M. (1999). ↑

1. 1. . Donald, Keim, B. (1990). ↑

1. 1. . Leledakis, G.N. (2004). ↑

1. 1. . Zafar, N., Urooj, S.F., Durrani, T. K. (2008). ↑

1. 1. . Information Asymmetry Theory ↑

1. 1. . Agency Theory ↑

1. 1. . Corporate Governance ↑

1. 1. . Sias, R., Whidbee, D. A. (2006). ↑

1. 1. . Bohl, M., Brzezcynski, J., Wilfling, B. (2009). ↑

1. 1. . Bohl, MT., Guttschalk, K., Pal, R. (2007). ↑

1. 1. . Gompers, P. A., Metrick, A. (2001). ↑

1. 1. . Campbell, J. Y., Ramadorari, T., Schewortz, A. (2009). ↑

1. 1. . Tsai, P. J. (2009). ↑

1. 1. . Bohl, M., Brzeszcynski, J. (2006). ↑

1. 1. . Osagie, J., Osho, G. S., Sutton, C. (2005). ↑

1. 1. . Shi, L., Zhang H & Guo, J. (2014). ↑

1. 1. . PaPanastasopoulos, G., Thomakos, D & Wang, T., (2011). ↑

1. 1. . Resutek, R. (2010). ↑

1. 1. . Hirshleifer, D., Kewei H & Siew Hong Teoh. (2009). ↑

1. 1. .Zhang, X. (2007). ↑

1. 1. . Chan, K., Chan, L., Jegadeesh, N & Lakonishok, J. (2006). ↑

1. 1. . Yu, Y. (2005). ↑

1. 1. . Desai, H., Rajgopal, S., Venkatachalam, M. (2004). ↑

1. 1. . Dechow, P., Dichev, I. (2002). ↑

1. 1. . Victor, B., Jocb, T. (1997). ↑

1. 1. . در این فرضیه ‌به این سوال پاسخ داده می شود که آیا پیش‌بینی جریان های نقدی عملیاتی، نابهنجاری اقلام تعهدی را کاهش می‌دهد. ↑

   

1. 1. .TEDPIX شاخص بازده نقدی و قیمت بورس اوراق بهادار تهران ↑

فرضیه ای که در اینجا مطرح می شود این نکته است که الکلیسم به عنوان یک مشکل فردی تلقی نمی شود، بلکه به عنوان یک مشکل در یک سیستم بزرگتر بویژه خانواده تعبیر می شود (دیماینو، ۱۹۸۹). با در نظر گرفتن اینکه اختلال یا بیماری یک عضو خانواده، احتمالاً بر عملکرد سایرین نیز تأثیر منفی گذاشته و از طرف دیگر می‌تواند ناشی از روابط نامطلوب با سایرین و بالاخص والدین باشد، فرد مشکل دار در واقع نشانه اشکال و اختلال در سیستم و کل اعضای خانواده خواهد بود (نوابی نژاد، ۱۳۷۸). فاکتورهای خانوادگی ممکن است پیش‌بینی کننده های مهم­تری در التزام به درمان باشند و حمایت خانواده می‌تواند یکی از مهم­ترین فاکتورها در جهت حفظ پرهیز^[۱۸۴] باشد. در ضمن همچنان­که در ابتدا توصیف کردیم، مصرف مواد توسط اعضای خانواده می‌تواند بر همه اعضای خانواده از جمله: همسر، فرزندان و دیگر کسانی که در خانواده زندگی می‌کنند، اثر بگذارد. اعضای خانواده نه تنها در پرداختن ثمربخش با سوء مصرف کننده مواد نیاز به کمک دارند بلکه در سازگاری با ناراحتی ها و حل دوباره نگرانی هایشان به کمک نیاز دارند. استرس در روابط خانوادگی و روابط همسری نیز می‌تواند سوء مصرف مواد را بیشتر کند یا زمینه لازم برای عود را فراهم آورد (کارلسون، اسمیت، ماتو و اورسمن^[۱۸۵]، ۲۰۰۸).

