جنس

سن

تحصیلات

نسبت نیاز

احساس

بی­ عدالتی

احساس تعلق

عدالت سازمانی

دینداری

احساس محرومیت

درک عدالت

منزلت شغلی

منطقه سکونت

شکل (۱-۱): عوامل مؤثر بر احساس بی­ عدالتی

(مردانی، ۱۳۸۶)

لازم به ذکر است در کنار همه انتقادات وارده، پژوهشگر مشخصا با تلاش و دقت نظر بسیاری به بررسی مبانی نظری پژوهش پرداخته و حجم بالایی از مطالب را مورد بررسی قرار داده است. در این پژوهش تلاش می­ شود از مشکلاتی که در پژوهش مذکور بیان شد دوری گزینیم.

– مومنی روستایی در پایان نامه­ خود به «بررسی رابطه بین نگرش به عدالت اجتماعی و نگرش به رفاه اجتماعی» به راهنمایی حسینی در دانشگاه علامه طباطبایی پرداخته است. وی به منظور سنجش عدالت اجتماعی از مقیاس راسینسکی ۱۹۸۷ استفاده ‌کرده‌است. بر طبق این مقیاس چهار رویکرد در عدالت اجتماعی وجود دارند، شامل: فردگرایی اقتصادی، برابری، انصاف و نیاز. ‌بنابرین‏ متغیر وابسته نگرش به رفاه اجتماعی و متغیر مستقل نگرش به عدالت اجتماعی است. متغیرهای واسط در این پژوهش نیز جنسیت، مقطع تحصیلی، درآمد، نوع فعالیت (سیاسی و عادی) و دانشکده‌هاست.

هدف اصلی پژوهش وی رابطه بین دو متغیر «نگرش به عدالت اجتماعی با نگرش به رفاه اجتماعی» است. از اینرو از روش پیمایشی برای تحلیل رابطه میان متغیرها استفاده شده است. نمونه تحقیق شامل ۲۸۰ نفر از دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی است که از هر دانشکده به تعداد ۴۰ نفر انتخاب شدند. در این پژوهش این موضوع مورد بررسی قرار گرفته است که آیا نگرش افراد نسبت به عدالت اجتماعی می ­تواند نگرش آن­ها نسبت به رفاه اجتماعی را پیش ­بینی کند؟سؤال دیگر پژوهش حاضر مقایسه نگرش نسبت به عدالت اجتماعی در دو گروه از دانشجویان است (گروهی که فعالیت سیاسی دارند و گروه دوم که فعالیت سیاسی ندارند).

نتایج حاکی از آن است که مقیاس­های نیاز و برابری در بین دانشجویان فعال سیاسی و مقیاس برابری در بین دانشجویان عادی، نگرش مثبت به رفاه اجتماعی را پیش ­بینی می­ کند. دانشجویان دانشکده اقتصاد گرایش به فردگرایی اقتصادی در عدالت اجتماعی داشتند در حالی­که دانشجویان علوم اجتماعی به برابری در عدالت اجتماعی متمایل بودند. گروه ­های سیاسی و عادی از نظر نگرش نسبت به عدالت اجتماعی فقط در بُعد نیاز تفاوت دارند. نگرش نسبت به عدالت اجتماعی بر اساس نیاز در بین دانشجویان سیاسی به طور معنی­داری بیشتر (در جهت مثبت) از دانشجویان عادی است. تفاوت معنی­داری بین دانشجویان در زیرمقیاس­های عدالت اجتماعی در متغیرهای تعدیلی دیده نمی‌شود، اما بین نگرش دانشجویان با توجه به درآمد خانواده تفاوت معنی­داری در مقیاس برابری دیده می­ شود. بین نگرش نسبت به عدالت اجتماعی و رفاه اجتماعی در رویکردهای برابری و نیاز رابطه معنی­داری وجود دارد. در حالی­که بین دو رویکرد فردگرایی اقتصادی و انصاف با رفاه اجتماعی رابطه­ای دیده نمی­ شود (مومنی روستایی، ۱۳۸۳).

– حسینی پایان نامه­ای با عنوان «رابطه برخورداری از انواع سرمایه (اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی) و نوع نگرش به عدالت اجتماعی» به راهنمایی سالارزاده امیری در دانشگاه علامه طباطبایی انجام داده است.

