در یک نتیجه گیری کلی می توان گفت که ارزیابی درونی نهادینه­ای در امر آموزش از اهمیت فزاینده­ای برخوردار می‌باشد و از طرفی از اجزای اصلی بهبود کیفیت بوده که در یک مرحله از بازرسی دور گشته و به سمت قبول مسئولیت از سوی نظام / برنامه برای کیفیت گام می نهد و این موضوع از نکات کلیدی و عمده در رسیدن به بلوغ سازمانی می‌باشد. ارزیابی درونی از عناصر ضروری بهبود مستمر می‌باشد و شامل فرایندی است که در آن اعضای هیئت علمی (معلمان) و کارکنان نظام آموزشی قضاوت های قابل ملاحظه­ای ‌بر مبنای‌ یک سری اطلاعات و داده های حاصل شده به وسیله فعالیت های سیستماتیک خود آن ها، انجام می‌دهند و از آن ها به عنوان داده ها و مبنایی برای بهبود مستمر و ارتقاء کیفیت با یک برنامه ریزی راهبردی و جامع، استفاده می نمایند (میرزامحمدی،۱۳۸۵).

فرایندهای انجام ارزشیابی درونی

تجارب حاصل از مطالعات صورت گرفته در حوزه پیشینه و انجام ارزشیابی درونی در ‌گروه‌های آموزشی در دو حوزه ملی و بین‌المللی بیانگر این امر است که فرایند اجرای ارزشیابی درونی در قالب یک چارچوب نظام­دار و قابل انعطاف در سه مرحله عمده و ۱۳ گام (زیر مرحله) به شرح زیر انجام می‌گیرد ( میرزامحمدی، ۱۳۸۵)^[۴۷].

۱-برنامه ریزی (مراحل پیش از اجرا)

در این مرحله مقدمات و پیش بایست های انجام فرایند، آماده و شرایط جهت اجرای طرح مهیا می‌گردد . این مرحله شامل ۸ گام زیر می‌باشد.

– آشنا کردن اعضای نظام با ضرورت، فلسفه و فرایند اجرای ارزشیابی درونی: برای آشنا کردن معلمان با ضرورت، اهمیت و فرایند اجرای ارزیابی درونی می توان از جلسات مداوم با حضور افراد متخصص حوزه ارزشیابی آموزشی و ارزیابی درونی استفاده کرد . اگر تعداد اعضا زیاد باشد می توان برای آن ها کارگاه های آمو زشی برگزار نمود . کارگاه آموزشی باید دارای بخش های مفیدی برای اعضای شرکت کننده باشد . برای این منظور لازم است از افراد با تجربه در حوزه ارزیابی درونی و اساتید حوزه ارزشیابی آموزشی با فرایند اعتبارسنجی و ارزیابی آموزشی آشنایی کامل داشته باشند، استفاده نمود.

– تشکیل کمیته راهبری ارزشیابی درونی در نظام مورد ارزیابی : پس از آشنایی معلمان با فرایند ارزیابی درونی گام بعدی تشکیل کمیته ارزیابی درونی است . در این کمیته هر چند انتظار می رود حتی الامکان تمامی اعضای آموزشی مشارکت داشته باشند و مدیر مسئولیت کمیته را به عهده بگیرد، اما کمیته مدیریت و برنامه ریزی می‌تواند با حضور ۳ تا ۵ نفر از اعضای معلمان و در صورت یک نفر کارشناس در حوزه ارزشیابی آموزشی و یا علوم تربیتی تشکیل گردد ضمن این که مناسب تر است که منشی گروه در جهت ثبت و هماهنگی جلسات در کمیته حضور داشته باشد وظیفه کمیته ارزیابی درونی تدوین برنامه زمان بندی انجام ارزیابی درونی ‌بر اساس مراحل ارزیابی درونی است . همچنین چگونگی انجام ارزیابی درونی به وسیله این کمیته پیگیری شده و برای اجرای آن بودجه لازم تأمین می شود .

– تصریح و شفاف سازی رسالت و اهداف نظام : مأموریت و هدف های یک نظام آموزشی شامل حیطه های آموزشی و پژوهشی و عرضه خدمات تخصصی است از آنجا که رسالت نظام های آموزشی متفاوت است در فرایند تدوین هدف ها باید رسالت نظام آموزشی و امکانات در دسترس آن نظام را جهت تحقق هدف ها منظور داشت .

– تعریف و تدوین عوامل : نظام آموزشی دارای عناصری است که این عناصر در ارتباط و تعامل با هم موفقیت آن نظام را تضمین می‌کنند. اما آنچه باید بدان توجه نمود این است که با توجه به هدف ارزیابی درونی که بهبود مستمر و ارتقای کیفیت است، عواملی باید انتخاب و مورد ارزیابی قرار گیرند که بتوانند نمایانگر کیفیت نظام مورد ارزیابی باشند . از این رو در تعیین عوامل ارزیابی باید تلاش نمود عواملی انتخاب شوند که اولاً دارای اهمیت در بازنمایی و بهبود کیفیت باشند، ثانیاًً بخش های مهم نظام را دربرگیرند.