رویکرد های درمانی خانواده محور، اثر سیستم خانواده را بر افراد و سوء مصرف موادشان مورد بررسی قرار می‌دهند. خانواده به عنوان مجموعه ای از خرده نظام ها دیده شده است (فرزندان، والدین، همسران) که به گستره ای از نقش­ها خدمت می‌کنند. درمانگران خانواده، الگوهای تعاملی که در خانواده وجود دارد را به روشنی می بینند و از تکنیک هایی چون، قاب دهی^[۱۸۶] و برچسب زنی^[۱۸۷] مجدد استفاده ‌می‌کنند (تعریف کردن رفتارها در یک حالت متفاوت) (ماک و دیگران، ۲۰۰۱). مطالعات تجربی، نظیر خانواده درمانی سیستمی^[۱۸۸] و خانواده درمانی چند بعدی^[۱۸۹] گزارش کرده‌اند که کاهش در مصرف مواد بعد از درمان در فاصله ۶ تا ۱۲ ماه، به سرعت اتفاق افتاده است (لیدل و هوگو^[۱۹۰]، ۲۰۰۱؛ فرانکلین^[۱۹۱] و همکاران، ۲۰۰۱). چندین فراتحلیل نشان داده‌اند که خانواده درمانی به طور کلی برای بسیاری از مشکلات از جمله الکلیسم^[۱۹۲]، اسکیزوفرنی^[۱۹۳]، سوء مصرف مواد^[۱۹۴]، مشکلات رفتار ‌و سلوک^[۱۹۵]، مفید است(شادیش و بالدوین^[۱۹۶]، ۲۰۰۳؛ بویل^[۱۹۷] و همکاران، ۱۹۹۷ ؛ لویس و همکاران^[۱۹۸]، ۱۹۹۰؛ جوانینگ و همکاران^[۱۹۹]، ۱۹۹۲). تحقیقات خانواده درمانی در حوزه سوء مصرف مواد نشان داده است که درمان های مبتنی بر خانواده در مقایسه با درمان هایی که مبتنی بر خانواده نبوده اند، اثربخشی بیشتری داشته اند (اوفارل وفالس استوارت، ۲۰۰۶).

به نظر می‌رسد درمان های مبتنی بر خانواده، درمان منتخب برای مشکلات مواد نوجوانان باشد (استنتون و شادیش^[۲۰۰]،۱۹۹۷؛ ویلیلمز و چانگ^[۲۰۱]،۲۰۰۰؛ وان و هاوارد^[۲۰۲]،۲۰۰۴). حمایت قوی و پایدار تجربی برای درمان مبتنی بر خانواده در کاهش سطوح مصرف مواد در نوجوانان و افزایش کارکرد انطباقی در تعدادی از آزمایشات که به خوبی کنترل شده اند، موجود است (رو و لیدل^[۲۰۳]، ۲۰۰۳). این رویکرد ها به طور مؤثر، نوجوانان و والدین آن­ها را با بهره گرفتن از راهبرد های درگیرکننده خاص در درمان درگیر ‌می‌کنند (استنتون^[۲۰۴]، ۲۰۰۴).

مشخص شده است که مداخلات مبتنی بر خانواده، اثرات درمانی برتری بر سطوح مصرف مواد در نوجوانان در مقایسه با درمان فردی (لیدل^[۲۰۵]، ۲۰۰۲) گروه درمانی نوجوانان (لیدل و همکاران، ۲۰۰۱، ۲۰۰۴) و مشاوره روانی – آموزشی با خانواده در خصوص مواد مخدر (جوانینگ و همکاران^[۲۰۶]، ۱۹۹۲) دارد. کاهش مصرف مواد که در درمان های خانواده محور دیده می شود، اثرات بلند مدت را تا دوازده ماه پس از پایان درمان نشان داده‌اند (لیدل،۲۰۰۲). درمان هایی که دیگر اعضای خانواده و نظام خانواده را مورد هدف قرار می‌دهند، نه تنها علایم اولیه بیمار شناسایی شده را کاهش داده یا حذف می‌کنند، بلکه بر ورود و ماندگاری مراجعان نیز می افزاید (استانتون،۲۰۰۴) و از مشکلات مرتبط می کاهد (لبو و گارمن، ۱۹۹۵) و تأثیر مثبتی بر دیگر اعضای خانواده دارند (کلی^[۲۰۷] و فالس-استوارت، ۲۰۰۲).

