۲-۱-۲-۲- تعریف جو سازمانی

بررسی ها نشان می‌دهد بیش از چند دهه است که از اولین تعریف جو سازمانی می گذرد. در این مدت تعاریف گوناگونی از طرف صاحب‌نظران و پژوهشگران مختلف ارائه شده است که اهم آن به شرح زیر بیان می شود. گریگ(۲۰۰۳) برخی از این تعاریف را به نقل از صاحب‌نظران گوناگون چنین بیان می‌کند:”مجموعه ای از ویژگی‌ها یی که سازمان را توصیف می‌کند و شامل الف) آن را از سایر سازمان‌ها متمایز می‌کند، ب) در طول زمان پایدار می ماند وبر ج) رفتار اعضای سازمان تاثیر می‌گذارد (فورهند^[۳۹] و گیلمر^[۴۰]، ۱۹۶۴). جو در آموزش عالی نیز به یک سری ویژگی هایی که یک دانشکده را از دانشکدۀ دیگر متمایز می‌کند و بر رفتار اعضای آن تاثیر می‌گذارد، اطلاق می‌گردد (هوی و هانوم^[۴۱]، ۱۹۹۷ هوی و میسکل، ۱۹۹۶). به طور کلی جو سازمانی به مواردی اشاره می‌کند که بر روابط بین اشخاص، ارتباطات و تصمیم گیری ها در سازمان اثر می‌گذارد( لوتانز^[۴۲]، ۱۹۹۸)”.

هوی و میسکل (۲۰۰۹) نیز مجموعه ای از تعاریف جو سازمانی را از دیدگاه سایر محققان مطرح نموده اند:“رناتو تاگویری(۱۹۶۸) معتقد است که همانند ترکیب خاصی از ویژگی‌های شخصیتی فرد، ترکیبی از ویژگی‌های زیست محیطی، نظام اجتماعی و فرهنگ سازمان نیز، یک جو را تشکیل می‌دهد، لیتوین و استرینگر(۱۹۶۸) تعریفی از جو را که شامل جنبه‌های ادراکی آن است ارائه می‌کنند، مجموعه ای از خاصیت های قابل اندازه گیری محیط کار، که بر اساس ادراک جمعی افرادی که در آن محیط زندگی کار می‌کنند و بر رفتارشان مؤثر است، می‌داند. به علاوه، با گذشت زمان برخی اتفاق نظرها ‌در مورد خصوصیات اصلی جو سازمانی به وجود آمده است. پول (۱۹۸۵) این اتفاق نظرها را به شرح زیر بیان می‌دارد:

۱ – ویژگی‌های یک سازمان یا واحد سازمانی را در کلیت آن نشان می‌دهد.

۲ – ماهیت توصیفی دارد تا اینکه دارای ارزش یا واکنشی احساسی باشد.

۳ – جو سازمانی از عملیات سازمانی متداول ناشی می شود که برای سازمان و اعضایش مهم است.

۴ – جو سازمانی بر رفتارهای افراد و نگرش هایشان تأثیر می‌گذارد.

آن ها همچنین جو سازمانی را اصطلاح وسیعی می دانند که به ادراک معلمان از محیط کار عمومی مدرسه، سازمان رسمی، سازمان غیررسمی، شخصیت همکاران و رهبری سازمانی اشاره می‌کند. به طور ساده مجموعه ای از خصوصیات داخلی سازمان که یک مدرسه را از مدارس دیگر مجزا می‌کند و بر رفتار هر کدام از اعضای مدرسه تأثیر می‌گذارد، جو سازمانی مدرسه می‌باشد. به طور اختصاصی تر جو مدرسه کیفیتی نسبتاً بادوام از محیط مدرسه است که به وسیله معلمان تجربه شده است، بر رفتارشان تأثیر می‌گذارد و بر پایه ادراک جمعی شان از رفتار در مدارس قرار دارد. جو سازمانی به عنوان مجموعه ای از خصوصیات درونی از برخی جنبه ها شبیه به توصیف شخصیت است، یعنی شخصیت نسبت به فرد همانند جو نسبت به سازمان است.

