خرده آزمون۴: وضعیت در فضا: (زمان ارائه: ۵ دقیقه)

شامل هشت پرسش است که در دو بخش چهار پرسشی ارائه می شود. در بخش اول، چند شکل به آزمودنی ارائه می شود که یکی از آن ها با بقیه تفاوت دارد. در بخش دوم، در هر پرسش ۵ شکل در یک ردیف ارائه و از آزمودنی خواسته می شود تا شکلی را تشخیص دهد که شبیه شکل اول است.

خرده آزمون۵: روابط فضایی: (زمان ارائه: ۵ الی ۱۰دقیقه)

این خرده آزمون هشت پرسش دارد که در هر پرسش از آزمودنی خواسته می شود که همان نقاطی را که در سمت چپ تصویر به هم متصل شده‌اند درسمت راست به هم وصل نماید و یا همانند طرح سمت چپ را در سمت راست ترسیم کند. پرسش‌ها در این خرده آزمون به ترتیب دشوارتر می‌شوند.

این آزمون به صورت فردی و گروهی قابل اجرا است. در اجرای فردی ۳۰ تا ۴۵ دقیقه و در اجرای گروهی به کمتر از یک ساعت وقت نیاز است. ضرایب پایایی گزارش شده برای آزمون فراستیک به روش بازآزمایی برای نمره کل، بین ۶۹/۰ تا ۹۸/۰ و برای خرده آزمون‌ها بین ۲۹/۰ (خرده آزمون اول) تا ۸۰/۰ (خرده آزمون سوم) و به روش دو نیمه کردن، برای نمره کل ۷۸/۰ تا ۸۹/۰ و برای خرده آزمونها ۳۵/۰ تا ۹۶/۰ (بالاترین ضریب) مربوط به خرده آزمون دوم و (پایین ترین ضریب) مربوط به خرده آزمون چهارم بوده است. پایایی آزمون ادراک بینایی فراستیگ در نمونه‌ای در افریقای جنوبی نیز محاسبه شده است. آزمون در مورد۳۱ کودک پیش دبستانی (۱۹ پسر و ۱۲ دختر) با میانگین سنی ۶۸ ماه اجرا شده است. ضریب پایایی کودر ریجاردسون ۲۱ از ۳۱/۰ تا ۵۸/۰ برای خرده آزمون های متفاوت متغیر بوده است.

به عنوان ضریب روایی، ضرایب هبستگی بین نمره آزمون و مقیاس معلمان از سازگاری کلاسی، هماهنگی حرکتی و کارکرد هوشی به ترتیب ۴۴/۰ ، ۵۰/۰ و ۵۰/۰ گزارش شده است.

ضرایب هبستگی بین نمره آزمون و آزمون آدمک گودیناف هم بین ۳۲/۰ تا ۴۶/۰ بوده است (براند، ۱۹۸۹).

آزمون آندره ری:

این آزمون برای اندازه گیری هوش افراد در همه سطوح توانایی به کار می‌رود. در این پژوهش از فرم ویژه کودکان که برای سنجش هوش کودکان ۱۰-۵ سال به کار می‌رود استفاده شده است. این آزمون برای

سنجش فعالیت ادراکی و حافظه دیداری ابداع گردیده است و متشکل از دو کارت است. این آزمون در سال ۱۳۷۴ توسط میرهاشمی در تهران هنجاریابی گردید.

آزمون ادراک شنیداری وپمن:

این آزمون که به نام تهیه کننده ی ان نام گذاری شده است توانایی کودک را در تشخیص و تمیز کلمات یکسان و کلمات متفاوت می سنجد. این آزمون از ۳۰ جفت کلمه که صرفا در یک صدا تفاوت دارند و ۱۰ جفت کلمه که دقیقا مشابه یکدیگر هستند تشکیل شده است( سیف نراقی ۱۳۶۸).در مطالعه خلجانی (۱۳۸۳) پایایی این آزمون ۸۳/ گزارش شده است.

آزمون تمییز شنیداری مورد استفاده در این پژوهش، آزمون تمییز شنیداری برونی- برونی است که ‌بر اساس طرح آزمون وپمن برای زبان فارسی تهیه شده است(۴). آزمون تمییز شنیداری وپمن آزمونی است که ابتدا در سال ۱۹۵۸ توسط Wepman طراحی و ساخته شد و سپس در سال ۱۹۷۳و۱۹۸۷ نسخه تجدید نظر شده آن برای ارزیابی تمییز شنیداری کودکان۸-۴ سال انگلیسی زبان منتشر شد. این آزمون بر روی ۲۰۰۰ کودک انگلیسی زبان۸-۴ سال استاندارد شده است (۸). این آزمون شامل ۴٠ جفت واژه ‌می‌باشد که ٣٠ جفت واژه آن، متفاوت و١٠ جفت دیگر یکسان هستند؛ یعنی یک واژه هستند که ٢ بار تکرار ‌شده‌اند. جفت واژه­ های متفاوت همگی جفت­های کمینه اند؛ یعنی ٢ واژه با معنی هستند که فقط در یک صدا با هم متفاوت­اند، به عنوان مثال (کیف و کیش). همه واژه های مورد استفاده در این آزمون یک هجایی هستند. واژه­ های مشابه در بین تمام واژه ­ها پراکنده­اند. مجموع امتیازات این آزمون ۴٠ ‌می‌باشد؛ یعنی به ازای هر پاسخ درست ، یک امتیاز به کودک تعلق می‌گیرد.

