سه کشور بنیان‌گذار عهدنامه ازمیر را به عنوان سند پایه سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و منشور این سازمان در ۱۹۷۷ به تصویب رساندند؛ این عهدنامه اهداف کلی سازمان، چارچوب سازمانی و ارگان‌های مختلف آن را مشخص می‌کند و بر اساس پروتکل اصلاحی ازمیر تأیید شده در ۱۸ ژوئن ۱۹۹۰ در اسلام‌آباد، در ۲۸ نوامبر ۱۹۹۲ به اجرا گذاشته شد. به دنبال افزایش اعضای اکو، شورای وزیران اکو در سال ۱۹۹۵ گروهی از خبرگان اکو را تشکیل داد تا اسناد بنیادین جدید اکو را تهیه کنند. یک سال بعد یعنی در سال ۱۹۹۶ عهدنامه‌ی ازمیر جدید به همراه ده سند دیگر به تصویب رسید. بر اساس عهدنامه‌ی ازمیر، سازمان اکو برای تأمین همکاری اقتصادی، فنّی و فرهنگی در میان اعضا تشکیل شد؛ لذا در این زمینه و برای تحقق اهداف آن، در موارد زیر موافقت شد:

ـ توسعه‌ بازرگانی از طریق دسترسی آزادتر به بازارهای یکدیگر؛

ـ تشویق به ایجاد شرایط مساعد در کشورهای عضو برای رشد پایدار اقتصادی به منظور تأمین ارتقای مستمر سطح زندگی مردم؛

ـ تحکیم پیوندهای فرهنگی و علایق معنوی و برادرانه که مردم این کشورها را از مسیرهای فرهنگی و اجتماعی به هم پیوند می‌دهد؛

ـ کمک به رشد تجارت جهانی و تلاش برای رفع نظام‌های بازرگانی غیر عادلانه که برای کشورهای در حال توسعه شرایط تجاری نامناسبی ایجاد ‌کرده‌است.

گفتار دوم: اهداف

بر اساس سند پایه سازمان همکاری اقتصادی، اهداف سازمان به شرح زیرا است:

ـ ایجاد شرایط برای توسعه‌ اقتصادی پایدار و ارتقاء زندگی و افزایش رفاه در کشورهای عضو از طریق به کارگیری امکانات بالقوه اقتصادی و اجتماعی منطقه؛

ـ انجام اقدام‌هایی برای حذف تدریجی موانع تجاری در منطقه اکو و گسترش تجارت درون منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، با توجه به تجربه های دیگر مناطق و روندهای اقتصاد جهانی؛

ـ تشویق همکاری اقتصادی فزاینده در زمینه آرمان‌های بنیادین کشورهای عضو برای تأمین نقش مهم‌تر و کمک منطقه اکو به رشد تجارت جهانی؛

ـ از میان بردن سیاست‌های ناعادلانه تجاری که برای همه کشورهای در حال توسعه، به ویژه کشورهای عضو اکو، شرایط تجاری نامساعدی را ایجاد ‌کرده‌است؛

ـ فراهم آوردن شرایط یکپارچه شدن تدریجی و آرام اقتصاد کشورهای عضو در اقتصاد جهانی، برای تأمین مشارکت کامل‌تر آن ها در روند جهانی شدن اقتصاد؛

ـ ارتقای همکاری منطقه‌ای فعال و کمک متقابل در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فنّی و علمی؛

ـ تسریع در گسترش زیر بناهای حمل و نقل و ارتباطات که کشورهای عضو را با یکدیگر و با جهان خارج پیوند می‌دهد؛

ـ ارتقای همگرایی فعالیت‌های بخش عمومی و خصوصی با تأکید بر آزادسازی اقتصادی و خصوصی‌سازی به منظور سرمایه‌گذاری و مشارکت فزاینده‌ی بخش خصوصی برای توسعه‌ اقتصادی منطقه‌ای از طریق مشارکت؛

ـ تهیه برنامه های مشترک برای توسعه منابع انسانی در منطقه اکو؛

ـ تقویت بسیج منطقه‌ای برای بهره‌برداری از منابع طبیعی منطقه اکو به ویژه منابع انرژی؛

ـ افزایش تلاش برای بهره‌برداری مؤثر از توانمندی‌های بالقوه صنعتی و کشاورزی منطقه اکو؛

ـ گسترش همکاری منطقه‌ای برای ریشه‌کنی مصرف مواد مخدر؛

ـ تسهیل همکاری در زمینه‌های زیست محیطی و حفاظت از محیط زیست در منطقه اکو؛

ـ ارتقاء روابط و همکاری بر اساس منافع متقابل میان اکو و دیگر سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین مؤسسه‌های مالی؛

ـ تحکیم بیشتر پیوندهای تاریخی و فرهنگی در میان مردم منطقه اکو و همچنین گسترش مبادلات در زمینه‌ی گردشگری.^[۸۸]