محبت خواه (۱۳۹۰) نیز از دیدگاه سایر پژوهشگران به تعریف جو سازمانی پرداخته و آن را چنین بیان می کند: از نظر داکرت ( ۲۰۰۴) جو سازمانی عبارت است از، بخش آشکار شده شیوه ها و الگوهای زیربنایی که به صورت غیر آشکاردر پیش فرضها، مصادیق، باورها و اعتقادات نهفته است و فرهنگ را می‌سازد. فلمینگ (۲۰۰۲) نیز جو سازمانی را نمایی از ویژگی‌های ظاهری فرهنگ می‌داند که از ادراکات و نگرشهای کارکنان ناشی می شود. جّوسازمانی منعکس کننده نگرش افراد از سازمانی است که نسبت به آن احساس دلبستگی می‌کنند و مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و عواملی است که از نظر کارکنان سازمان وجود دارد و به عنوان نیروی اصلی در رفتار کارکنان مؤثر است (چاندان، ۱۹۹۵). جوسازمانی عبارت است از مجموعه‌ای ازحالات، خصوصیات یا ویژگی‌های حاکم بر یک سازمان که آن را گرم، سرد، قابل اعتماد، غیرقابل اعتماد، ترس‌آور یا اطمینان بخش، تسهیل کننده یا بازدارنده می‌سازد و از عواملی نظیر رضایت شغلی، شخصیت، رفتار، سوابق، نوع مدیریت، فرهنگ سازمانی روحیه، انگیزش، ساختار، تکنولوژی و غیره به وجود می‌آید و سبب تمایز دو سازمان مشابه از هم می شود (میرکمالی،۱۳۷۳).در نهایت این که اگر چه اندیشمندان راجع به تعریف جوسازمانی اتفاق نظر ندارند، ولی اکثر آنان در خصوص ویژگی‌های آن دیدگاه های یکسانی ابراز داشته و ویژگی‌های زیر را برای جو سازمانی برشمرده اند (گاردنر و همکاران، ۲۰۰۵):

۱- یک برداشت جمعی کارکنان درباره ویژگی‌های خاص سازمان مثل اقتدار، اعتماد، انسجام، حمایت تقدیر، نوآوری و عدالت.

1. 1. برآیند تعامل اعضای یک سازمان.

1. پایه ای برای تفسیر شرایط.

۴- تداعی کننده هنجارها و ارزش‌ها و نگرش‌ها راجع به فرهنگ سازمان.

1. منبع تأثیرگذار بر رفتار.

هوی و میسکل (۲۰۰۹) بر اساس نظرات افرادی مانند ( پیس و استرن^[۴۳]، ۱۹۵۸ و هالپین و کرافت، ۱۹۶۳ و دنیسون^[۴۴]، ۱۹۹۶ و هوی، ۱۹۹۷) ‌معتقدند که مطالعه جو سازمانی از ابتدا برای دستیابی به شناخت احساس اصلی یا جو مدارس بوده اند که به فرآیندهای توسعه ابزارهای اندازه گیری نیز مرتبط بوده است. مقیمی(۱۳۸۵) معتقد است که جو سازمانی و فرهنگ سازمانی در معنا وجوه مشترکی دارند. هر دو الزاماًً به صورت جمعی مطرح می‌شوند و در طول زمان کوتاه پایدار هستند، اما فرهنگ سازمانی در طول زمان از جو سازمانی پایدارتر است. این دو مفهوم وجوه افتراقی نیز دارند. جو به صورت احساس مشترک مشاهده می شود، حال اینکه، فرهنگ به صورت باورها یا فرضیات مشترک قابل توصیف است. جو سازمانی از سطح فرد آغاز می شود و به سوی جمع تسری پیدا می‌کند. اما فرهنگ سازمانی وابسته به جمع است و بر فرد تأثیر می‌گذارد (جمشیدیان، خوش اخلاق و قیاسیان، ۱۳۷۶). جو سازمانی به تمام محیط داخلی سازمان اشاره دارد.

۲-۱-۲- ۳- رویکردهای جو سازمانی

صاحب‌نظران در زمینه تعریف جو سازمانی رویکردهای مختلفی داشته اند. محبت خواه (۱۳۹۰) بر اساس نظر موارن و ولکوین(۱۹۹۲) در ارزیابی خود از تعاریف گوناگون جوسازمانی به چهار رویکرد به شرح زیر اشاره می‌کند:

۱-رویکرد ساختاری: جّوسازمانی، نمودعینی ساختارسازمانی درنظرگرفته می‌شود. از ‌آنجا که اعضای سازمان ویژگی‌های ساختاری مشترکی دارند، ‌درک‌های مشترکی پیدامی‌کنندکه جّوسازمانی ‌را شکل می‌دهد.

انتقادهایی که ‌به این نگرش گرفته می‌شود این است که:

• نمی‌توان فضاهای سازمانی متعارضی که در یک سازمان وجود دارد را توجیه کرد.

• ویژگی‌های ساختاری سازمانی اغلب با جّوسازمانی همخوانی و تناسب ندارند.

• به واکنش‌های ذهنی افراد نسبت به ویژگی‌های ساختاری توجه کامل ندارد.

• فرآیندهای گروهی را در شکل گیری جّو سازمانی مورد توجه قرار نمی‌دهد.

به عبارت دیگر جّو سازمانی، نمود عینی ساختار سازمانی است که افراد با آن روبرو می‌شوند و آن را درک می‌کنند.