برای اجرای این آزمون ابتدا نحوه اجرای آزمون برای کودکان و مفاهیم مشابه و متفاوت از طریق کلمات مختلف که در آزمون نبودند، کاملا توضیح داده می­شد و پس از اطمینان از اینکه کودکان متوجه آزمون شده اند آزمون اصلی اجرا می شد؛ بدین طریق که از کودکان خواسته می­شد، بدون اینکه به دهان درمانگر نگاه کنند بگویند که دو واژه­ای که می­شنوند مثل هم هستند یاخیر؟ اگر پاسخ صحیح می­داد امتیاز ۱+ و در غیر این صورت امتیاز ۰ به کودک تعلق می­گرفت. در پایان مجموع امتیازات برای هر کودک جمع می­شد و به عنوان نمره تمییز شنیداری کودک در نظر گرفته می­ شود.

آزمون حافظه شنیداری وکسلر:

فراخنای ارقام ، خرده آزمون اصلی برای مجموعه عامل حافظه فعال (WMI ) به حساب می‌آید و از دو بخش تشکیل می شود : ارقام مستقیم ( رو به جلو ) و ارقام معکوس یا وارونه. اجرای این دو تکلیف نیازمند توانایی جابجایی و انعطاف پذیری شناختی کنترل و هشیاری ذهنی است . رینولدز (۱۹۹۷) پیشنهاد می‌دهد که تفسیر بالینی عملکرد در خرده آزمون فراخنای ارقام باید بر حسب عملکرد در ارقام مستقیم و ارقام وارونه به طور جداگانه انچام پذیرد زیرا این دو عمل ناشی از توانایی ذهنی متفاوتی هستند که از طریق تکالیف مجزا سنجیده می‌شوند (گزلرش ۱؛ ویلیامز، ویس،رالفوس،۲۰۰۳؛نقل از کشاورزی،۱۳۸۹).

روش جمع‌ آوری اطلاعات

پژوهشگر با مراجعه به مجتمع آموزشی دخترانه کم توان صیاد شیرازی واقع در منطقه ۴ آموزش و پروزش شهر تهران در خیابان پاسداران به بررسی پرونده ی دانش آموزان پرداخت، در بین دانش آموزان این مجتمع گروه هدف دانش آموزان ۶ تا ۱۲ ساله بودند که اسامی و مشخصات آن ها یادداشت شد. با توجه به پرونده پزشکی دانش آموزان دو گروه با و بدون معلولیت جسمی تفکیک شد و مجموعا ۴۸ دانش آموز به عنوان آزمودنی این پژوهش انتخاب شدند.

روش تجزیه و تحلیل داده ها

به منظور محاسبه اعتبار پرسشنامه فراستیک، ضریب آلفای کرونباخ برای بررسی هماهنگی درونی سئوالات هر یک از خرده مقیاس های پرسشنامه فراستیک را به طور جداگانه محاسبه شد. که نتیجه به دست آمده نشان دهنده اعتبار خوب سوالات پرسشنامه‌ها بود. به منظور محاسبه فرضیه های پژوهش با کمک نرم افزار و با محاسبات انجام شد. و با بهره گرفتن از T مستقل ،فرضیه های تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفت.

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل داده ها

در این فصل ابتدا شاخص های آمار توصیفی مربوط به نمرات ادراک بینایی و شنیداری و حافظه بینایی و شنیداری در دو گروه دانش آموزان کم توان ذهنی آموزش پذیر با و بدون معلولیت جسمی حرکتی در بخش توصیف داده ها ارائه شده است و بعد فرضیه های پژوهش با آزمون های آماری مناسب در بخش تحلیل داده ها مورد بررسی قرار گرفته است. محاسبات آماری با بهره گرفتن از نرم افزار آماری spss انجام گرفته است.

الف)توصیف داده ها

شاخص های توصیفی( میانگین و انحراف استاندارد ) مربوط به نمرات ادراک بینایی و شنیداری در دو گروه دانش آموزان کم توان ذهنی با و بدون معلولیت جسمی حرکتی محاسبه شد و نتایج در جدول ۱-۴ ارائه شده است.

” : مدل رگرسیون خطی برازش داده شده، معنی دار نیست “

در برابر فرض

” : مدل رگرسیون خطی برازش داده شده، معنی دار است “

از جدول تجزیه واریانس استفاده می‌شود که به صورت زیر است.

منبع تغییرات

مجموع مربعات

درجه آزادی

میانگین مربعات

آماره F

سطح معنی داری

رگرسیون

SSR

۱

MSR=SSR/1

MSR/MSE

P-Value

خطا

SSE

n-2

MSE=SSE/n-2

مجموع

SST

n-1

که در آن

، و است.

(۳-۲)

تصمیم گیری

اگر فرض را در سطح خطای ۰۵/۰ رد و در غیر این صورت پذیرفته می‌شود.

ب) رگرسیون چندگانه

مدل‌های رگرسیونی که شامل دو یا چند متغیر مستقل باشند به مدل‌های رگرسیون چندگانه معروفند. فرض کنید ، k متغیر تصادفی وابسته باشند و یک متغیرتصادفی مستقل باشد. رگرسیون خطی چندگانه میان این متغیرها به صورت زیر تعریف می‌شود:

(۳-۳)

که در آن عرض از مبدأ و ضرایب رگرسیونی می‌باشند.

حال به منظور آزمون فرض

” : مدل رگرسیون خطی برازش داده شده، معنی‌دار نیست “

در برابر فرض

” : مدل رگرسیون خطی برازش داده شده، معنی‌دار است

از جدول تجزیه واریانس استفاده می‌شود که به صورت زیراست.

منبع تغییرات

مجموع مربعات

درجه آزادی

میانگین مربعات

آماره F

سطح معنی داری

رگرسیون

SSR

K

MSR=SSR/k

MSR/MSE

P-Value

خطا

SSE

n-k-1

MSE=SSE/n-k-1

مجموع

SST

n-1

تصمیم گیری

اگر فرض را در سطح خطای ۰۵/۰ رد و در غیر اینصورت پذیرفته می‌شود.