در سال های اخیر، استفاده از مدل های مؤثر مبتنی بر خانواده برای الکلی ها در درمان سوء مصرف کنندگان بزرگسال از موارد دلگرم کننده بوده است (فالس استوارت و افارل^[۲۰۸]، ۲۰۰۳). فارغ از پایه­ های نظری، رویکرد های خانواده درمانی برای سوء مصرف مواد به طور کلی اهداف اساسی مشابه ای دارند. (a) کاربرد نقش حمایت خانواده برای کاهش مصرف مواد فرد و انجام تغییرات مهم دیگر از جمله، تغییر سبک زندگی و (b) جایگزین کردن جنبه‌های مشکل ساز محیط خانوادگی از طریق حفظ تغییرات مثبت در فرد و دیگر اعضای خانواده و ارتقا و بهبود طولانی مدت فرد (فالس-استوارت، لام و کلی^[۲۰۹] ۲۰۰۹). چون محیط خانواده یکی از عوامل مؤثر بر تک‌تک اعضای خانواده است. تجربیات خانوادگی، نقش اساسی در ایجاد، گسترش یا تقویت رفتارهای مشکل ساز کودکان، نوجوانان و بزرگسالان دارد. از این رو، ترویج مداخلاتی که معطوف به والدین، فرزندان و یا کل واحد خانواده باشد، حائز اهمیت است (بهاری، ۱۳۸۳).

جامعه درمانی

جامعه درمانی به صورت برنامه های اقامتی طولانی مدت برای افراد دارای سوء مصرف مواد و مشکلات مربوط به آن می‌باشد. فلسفه شکل گیری این رویکرد درمانی این است که سوء مصرف مواد، اختلالی است که تمام وجود فرد را در بر می‌گیرد و از رشد شخصیت فرد جلوگیری می‌کند و مانع رسیدن فرد به اهداف و مهارت­ های میان فردی اش می شود (ماک^[۲۱۰]، زمپولیچ^[۲۱۱]، تیتوس^[۲۱۲]، فیشمن^[۲۱۳]، گولدی و اسشوبل^[۲۱۴]، ۲۰۰۱). بروز و ظهور TC، ‌به این خاطر است که یک محیط حمایتی برای افراد دارای سوء مصرف مواد در جهت رشد و بالندگی فراهم کند.

ارتباط بین عملکرد خانواده و سوء مصرف مواد

هنگام جستجوی هویت بروز برخی از مشکلات طبیعی است. مسلماًً ابهامات و سردرگمی هایی بروز می‌کند. اما پریشانی های شدید و ادامه دار طبیعی است. روان شناسان مشکلات از نوع نخست را ” بحران هویت طبیعی” نامیده اند و از بحران در اینجا نقطه عطف در رشد روانی فرد است.

آنچه مشخص است این است که نامطمئنی های آن ها به مرور از بین می رود (رجب پور، ۱۳۸۶) .

رابطه هویت و ازدواج ( صمیمیت و دوستی ) :

عاشق شدن طریقه دیگری برای نیل به تعریفی از خود به شمار می رود. در فرایند عاشق شدن نوجوان با برون افکنی خود انگاره^[۹۳] نامنسجم و آشفته خود در معشوق و به تدریج دیدن واضح تر آن در وی می کوشد خود را بشناسد (رفیعی،۱۳۸۱).