– تعریف و تصویب ملاک های مناسب در خصوص هر یک از عوامل : عواملی که در قسمت قبل به آن ها اشاره شد حالتی بسیار کلی دارند و به راحتی نمی توان آن ها را سنجید، برای این که بتوان کار سنجش عوامل را انجام داد باید آن ها را خردتر کرد . در خرد کردن هر عامل باید توجه داشت مؤلفه هایی به عنوان ملاک تعیین شوند که با عامل مورد نظر ربط داشته باشند و به بهترین نحو ممکن عامل را پوشش دهند از این رو بایستی عمده ترین جنبه‌های تشکیل دهنده هر عامل را مشخص و مورد ارزیابی قرار داد.

– تعریف و تصویب نشانگرهای مناسب در خصوص هر یک از ملاک ها و تعریف معیارهای قضاوت (تحقق اهداف) در خصوص هر نشانگر : نشانگر عبارت است از ویژگی یا جنبه‌های عینی و ملموس کمی و کیفی نظام مورد ارزیابی که جنبه ای از عملکرد را نشان می‌دهد یا کاستی های آن را آشکار می‌سازد از این رو نشانگرها مبین ویژگی ها و یا جنبه‌های عمده ملاک های ارزیابی می­باشند.

– مشخص کردن داده های مورد نیاز جهت سنجش نشانگر : پس از تدوین نشانگرها و تصویب معیارهای قضاوت در خصوص آن ها نوبت به مشخص کردن نوع داده ها می‌رسد . در این بخش با توجه به متغیرهای عمده و اصلی تشکیل دهنده هر نشانگر، باید تعیین نمود که سنجش هر نشانگر مستلزم جمع‌ آوری چه نوع داده ای و از چه منبعی است .

– طراحی و تدوین ابزارهای گردآوری داده ها: پس از مشخص شدن نوع داده ها و منبع گردآوری آن ها باید ابزارهای گردآوری و اندازه گیری مناسب تهیه گردد ..

۲-اجرا

در این مرحله در واقع مقدمات و پیش بایست های انجام کار برنامه ریزی شده و شرایط لازم جهت اجرا مهیا و آماده گردیده است این مرحله شامل چهار گام زیر می‌باشد:

– گردآوری داده های مورد نیاز : در این گام با توجه به ابزارهای طراحی شده و منبع گرد آوری داده ها، اطلاعات مورد نیاز جمع‌ آوری می‌گردند.

– تجزیه و تحلیل، تفسیر و قضاوت ‌در مورد داده های گرد آوری شده : در این گام داده های جمع‌ آوری شده، با بهره گرفتن از روش های آماری (عمدتاًً توصیفی) مورد تجزیه و تحلیل، تفسیر و در نهایت در خصوص هر عامل، ملاک و نشانگر، قضاوت صورت می‌گیرد.

– تهیه و تدوین گزارش مقدماتی ارزشیابی درونی : پس از جمع‌ آوری و تجزیه و تحلیل داده ها، انتظار می رود که هر یک از اعضا ی کمیته راهبری ارزیابی درونی گزارش مقدماتی قسمت کاری محوله را تدوین و در جلسه ای با حضور کلیه اعضا ی کمیته پیش نویس گزارش را آماده نمایند. سپس این پیش نویس به عنوان گزارش مقدماتی در اختیار کلیه اعضای گروه مورد ارزیابی قرار گیرد . انتظار می رود که کلیه اعضا ی گزارش مقدماتی را مطالعه و نظرات خود را در آن خصوص اعلام نمایند.

– تهیه و تدوین گزارش نهایی ارزشیابی درونی : در این مرحله گزارش های مقدماتی جمع‌ آوری و نظرات اعضا پیرامون آن مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و در نهایت، گزارش نهایی ارزیابی درونی تدوین می شود.

۳-عمل و پیگیری

یکی از ویژگی های بارز رهیافت ارزشیابی درونی نسبت به سایر الگوها و روش های معمولی ارزیابی کاربرد گرا^[۴۸] بودن آن می‌باشد. در این مرحله نظام ‌بر اساس نتایج حاصل از انجام ارزشیابی درونی و نمایان شدن نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدید ها به اقدام و عمل در جهت بهبود وضعیت واحد می پردازد.

گام سیزدهم یعنی برنامه ریزی برای به کارگیری نتایج حاصل از انجام ارزشیابی درونی در این مرحله قرار می‌گیرد.