۳- ۶ -۲ معیارهای NFI ، RFI ، IFI ، CFI ، RMSEA

NFI : این شاخص به مقایسه مدل مستقل(مدلی که در آن بین متغیرها هیچ رابطه‌ای نیست ‌به این مدل، مدل پایه نیز گفته می‌شود) با مدلی که توسط محقق پیشنهاد داده می‌شود، می‌پردازد. این شاخص هرچه به عدد یک نزدیکتر باشد ‌به این معنا است که مدل پیشنهادی مناسب بوده است و به صورت زیر محاسبه می‌شود:

(۳-۴) به طوری که، A = مقدار آماره خی دو تحت مدل مستقل و B = مقدار آماره خی دو تحت مدل پیشنهادی هستند.

RFI : شاخص برازش نسبی است و مناسبت مدل ارائه شده را می‌سنجد و به صورت زیر محاسبه می‌شود:

(۳-۵)

که در فرمول فوق ، A = مقدار آماره خی دو تحت مدل مستقل و B = مقدار آماره خی دو تحت مدل پیشنهادی هستند. و به ترتیب نشان دهنده درجه آزادی مدل مستقل و درجه آزادی مدل پیشنهادی هستند. هرچه مقدار RFI به یک نزدیک تر باشد، مدل بهتر است.

IFI : این معیار شاخص برازش نموی است و به صورت زیر محاسبه می‌شود:

(۳-۶)

به طوری که A = مقدار آماره خی دو تحت مدل مستقل و B = مقدار آماره خی دو تحت مدل پیشنهادی و نشان دهنده درجه آزادی مدل پیشنهادی هستند. هرچه مقدار IFI به یک نزدیکتر باشد نتیجه این است که مدل پیشنهادی مناسب است.

CFI: این معیار شاخص برازش مقایسه‌ای است و به صورت زیر محاسبه می‌شود:

(۳-۷)

در این فرمول نیز مقادیر A ، B ، d و همانند قبل تعریف می‌شوند. هرچه مقدار CFI به یک نزدیکتر باشد نتیجه اینکه مدل پیشنهادی مناسب است.

RMSEA: این شاخص نشان دهنده جذر میانگین مربعات خطای تقریبی است و به صورت تفاضل بین مجموع مربعات خطای کلی و مجموع مربعات خطای مدل پیشنهادی محاسبه می‌شود. در صورتی که مقدار RMSEA از ۰۵/۰ کمتر باشد نتیجه این است که مدل مناسب است. در صورتی که مقدار آن بین ۰۵/۰ تا ۰۸/۰ باشد، مدل برازش داده شده مناسب و در صورتی که از ۱/۰ بالاتر باشد مدل برازش داده شده ضعیف است.

۳-۶-۳ آزمون دوربین- واتسون

یکی از مفروضاتی که در رگرسیون مدنظر قرار می‌گیرد، استقلال خطاها(تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش‌بینی شده توسط معادله رگرسیون) از یکدیگر است. مفهوم مستقل بودن ‌به این معنی است که نتیجه یک مشاهده تاثیری بر نتیجه مشاهدات دیگر نداشته باشد. در رگرسیون، بیشتر در مواقعی که رفتار متغیر وابسته در یک بازه زمانی مورد مطالعه قرار ‌می‌گیرد ممکن است با مشکل مستقل نبودن خطاها مواجه شد. ‌به این نوع ارتباط در داده ها خودهمبستگی می­گویند. در صورت وجود خودهمبستگی در خطاها نمی­ توان از رگرسیون خطی استفاده کرد. به منظور بررسی استقلال خطاها از آزمون دوربین- واتسون استفاده می‌شود. در صورتی که فرضیه استقلال خطاها رد شود و خطاها با یکدیگر همبستگی داشته باشند امکان استفاده از رگرسیون وجود ندارد. آماره دوربین- واتسون بین ۰ تا ۴ ‌می‌باشد. اگر بین باقیمانده‌ها همبستگی متوالی وجود نداشته باشد، مقدار این آماره باید به ۲ نزدیک باشد. اگر به صفر نزدیک باشد نشان دهنده همبستگی مثبت و اگر به ۴ نزدیک باشد نشان دهنده همبستگی منفی ‌می‌باشد. در مجموع اگر این آماره بین ۵/۱ تا ۵/۲ باشد جای هیچ نگرانی نیست.

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل داده ها

۴-۱) مقدمه

تحلیل های آماری و آزمون فرضیه هایی که محقق بر اساس ادبیات نظری و پیشینه تاریخی موضوع تدوین نموده ، مهمترین مرحله یک پژوهش علمی است. این موضوع به اندازه ای از اهمیت برخوردار است که، از آن به عنوان گذرگاه یک پژوهش یاد می‌کنند.برای پژوهش هایی که داده های آماری دارند،تجزیه وتحلیل داده ها یکی از فرآیندهای اساسی پژوهش به شمار می‌آید. در این مرحله پژوهشگر با بهره گرفتن از روش های آماری به تجزیه وتحلیل داده ها پرداخته وسپس آن ها را تفسیر می کند. برای این منظور ، از روش های توصیفی و استنباطی آمار استفاده می‌گردد. استفاده از روش های آماری با توجه به نوع ، ماهیت و روش پژوهش وهدف پژوهش متفاوت است. این فصل از پژوهش به تشریح و تفسیر یافته های حاصل از تجزیه وتحلیل آماری داده های جمع‌ آوری شده به منظور آزمون فرضیه های تدوین شده پژوهش اختصاص دارد. لذا در ابتدا با به کارگیری آماره های مبتنی برآمار توصیفی، مقادیر مربوط به متغیرهای اولیه پژوهش مورد تجزیه وتحلیل آماری قرار گرفته و در مرحله بعد با استفاده ازآماره های آمار استنباطی، فرضیه های پژوهش آزمون و ‌در مورد تأیید یا رد آن ها تصمیم گیری شده وتفسیر مناسب صورت گرفته است. در هر دو بخش آمار توصیفی و استنباطی با بهره گرفتن از نرم افزارهای SPSS ،لیزرل و آموس به تجزیه وتحلیل داده ها، آزمون فرضیات ، بررسی مدل‌ها و انتخاب بهترین مدل استفاده گردیده است.