به عبارت دیگر او چنان غرق در خود، تصویر خود ونه دیگران، و آینده خود است که نمی تواند از عهده وظیفه نیل به صمیمیت برآید. عشق نوجوانی کوششی است برای دستیابی به هویت از طریق معشوق، من کیستم؟ معشوق او. رابطه عاشقانه دو بزرگسال اما رابطه دو خود سازه مستقل است که می خواهند موجودیتی فراتر از جمع جبری خود را بیافرینند.

صمیمیت واقعی زمانی امکان پذیر می شود که فرد نخست به یک هویت مستقل دست یافته باشد. تنها به شرطی که فرد از هویت خود مطمئن شده باشد، می‌تواند در یک رابطه دوجانبه همه چیز خود را به طرف مقابل واگذار کند. ابهام و نگرانی ناشی از آشفتگی در هویت، اعم از هویت جنسی، هویت شغلی، خودانگاره (تصویری که فرد از خود در ذهن دارد) و تن انگاره تصویر ذهنی فرد درباره بدن خود) ، مانع از آن می شود که فرد بتواند خود را آزادانه و محبت آمیز به شریک جنسی خود واگذارد یا اساساً هر گونه رابطه عمیق و دیرپایی برقرار کند. این که از برخی جوانان مقاوم در برابر ازدواج شنیده می شود که نمی خواهند متعهد به کسی شوند ، نمونه ای از اختلال در این مرحله از رشد است (رفیعی ،۱۳۸۱) .

خود پنداره و هویت

توصیف کودکان خردسال از خود در حول و حوش خصوصیات عینی است، حال آنکه توصیف نوجوانان از خود بیشتر متمرکز بر روابط بین فردی، ‌ارزیابی از خود و احساسات متناقض است. خود پنداره نوجوانان متمایزتر و سازمان یافته تر است.

کودکان از محل زندگی خود می‌گویند. ولی نوجوانان ، خودشان را ‌بر اساس اعتقادات ، و ویژگی های شخصیتی توصیف می‌کنند، خصوصیاتی که بیشتر وجود اصلی وذاتی خود را نشان می‌دهد و تصویری منحصر به فرد از خود به دست می‌دهد (ماسن و همکاران ، ۱۹۸۵).

هویت و جنس

در زمینه شکل گیری فرایند هویت در زنان و مردان دیدگاه های متفاوتی وجود دارد.

اریکسون معتقد است فرایند رشد هویت ممکن است برای زنان و مردان متفاوت باشد. او درگیری در آرزوهای شغلی را محور تمرکز مردان و علاقه مندی به ازدواج و پرورش فرزندان را مورد توجه زنان می‌دانست .

تحقیقات کارول گیلیگان حاکی از آن است که شکل گیری هویت دختران نه تنها برای استقلال شخصی، ‌بلکه برای همکاری و صمیمیت و مراقبت از دیگران نیز هست، درحالی که هویت پسران اساسا برای استقلال و رقابت و فردیت شکل می‌گیرد. دختر نوجوانی که هویتش شکل گرفته است خود را به صورت فردی مسئول و یاری دهنده به دیگران می شناسد در حالی که پسر نوجوانی که هویت خود را یافته است بیشتر به موفقیت‌های خویش، تا همکاری و صمیمیت با دیگران، متوجه است ( لطف آبادی ، ۱۳۸۵) .

گام اصلی در رشد هویت

گام اصلی در رشد هویت، جدا شدن خود انگاره نوجوان از خود انگاره عمومی خانواده است. این جدایی خود از آغاز زندگی کودک به صورت‌های مختلف جدا شدن از آغوش مادر، ‌تشخص طلبی سال های سوم وچهارم زندگی، همانند سازی با والد همجنس در سال‌های پنجم و ششم، همانند سازی با معلم و همسالان در سال‌های دبستانی )مشاهده می شود، در دوره نوجوانی به اوج خود می‌رسد و فرد را به تدریج به یک جوان متمایز و مستقل که راه خاص خویش را در زندگی دنبال خواهد کرد، تبدیل می‌کند. نیرومند شدن فرد در دوره نوجوانی و تمایز شناختی و دیدگاه ها و باورها و آرمان‌های اختصاصی وی، شخص ویژه ای از او می‌سازد که برای تجدید ارتباط خود با دیگران به کوشش و مبارزه بر می خیزد. این کوشش و مبارزه به جدایی نسبی (وگاه شدید) فرد از خانواده و بزرگسالان می‌ انجامد و پس از تثبیت این هویت و موقعیت، در ارتباطهای خود با دیگران تجدید نظر می‌کند.