گفتار سوم: ارکان

بر اساس پیمان ازمیر (۱۹۹۶)، ارکان زیر وظایف محول شده به سازمان همکاری اقتصادی را انجام می‌دهد:

ـ نشست سران برای مشورت و تبادل نظر در عالی‌ترین سطح؛

ـ شورای وزیران (رکن اصلی سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری، مرکب از وزرای امور خارجه یا هر نماینده تام‌الاختیار)؛

ـ شورای نمایندگان دایم (بازوی اجرایی شورای وزیران مرکب از سفرای کشورهای عضو در تهران و نماینده تام‌الاختیار ایران)؛

ـ شورای برنامه‌ریزی منطقه‌ای (رکن اقتصادی و تنظیم برنامه های سالانه‌ی سازمان)؛

ـ کارگزاری‌های تخصصی و مؤسسه‌های منطقه‌ای؛

۱٫ کارگزاری‌های تخصصی:

ـ مؤسسه‌ی فرهنگی اکو.

ـ بنیاد علمی اکو.

ـ مؤسسه آموزشی اکو.

۲٫ مؤسسه‌های منطقه‌ای:

ـ شرکت کشتیرانی اکو.

ـ اتاق بازرگانی و صنعت اکو.

ـ شرکت بیمه اتکایی اکو.

ـ دانشکده بیمه اکو.

ـ بانک توسعه و تجارت اکو.

ـ هواپیمایی اکو.

ـ شرکت مشاوره و مهندسی اکو.

ـ مؤسسات ممیزی عالی اکو (ECOSAI).

ـ خبرگزاری اکو (ECONA).^[89]

۳٫ دبیرخانه

مقر دبیرخانه در تهران است و تحت ریاست دبیر کل فعالیت می‌کند. زبان انگلیسی به عنوان زبان رسمی این سازمان تعیین شده است و اسناد همه‌ نشست‌ها به طور غیر رسمی به روسی ترجمه می‌شود. بر اساس بند نه عهدنامه‌ی ازمیر، دبیرخانه وظیفه اجرا، هماهنگی و مدیریت فعالیت‌های اکو را بر عهده دارد و به کلیه نشست‌های سازمان که بر اساس اسناد و رهنمودهای نهادهای تصمیم‌گیرنده برگزار می‌شود، خدمات می‌دهد. ساختار کنونی دبیرخانه‌ی اکو شامل دبیر کل، سه معاون دبیر کل، شش مدیر و سه دستیار مدیر به شرح زیر است:

ـ مدیریت تجارت و سرمایه‌گذاری؛

ـ مدیریت حمل و نقل و ارتباطات؛

ـ مدیریت انرژی، معدن و محیط زیست؛

ـ مدیریت کشاورزی، صنعت و گردشگری؛

ـ مدیریت تحقیقات اقتصادی، آمار و طرح؛

ـ مدیریت توسعه‌ پایدار، نیروی انسانی (بهداشت، دارو، فقرزدایی …)؛

ـ دستیار مدیریت امور اداری؛

ـ دستیار مدیریت فرهنگی؛

ـ دستار مدیریت روابط بین‌المللی.

تعداد کارمندان دبیرخانه نزدیک به شصت نفر است. دبیرخانه‌ی اکو بودجه‌ای متمرکز دارد که از سوی اعضاء تأمین می‌شود، البته سه کشور بیان‌گذار نقش اصلی را در تأمین منابع این سازمان دارند. در اوت ۱۹۹۵ نشست کارشناسان اکو که بنا به تصمیم پنجمین نشست وزرای خارجه کشورهای عضو در عشق‌آباد (۱۹۹۵) تشکیل و مأمور بررسی و ارائه‌ توصیه هایی برای بهبود کارآمدی اکو شده بود، در چهار روز ساختار جدید دبیرخانه سازمان را بررسی و پیشنهادهای خود را به ششمین نشست وزرای خارجه کشورهای عضو در عشق‌آباد (۱۹۹۶) ارائه کرد. پس از تصویب پیشنهادهای یاد شده در این نشست، از ژوئیه ۱۹۹۷ ساختار سازمانی و مقررات اداری و مالی جدیدی به اجرا درآمد.

بر اساس اصلاحات یاد شده، بر تمرکز بودجه از یک سو و استقلال، حرفه‌ای شدن و جذب در کارکنان دبیرخانه بر اساس شایسته‌سالاری از سوی دیگر تأکید شد. ملاحظات کارشناسی و تخصصی در این زمینه در درجه نخست اهمیت قرار گرفت. نگاهی به میزان بودجه و روش تنظیم آن نشان می‌دهد بودجه‌ی دبیرخانه متمرکز شده و در نتیجه به گونه‌ای چشمگیر افزایش یافته است.^[۹۰]