۴-۲)آمار توصیفی

در جدول(۴-۱) با بهره گرفتن از آمار توصیفی، میانگین، واریانس، مینیمم و ماکسیمم متغیرهای محاسبه شده آمده است.

به اعتقاد مرتن تنها در آمریکا برای حزب می‌توان عملکرد پنهان قائل شد ، و به اعتقاد او احزاب دیگر در آمریکا و انگلیس آن نقش کلاسیک که برای آن متصور بوده‌اند، ایفا نمی‌کنند. این که احزاب دارای یک تفکر و ایدئولوژی ثابتی باشند، و پایبند به اصول از پیش تعیین شده باشند، این چنین نیست. و گرایش به نظام دوحزبی وبعد از آن نزدیک کردن عقاید و افکار دو حزب به یکدیگر ، در ادامه با ترویج فرهنگ همسانی در جامعه، گویای این مطلب است که آن‌ ها بین رسیدن به ثبات سیاسی و ساختار سیاسی باثبات، که لازمه پیشرفت و توسعه یک کشور است و تکثرگرایی شدید، اولی را که همان رسیدن به ثبات سیاسی است، برگزیده‌اندو در یک دوره زمانی، کاملاً هدفمند به هدف خود دست یافته‌اند . چون به اعتقاد مرتن و طرفدارانش و اشمیت ، تکثرگرایی شدید رابطه معکوس دارد با ثبات سیاسی (در بخش ثبات سیاسی به طور مفصل به بررسی آن پرداخته ایم ).

در آمریکا در حقیقت هنگامی که ‌جمهوری‌خواهان، قدرت را به دموکرات ها تحویل می‌دهند، یا بر عکس آن ، در روند اداره کشور تغییری ایجاد نمی‌شود. این همان ثباتی است که به دنبال آن بوده‌اند. ‌در آمریکا با وجود اینکه به نظام «تاراج»^[۴۵] معروف است. پس از روی کار آمدن حزب مخالف تأثیری در روند، و شیوه اداره کشور ، مشاهده نمی‌شود، مگر نهایتاًً در امور بسیار جزیی.

با این حال با وجود این که، پایه های دموکراسی تا اندازه زیادی در آمریکا نهادینه شده بود، باز هم این خطر را (تکثرگرایی شدید و بازی‌های حزبی) را مانعی برای رسیدن به ثبات سیاسی دانستند و با مقابله با تشتت آرای و اختلاف عقاید و افکار عمیق در جامعه به سمت یک ثبات سیاسی قدم نهادند .

حتی در خود کشوری مثل انگلیس که به اعتقاد اکثر اندیشمندان ومتفکران ،فرهنگ دموکراسی وتکثر گرایی در بالا ترین سطح قرار داشته، باز هم آن ها را بر آن داشت، که کاملا هدفمند به سمت نظام دوحزبی رفته، و با حمایت از آن در جهت رسیدن به یک ثبات مطلوب گام بردارند.به خاطر همین امر با وجود احزاب متعدد در بریتانیا تنها دو حزب در اکثر ادوار تاریخی عرض اندام می کرده‌اند.

«در انگلیس احزابی متعددی همچون حزب لیبرال، سوسیال دموکرات، ناسیو نالیست ولز، شین فین، حزب کمونیست بریتانیای کبیر، جبهه ملی، حزب سبزو….که معمولا در مقابل دو حزب حاکم جنبه نمادین و سمبولیک دارند» (امین،۱۳۸۳، ص۵۹).

زیرا آن ها می‌دانستند که وجود احزاب متعدد قوی، به طور هم زمان در یک کشور ، حتی کشوری که پایه های تکثر گرایی و فرهنگ دموکراسی آن در حد بالایی نهادینه شده بود، خطری جدی در راه توسعه وپیشرفت کشور است .به همین دلیل اکثر متفکران انگلیسی موافق نظام دو حزبی بودند.

در دراز مدت نظامهای دو حزبی و نظامهای با حزب مسلط بیشتر از نظامهای تک حزبی یا چند حزبی ثبات سیاسی را به ارمغان می آورند (اسمیت، ، ۱۳۷۸،ص۶۸).

اگر بخواهیم یک تقسیم بندی ساده انجام دهیم، روند حیات احزاب در کشورهای پیشرفته این چنین بود:

۱-مرحله قبل از شکل‌گیری.

۲-مرحله بعد از شکل‌گیری (مرحله تکثرگرایی و فعالیت احزاب قدرتمند).

۳-مرحله رسیدن به یک ثبات سیاسی (مرحله نزدیک کردن افکار و عقاید به یکدیگر).