در جریان جدایی از تعلقات کودکانه پیشین، نوجوان هویت جنسی و فکری وروحی خود را باور می‌کند و با کمک قدرت تفکر انتزاعی که در این سالها برایش حاصل شده است به ایفای نقش های مستقل خویش در ارتباط با خانواده ‌و همسالان و جامعه می پردازد ( لطف آبادی ، ۱۳۸۵).

عوامل مؤثر بر شکل گیری هویت

رشد هویت نوجوانی تحت تاثیر عوامل مختلفی است که چند مورد مهمتر را می توان به شرح زیر برشمرد :

۱- عوامل شناختی: وقتی که فرد در دوره نوجوانی به مرحله تفکر عملیات صوری می‌رسد امکان بسیار بهتری به دست می آورد که هویت آتی خود را ترسیم کند و به مسائل آن بیندیشد.

نوجوانانی که بی رشد شناختی متناسب با این دوره از رشد رسیده اند از کسانی که ‌به این سطح از تفکر نرسیده اند موفقیت بیشتری در حل مسائل مربوط به هویت خود نشان مید هند. انان اطلاعاتی را که در اختیار دارند بهتر به کار می گیرند و نیاز آنان به کمک گرفتن از دیگران کمتر است

۲- عوامل مربوط به والدین : اینکه نوجوان تا چه حد دربررسی احتمالات مختلف برای دست یافتن به هویت آزادی دارد به شدت تحت تاثیر روابط درون خانواده است. در مطالعه ای ‌در مورد کنش های متقابل خانوادگی نوجوانانی که در مقیاس کاووش هویت^[۹۴] نمره بالایی آوردند بیشتر به خانواده هایی تعلق داشتند که اطمینان به خود آزادی درمخالفت کردن (مستقل بودن) و در عین حال وابستگی به خانواده، پذیرا بودن در برابر عقاید دیگران (کثرت عقاید^[۹۵] ) واحترام قائل بودن و حساس بودن در برابر عقاید دیگران (مشارکت^[۹۶] ) تشویق می شدند.

برعکس نوجوانانی که در کاووش هویت نمره کمتر می آوردند از خانواده هایی بودند که در آن فردیت تشویق نمی شد و بر توافق وحمایت دو جانبه تأکید می شد (لطف آبادی، ۱۳۸۵).

یافته های این مطالعات با دیدگاه اریکسون مبنی بر اینکه افراد دارای حس هویت فردی خود را از افراد دیگر متمایز و مستقل می دانند همخوانی دارد. در ضمن این مطالعات نشان می‌دهد که پذیرا بودن ‌و حساس بودن در برابر عقاید دیگران مهم است زیرا کارکرد هویت مستلزم در نظر گرفتن ، انتخاب و تفسیر منابع اطلاعاتی محتمل درباره خود ودیگران است (ماسن و همکاران ، ۱۹۸۵).

۳- عوامل مربوط به مدرسه : موفقیت های تحصیلی از این نظر که راه های زندگی آینده را هموارتر می‌سازد و از نظر هویت حرفه ای نیز اطمینان بیشتری برای نوجوان ایجاد می‌کند، در شکل گیری هویت مؤثر است و همچنین اطلاعاتی را در اختیار نوجوان می‌گذارد که برای شکل گیری هویت مفید است.

۴- عوامل اجتماعی _ فرهنگی : ‌بر اساس تغییر شرایط فرهنگی و اجتماعی جوامع گذشته نسبت به حال، هویت نوجوانان از حالت تسلیم طلبی جای خود را به درگیری ‌و جستجو گری داده است.