در واقع نگرش افراد به مسائل اجتماعی به میزان برخورداری آن­ها از سرمایه ­های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بستگی دارد. از طرفی عدالت اجتماعی چیزی جز چگونگی توزیع این سرمایه­ها نیست. در این پژوهش دیدگاه­ های نظری به عدالت اجتماعی در چهار رویکرد نیاز، برابری، انصاف و فردگرایی اقتصادی دسته­بندی ‌شده‌اند و رابطه انواع سرمایه با نوع نگرش به عدالت اجتماعی با بهره گرفتن از مقیاس راسینسکی مورد بررسی قرار گرفته است.

این تحقیق در میان ۳۷۱ نفر از دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه علامه طباطبایی انجام شده است. پژوهشگر در این پژوهش در پی ‌پاسخ‌گویی‌ به سوالات زیر است: دانشجویان به عنوان یکی از اقشار تعیین­کننده و مهم با برخورداری از انواع مختلف سرمایه­ها چه نوع نگرشی به عدالت اجتماعی دارند؟ آیا بین برخورداری از انواع سرمایه (اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) و نوع نگرش آن ها به عدالت اجتماعی رابطه وجود دارد؟یافته­ ها حاکی از وجود رابطه بین نوع نگرش فرد به عدالت اجتماعی و برخورداری از انواع سرمایه است. در این میان نقش سرمایه اقتصادی و فرهنگی پررنگ­تر از سرمایه اجتماعی است. گرایش افراد نمونه بیشتر به رویکردهای برابری­خواهی بوده است تا تناسب اما در مجموع افراد در پایگاه ­های بالاتر به رویکرد فردگرایی اقتصادی و افرادی که سرمایه فرهنگی بیشتر داشته اند کمتر به رویکردهای تناسب گرایش داشته اند. همچنین افراد با سرمایه اجتماعی بالا به رویکرد انصاف گرایش بیشتری نشان داده ­اند. جنسیت و سن نیز در شکل­ گیری نگرش افراد مؤثر بوده است. به طور کلی در رابطه با یافته ­های این تحقیق ‌می‌توان به دستیابی به یک طیف برای رابطه دیدگاه­ های عدالت اجتماعی اشاره کرد. در حقیقت بر روی این طیف ‌می‌توان دو دیدگاه چپ و راست را قرار داد. در سمت چپ این طیف دیدگاه­ های برابری­خواهی قرار دارد. به تدریج هرچه به سمت راست حرکت می­کنیم دیدگاه­ های تناسب وارد می­شوند. به عبارتی با حرکت از چپ به راست روی این طیف دیدگاه­ های مارکسیستی به دیدگاه­ های لیبرالیستی تبدیل می­شوند (حسینی، ۱۳۸۶).

– رضاپور نیز پایان نامه­ای با عنوان « درک عدالت در میان جوانان » به راهنمایی مهدوی در دانشگاه شهید بهشتی نگاشته است. پرسش اساسی وی این است که جوانان تا چه اندازه توزیع منابع و امتیازات را در جامعه عادلانه ارزیابی ‌می‌کنند و چه عواملی بر ارزیابی جوانان از عادلانه بودن جامعه تأثیر دارد؟

بنا بر پژوهش وی دختران بیش از پسران از نظر وجود تبعیض اجتماعی جامعه را ناعادلانه ارزیابی ‌می‌کنند. همچنین پسران بیش از دختران عدالت قضایی را ناعادلانه می‌دانند. افراد با تحصیلات و درآمد بیشتر نیز وضعیت را ناعادلانه­تر برآورد می‌کنند. همچنین دانش ­آموزان بیش از دانشجویان به تساوی­طلبی و شایسته­سالاری گرایش­ داشته اند (رضاپور، بی­تا).

۴-۵-۱ پژوهش‌های خارجی مربوط به عدالت

– مقاله­ای از استینمتز و همکارانش با عنوان «هیپ­هاپ و عدالت رویه ­ای: ادراک هنرمندان هیپ­هاپ از عدالت کیفری » نیز در رابطه با عدالت منتشر شده است.