حال ایران با توجه به اینکه قبل از شکل‌گیری احزاب منسجم و قوی با مشکلات بسیاری روبروست، حتی اگر خوش‌بینانه بگوییم، این مرحله را سپری کرده(مشکل شکافهای عمیق اجتماعی) و به مرحله دوم که تکثر گرایی است رسیده (مرحله تکثرگرایی شدید) به دلیل ضعف و عدم آشنایی با فرهنگ تکثرگرایی و به طور عام تر فرهنگ دموکراسی و همچنین پا برجا بودن شکافهای اجتماعی، یعنی دور شدن هرچه بیشتر از ثبات سیاسی، همان طور که بررسی کردیم، نظام حزبی و تکثرگرایی هم دارای معایبی است، که حتی در کشورهایی که خود، خاستگاه دموکراسی هستند، و پایه های دموکراسی در آنجا به مراتب منسجم‌تر و نهادینه تر از ایران بوده، آن‌ ها را در عمل بر آن داشت، که رویه ای رادر پیش گیرند، که در آن نقش احزاب از تئوری تا عمل کاملاً متفاوت است (آن احساس خطری بود که آن‌ ها را کاملاً هدفمند ‌به این رویه وادار کرده).

«دموکراسی یا هر رویکرد آزادی خواهانه ای به احتمال بسیار زیاد در صورتی موفق می شود، که فرهنگ رقابت سیاسی پیش از گسترش حق رأی‌، ودیگر اشکال مشارکت سیاسی، نهادینه شود» (اسمیت ،۱۳۸۰،ص۱۲۶).

حال اگر بخواهیم ایران را با توجه ‌به این شرایط (اینکه پایه های دموکراسی به انسجام و ثبات کامل نرسیده و هنوز فرهنگ دموکراسی، چه در پایین‌ترین نهاد جامعه (خانواده)، و چه در بالاترین نهاد جامعه (دولت) شکل نگرفته، وبا توجه به مشکلات پیش روی شکل گیری احزاب منسجم در جامعه(شکافهای اجتماعی))، در نظر بگیریم.چگونه می توان صحبت از رفتن به سمت تحزب وتکثر گرایی کرد؟.

«در کشوری که فرهنگ تکثر گرایی ‌و دموکراسی نهادیه نشده، رفتن به سمت نظام پارلمانی وقدرت دادن بیش از حد به پارلمان ، پارلمان را تبدیل می‌کند به یک امر صوری واینگونه به نظر می‌آید، که این پارلمان است که، دارد مردم را نمایندگی می‌کند، ‌و آنگاه پارلمان نقش کنترل کننده نظم دولتی را بر عهده می‌گیرد ومی توان آن را مجلس الدوله نامید، این حالت در نظام پارلمانی بیشتر نمود دارد» (حجاریان ،۱۳۸۷ ، ص۴۳).

این درحالی است که در ایران علاوه بر نهادینه نبودن فرهنگ دموکراسی و تکثرگرایی، بامشکل پیش روی شکل‌گیری احزاب منسجم و کار آمد هم روبرو هستیم، که همان‌ طور که بررسی کردیم با این شرایط، اگر بخواهند احزاب آزادانه فعالیت کنند، (البته در چهار چوب قوانین حزبی)، هرحزبی تبدیل می‌شود، به تجلی گاه هر قومیت و فرهنگ، که این خودتشدید کننده بی‌ثباتی است.

بند سوم: راه‌های پیش روی حکومت در رابطه با احزاب

با توجه به مشکلات پیش روی شکل‌گیری احزاب منسجم وکار آمد و همچنین مشکلات پیش روی تکثرگرایی بعداز مرحله شکل‌گیری در ایران، می‌توان راه‌های پیش روی حکومت در رابطه با احزاب را به چند بخش تقسیم کرد.

۱-رفتن به سمت فعالانه و آزادانه عمل کردن احزاب

همان طور که در بخش اول بررسی کردیم به دلیل وجود شکاف‌های اجتماعی عمیق در ایران شکل‌گیری احزاب منسجم در قالب چند حزب قدرتمند و کارآمد امکان‌پذیر نیست. و اگر حکومت بخواهد مسیر را برای آزادانه و فعالانه عمل کردن احزاب (با این شرایط موجود شکاف‌های اجتماعی )، فراهم کند. آنگاه هر حزب تبدیل می‌شود به تجلی گاه هم قومیت (ترک، لر، کرد،، فارس و …) و هر فرهنگ و هر گرایش. مخصوصا اگر همراه بااحساس تبعیض، ‌و نارضایتی باشد. واین نمی‌تواندبرای یک کشور حالت مطلوبی باشد، ومعرف احزاب واقعی در یک نظام نماینده سالار باشد. علاوه بر عدم وجود فرهنگ تکثرگرایی در جامعه ایرانی که از شاخصه‌های آن، چندگانگی، تسامح، یا به زبان ساده‌تر تحمل انتقاد ، تحمل شکست و تحمل رقابت و در سطح عام تر، نبود فرهنگ دموکراسی، خود تشدید کننده فساد حزبی و دورشدن از توسعه و پیشرفت کشور است، که تنها با رسیدن به ثبات سیاسی محقق می‌شود.

۲-احزاب تحمیلی

۲-۲-۹- منبع ارزش ها

عبدالحلیم ‌در مورد منابع و سرچشمه ارزش ها چنین می نویسد :

«ارزش های حاکم بر زندگی انسان‌ها، منابع متعددی دارند که نه تنها با یکدیگر ناهمساز نیستند، بلکه مکمل یکدیگر می‌باشند . نخستین این منابع دین و اخرین آن ها دین اسلام است . زیرا وحی الهی موارد حلال و حرام را به شیوه ای قاطعانه مشخص می‌کند و از این راه رفتار های انسانی را در مسیر اطاعت فرامین الهی و سازندگی جهان هستی است ، معین می‌سازد در این زمینه قران کریم و سنت نبوی دو منبع «قطعی السند» و «قطعی الدوله » هستند دومین منبع ، عقل است . عمده آیات قرآن کریم که در آن ها مشتقات واژه «عقل» به کار رفته است ، این ماده به صورت جمع ومثبت از جمله :«یعقلون » و«تعقلون » یا به صورت استفهام انکاری «افلا تعقلون »به کار برده است و این دلیل آن است که در استدلال عقلانی ، عقل همگانی ملاک سنجش است نه عقل فردی سومین منبع تجارب تاریخی ملت هاست . قرآن کریم از سرگذشت ملل پیشین به طور مفصل سخن گفته است . برای مشخص ساختن ارزش ها در این بخش ،می توان از پژوهش های تاریخی و اجتماعی ملت ها نیز استفاده کرد چهارمین منبع ،میراٍث اسلامی کشورهاست . برای استفاده از این منبع ،به نگاهی نقادانه نیازمندیم تا امکان گزینش ارزش ها والای تجلی یافته در دوره های شکوفایی تمدن سلامی و ارزش های تجلی یافته در گفتار و رفتار شخصیت های تاریخی ای که در تحکیم پایه های تمدن اسلامی به عنوان یک تمدن انسانی سهیم بوده اند را در اختیارما قرار دهد . پنجمین منبع ، جامعه ای است که در صدد اموزش ارزش ها به نسل های نوخاسته ی آن هستیم . پرداختن ‌به این جامعه مستلزم آن است که واقعیت ها ی کنونی مشخص و کاستی ها و خلاهای موجود در رفتار عوام و خواص آن جامعه مشخص شود . سپس نتیجه این واقعیت ها با وضعیت آرمانی ،یعنی وضعیتی که باید به آن رسید ، سنجیده شود. وضعیتی ارمانی با جستجو در منابع چهار گانه ی نخست می توان به دست آورد (عبدالحلیم ، مترجم اسدی، صص ۱۲۱-۱۲۰)

ارزش ها از منابع مختلف ممکن است ریشه پیدا کنند (قائمی ۱۳۸۱ ص ۶۴۶):

-برخی از جوامع منبع ارزششان عقل و خرد استنباط شخصی است . به عبارت دیگر ارزش ها آفریده ی ذهن آنان است . ان چه را خود یافته اند دارای ارزش و بها می دانند.

-در برخی از جوامع ارزش ها آفریده ی اجتماع و احیانا قرار دادهای اجتماعی یا فرهنگ آن ها ست و این نکته ای است که ما را در بسیاری از جوامع غربی می بینیم .

-در نزد برخی از جوامع ارزش ها نشأت گرفته از مکتب یا فلسفه ای بشر ساخته اند و خط مکتب مورد فبولشان ،آن ها را برایشان تصویر می‌کند.

-درجوامع اسلامی ، ارزش ها از وحی و سرچشمه الهی ‌پدید می آیند و این خداوند است که امری را برای بشر مقدس دانسته و آن را ارزش معرفی می‌کند و از طریق پیامبر اکرم (ص) و جانشینان بر حق او آن ها را به مردم ابلاغ نموده و بدین سان ارزش ها از سوی مذهب و ناشی از اعتقادات است .به همین سبب قداست آن ها بیش از فداست سایر ارزش ها می‌باشد.

در نهایت می توان این چنین نتیجه گرفت که دین از چنان توانایی خارقالعاده ای برخوردار است که بتواند برای تمامی ارزش های عاطفی ، عقلی و اجتماعی چاره اندیشی نماید.هم در خلق ارزش های نوین و هم در حراست از آن ها و هم در تاثیر گذاری ارزش ها برنهاد های اجتماعی و افراد (همیلتون، ۱۳۷۷، ص ۳۸۱) ناگفته پیدا‌ است که با در نظر گرفتن تاریخ اندیشه‌های دینی و مهمتر از همه ، تحولات اجتماعی متعددی که از ناحیه ی این اندیشه ها در میان ملل و جوامعی نظیر ایران رخ داده است ،انگاشتن نهاد دین جامعه شناسی دین و در نتیجه ارزش ها ی اجتماعی منبعث از دین ،خطایی نابخشودنی محسوب می شود (کهزاد بابایی، ۱۳۸۵، صص ۷-۸)

اندیشمندان غربی نیز در باب منبع ارزش های سازمانی نظرات خود را ابراز نموده اند آن ها به طور خلاصه منبع ارزش های یک سازمان را در دو چیز جستجو میک ند و بر این عقیده اند که هر یک از ارزش های سازمان در یکی از این دو مورد ریشه دارد .این دو مورد عبارتند از :۱-سنت های سازمان ۲- رهبران کاریزماتیک »واینر»(۱۹۸۸) در این زمینه چنین می نویسد «هر یک از ارزش ها محوری سازمانی در درجه ی اول از سنتهای سازمانی ویا رهبری کاریزماتیک مشتق می‌شوند.اگر ارزش ها ریشه در سنت های سازمان داشته باشند در این حالت ارزش ها مشابه از طریق اعضای سازمان به یک دیگر منتقل می‌گردند . این گونه ارزش ها نسبتا مستقل از جایگاه و میزان اثر گذاری بالقوه ی افراد هستند. ریشه ی این ارزش ها ممکن است مرتبط با افراد ویژه ای چون بنیان گذاران سازمان باشد . ارزش هایی که ریشه در سنت های سازمان دارند در طول سالیان طولانی مورد آزمون قرار گرفته اند وثبات و قابلیت پیش‌بینی کارکردها را به همراه خواهند داشت » (واینر،۱۹۹۸) هنگامی که ارزش های محوری، ریشه در هرهبران کاریزماتیک داشته باشند ، درونی سازی این ارزش ها توسط اعضا از طریق شناسایی اعضای سازمان توسط رهبر اتفاق می افتد .(جونز و جرارد،۱۹۶۷)چنین ارزش هایی نسبت به ارزش های نشأت گرفته از سنت ها ثبات و دوام کمتری دارند . عمر چنین ارزش هایی ممکن است پیش از عمر رهبران سازمان نباشد و در حقیقت چرخه ی حیات ان ها کوتاه است ، زیرا بسیار به ویژگی های شخصیتی رهبران وابسته هستند . البته ممکن است رهبران کاریزماتیک سازمان از برخی ارزش های سنتی حمایت کنند ، در این صورت این ارزش ها در زمره ی ارزش های سنتی سازمان به شمار می‌روند و نه ارزش های مشتق شده از رهبران کاریزماتیک.

1. 1. . Strategy ↑

1. 1. . Strategous ↑

1. 1. . Amoustak ↑

1. 1. . Corporate Strategy ↑

1. 1. . Operational decisions ↑

1. 1. . Administrative decisions ↑

1. 1. . Strategic Decisions ↑

1. 1. . Planning Horizon ↑

1. 1. . Michel Porter ↑

1. 1. . Competitive Strategy ↑

1. 1. . Alfred Chandler ↑

1. 1. . Henry Mintzberg ↑

1. 1. . Emergent strategy ↑

1. 1. . Richard G. Hamermesh ↑

1. 1. . Bernard Tailor ↑

1. 1. . General Electric ↑

1. 1. . Shell ↑

1. 1. . I.C.I ↑

1. 1. . History of Strategic Planning ↑

1. 1. . Alfred d. chandler ↑

1. 1. . Rumelt P. Richard ↑

1. 1. . Vision ↑

1. 1. . Mission ↑

1. 1. . Values ↑

1. 1. ^{INSTRUMENTAL VALUS} ↑

اما دولت های صاحب نفت که به اهمیت وارزش این ماده حیاتی واقف شده بودند ، قراردادهای نفتی را تابع حقوق داخلی خود می‌دانستند وبه تثبیت نقش واثر «حاکمیت دولت » به عنوان نماینده وحافظ منافع عمومی در این قراردادها بودند . به عقیده این دولت ها ، قراردادهای نفتی از این نوع قراردادهای اداری است وتعهدات طرف دولتی در قراردادهای نفتی تاجایی است که مانع از اعمال حق حاکمیت ‌و مالکیت دولت برنفت به عنوان مهمترین منبع طبیعی متعلق به مردم که توسعه اقتصادی کشور ورفاه مردم وابسته به آن است ، نشود. ‌بنابرین‏ اگر بین حقوق خصوصی شرکت خارجی طرف قرارداد وحق حاکمیت دولت تعارضی پیش آید ، حقوق دولت مرجع است .افزون براین ، به نظر دولت های صاحب نفت حتی تعهد طرف دولتی قرارداد به پرداخت غرامت به شرکت خارجی مطلق نیست ،بلکه تابعی از همان حق حاکمیت دولت ومنافع عامه است و تنها تا جایی که پرداخت آن مقتضی باشد ، لازم الرعایه است .در واقع دولت های صاحب نفت که به ارزش واهمیت نفت آگاه شدند ، تازه دریافتند حکومت های پیشین که وابستگان ودست نشاندگان دولت های استعماری بودند ، برخلاف اصل حاکمیت دولت ‌بر منافع طبیعی ، چه ماده گران ‌و ارزشمندی را به چه ثمن بخسی فروخته اند وچه تعهدات محدود کننده ای را یک طرفه پذیرفته اند ،دولت های صاحب نفت در سودای احیای حق حاکمیت خود اقدام به ملی کردن نفت یا فسخ قراردادهای نفتی نمودند . شرکت های نفتی هم ‌در مقابل‌،مبادرت به طرح دعوا و مطالبه غرامت کردند . ^[۳۴]

نتیجتا اینکه هرچند اختیارات دولت در قراردادهای نفتی نمی تواند درحد قراردادهای اداری باشد ولی این بدان معنا نیست که الزامات وتعهدات مندرج در آن برای طرفین مانند قضاء میرم ‌و غیرقابل تغییر ^[۳۵]، جلوه کند و چنان که در آرای گذشته نیز دیدیم مسئله ایستایی وتغییرناپذیری قراردادهای نفتی ،نه تنها مورد تأیید نبود بلکه درآنها به طبیعت سیال مفاد آ«ها اشاره شده بود ،به علاوه در این زمینه می توان از قطعنامه های سازمان ملل متحد ‌در زمینه «حاکمیت دائمی ملت ها بر روی منابع ثروت طبیعی»^[۳۶] خود اشاره نمود که در آن ها حق ملت ها نسبت به تحصیل منافع بیشتر ازمنابع طبیعی خود به موازات لزوم احترام به قراردادها ، مورد تأکید قرار گرفته است شناسایی مفهوم حاکمیت دائمی بودن آن در این زمینه دست دولت طرف قرارداد را در اتخاذ تصمیم نسبت به طرق استفاده از اقدامات اجرایی باز می‌گذارد .‌بنابرین‏ درمجموع می توان گفت که قراردادهای نفتی طبیعی ممتاز واقتصائاتی مختص به خود دارند ،خصوصیاتی که قراردادهای نفتی دارند و درگفتار سوم به آن پرداخته می شود باعث شده است که این قراردادها از سایر قراردادها متمایز شوند .

۱-۶-ویژگی های خاص قراردادهای نفتی

همان طور که در گفتار پیشین بحث شد قراردادهای نفتی خصوصیات ویژه ای دارند که باعث می شود نه در عداد قراردادهای اداری به شمار آیند ونه قراردادهای خصوصی ،این خصوصیتی به شرح ذیل مورد بررسی قرار می گیرند :

الف)وجود شرایط لازم برای انجام یک قرارداد : بدین توضیح که ممکن است دربعضی از کشورها موانع قانونی برای امضاء قراردادهای نفتی وقرارادادهایی از این دست وجود داشته باشد ،یعنی یک یا چند نوع از قراردادها یا اعطاء امتیازات مخصوص به موجب قوانین اساسی یا عادی ممنوع شده باشد ، ویا اینکه محتاج به تصویب قوه مقننه باشد و یا موکول به شرایط خاص دیگر باشد .

ب- ازلحاظ موضوع :این نوع قراردادها غالبا دارای صفات خاص مربوط به حقوق عمومی هستند بدین معنی که بیشتر این نوع قراردادها درمورد ثروت های عمومی ویاخدمات عمومی است .

در این خصوص قراردادها این ارتباطات پیچیده لزوم وضع مقررات وقوانین را برای رسیدگی به اختلافات فی مابین اشخاص کشورهای مختلف اعم از حقیقی وحقوقی را اجتناب ناپذیر می کند تاحقوق اشخاص محفوظ و ازآشفتگی وهرج ومرج جلوگیری شود «حقوق بین‌المللی خصوصی »^[۳۷] یا «تعارض قوانین » ^[۳۸] هرکشوری عهده دار این رسالت است واز طریق قواعد ‌و ضوابط ومعیارهای این رشته از حقوق ،مشکلات ناشی از مرزبندی کشوره اکه گاهی بسیارپیچیده است حل می‌گردد. ^[۳۹]

‌بنابرین‏ حقوق بین‌المللی خصوصی عبارت است از مجموعه قواعد ‌و مقرراتی که روابط حقوقی افراد را ‌بر اساس مرزها تنظیم می‌کند . ^[۴۰]‌بر اساس ،مسئله تعارض قوانین هماهنگی مطرح می شود که یک رابطه حقوق خصوصی به واسطه دخالت یک یاچندعامل خارجی مانند تابعیت ، اقامتگاه ،محل انعقاد عقد به دویا چند کشور ارتباط پیدا کند ، درچنین مواردی باید دانست که قانون کدام یک از این کشورها بر رابطه حقوقی موردنظر حکومت خواهد کرد . ^[۴۱] به عنوان مثال یک شرکت نفتی ایرانی قراردادی با یک شرکت انگلیسی درفرانسه منعقد می‌کند تا این شرکت درایران اقدام به نصب تجهیزاتی که در تخصص آن شرکت است نماید ،دراینجا ما با یک مسئله تعارض قوانین روبرو هستیم چون این سوال مطرح می شود که این قرارداد تابع کدام قانون است قانون انگلستان (به عنوان دولت متبوع آن شرکت ) یا قانون ایران (به عنوان دولت متبوع شرکت ایرانی وهمچنین محل اجرای قرارداد ) یا قانون فرانسه (به عنوان کشورمحل قرارداد ) ماده ۹۶۸ قانون مدنی ایران در این خصوص مقرر داشت است :«تعهدات ناشی از عقود محل وقوع عقد است مگر اینکه متعاقدین اتباع خارجه بوده وآن را صریحا یا ضمنا تابع قانون دیگری قرارداده باشد »

اما چه عواملی موجبات پیدایش تعارض قوانین را به وجود می آورند ؟ مهمترین عامل توسعه روابط و مبادلات بین‌المللی است مسئله تعارض قوانین درصورتی می‌تواند مطرح شود که یک رابطه حقوقی به یک یا چند کشور مربوط شود . زیرا همان گونه که ملاحظه شد هرگاه این رابطه حقوقی به هیچ وجه مربوط به کشورهای خارجی نباشد وتمام عناصر آن در قلمرو یک کشور واحد قرار گرفته باشد مثلا دو ایرانی در ایران

قراردادهای منعقد کنند ومحل تنظیم سند واجرای قرارداد نیز ایران باشد ،مسئله تعارض قوانین به وجود نخواهد آمد چراکه در این قرض،مسئله درقلمرو حقوق داخلی است . ^[۴۲]‌بنابرین‏ لازم است اشخاص حقیقی یا حقوقی به نوعی ‌با نظام های حقوقی متعددی مرتبط باشند .

دومین عامل قوانین ومقررات متفاوت کشورها است چراکه اگرنظام های حقوقی درگیر در موضوع حقوق بین الملل خصوصی،قانون یکسانی داشته باشند ومقررات وقواعد متحدالشکلی بین آن ها وجود داشته باشد جایگاهی برای تعارض قوانین وجود نخواهد داشت.

عامل سوم انعطاف پذیری در ارتباطات بین‌المللی است .برای تحقق حقوق بین الملل خصوصی،تنها وجود عنصر خارجی ویانظام های حقوقی متعدد و متنوع کفایت نمی کند .بلکه لازم است قوانین کشورها ‌و محاکم ذیربط آنان دراعمال حاکمیت قانون وصلاحیت قضایی انعطاف پذیر باشند. ^[۴۳] و در پاره ای از موارد قبول کنند که قانون کشوردیگری را درخاک خود اجرا نمایند . اگر قانون‌گذار ملی فقط قانون کشورخود را صلاحیتدار بداند وقاضی نیز خود را مکلف به اجرای صرف قانون مملکت خود بداند دیگر مسئله تعارض قوانین مطرح نخواهدبود .

۱-۷ اصطلاحات تعارض قوانین

در مبحث تعارض قوانین اصتلاحات و تعارضی وجود دارد که مبانی ودرک آن ها برای درک صحیح مفاهیم حقوق بین الملل خصوصی لازم وضروری است و از انجاکه در این تحقیق به تناسب مطالب از این اصطلاحات استفاده شده است فلذا به طور مختصر به تعریف بعضی از این اصطلاحات میپردازیم .

۱-۸ قواعد ذاتی در حل تعارض