چهارمین ویژگی این تعریف آن است که مهارت‏های اجتماعی در واقع واحدهای رفتار مجزایند. فردی که از لحاظ اجتماعی مهارت دارد قادر است رفتارهای مناسب داشته و این توانایی‏های اجتماعی را در قابل عملکرد رفتاری پی ریزی کند، یکی از ویژگی‏های ارتباط اجتماعی ماهرانه است (سگرین^[۱۵]، ۱۹۹۹).

پنجمین ویژگی این تعریف آموختنی بودن مهارت‏های اجتماعی است، در حال حاضر محققان اتفاق نظر دارند که اکثر رفتارهای اجتماعی آموختنی هستند، زیرا کودکانی که در بین انسان‏ها بزرگ نشده اند، از لحاظ اجتماعی و رفتارهای متفاوت و نامقبول دارند و قادر به تکلم نمی باشند، همچنین شواهد نشان می‏ دهد کودکانی که محیط خانوادگی گرمی نداشته اند رفتار اجتماعی نامعقولی دارند. (ایسلر فریوریکرن^[۱۶]، ۱۹۹۹، به نقل از بیگی و فیروزبخت، ۱۳۸۲).

آخرین بخش تعریف مهارت‏های اجتماعی گویای این است که افراد بر این مهارت‏ها کنترل شناختی دارند، ‌بنابرین‏ کسانی که از لحاظ اجتماعی کمبود مهارت دارند، ممکن است عناصر اصلی مهارت‏های اجتماعی را فرا گرفته باشد اما فرایندهای فکری لازم برای استفاده از این عناصر در تعاملات خود بی بهره باشد، یکی از جنبه‏ های مهم کنترل زمان بندی رفتارهای اجتماعی است، اگر فایده رفتار اجتماعی دستیابی به نتایج مطلوب آن است، پس زمان بندی رفتار اهمیت زیادی دارد. یعنی باید از رفتارهای ماهرانه در موقعیت مناسب استفاده کرد. مثلا اگر می‏خواهیم بر توان تقویت‏های کلاسی بیفزاییم باید آن را بلافاصله پس از اظهار نظرهای طرف مقابل استفاده کنیم.

در واقع یکی از نشانه های بی‏کفایتی اجتماعی بیان بی موقع مطلب است پس شش ویژگی زمان استفاده از رفتارهای اجتماعی به اندازه ماهیت این رفتارها و نحوه انجام دادن آن ها اهمیت دارد (هارجی و مک کارتن، ۱۹۹۹، ترجمه فیروزبخت و بیگی، ۱۳۸۲).

فیلیپس^[۱۷] (۲۰۰۰) با مرور تحلیل‏های ارائه شده ‌در مورد مهارت‏های اجتماعی نتیجه می‏ گیرد کسی دارای مهارت‏های اجتماعی است که با دیگران طوری ارتباط برقرار کند که به حقوق و الزامات و رضایت خاطر و با انجام وظایف خود در حد معقولی دست یابد، بی آنکه حقوق الزامات، رضایت خاطر و یا وظایف دیگران را نادیده بگیرد و در عین حال بتواند در این مورد مبادله‏ای باز و آزاد با دیگران داشته باشد.

در این تعریف به عناصر کلان برخوردهای اجتماعی یعنی تقابل بین افراد اشاره شده است (هر چند فیلیس خاطرنشان می ‏کند: “دانستن چگونه رفتار کردن در وضعیت‏های گوناگون” بخشی از مهارت‏های اجتماعی است) در تعریف بازرگان (۱۳۷۸) نیز ‌به این نکته اشاره شده است: “مهارت‏های اجتماعی عبارت است از فرایندهای مرکبی که فرد را قادر می‏ سازد به گونه‏ای رفتار کند دیگران او را باکفایت تلقی کنند، مهارت‏های توانایی‏های لازم را برای انجام رفتارهای هدفمند و موفقیت آمیز است در این تعریف مهارت‏های اجتماعی را بر اساس رفتار اشخاص تعریف می‏ کنند تا حدی متفاوت است مک کوایر و پریستلی^[۱۸] (۲۰۰۱) می‏گویند: مهارت‏های اجتماعی به رفتارهایی گفته می‏ شود که شالوده ارتباط‏های موفق رو در رو را تشکیل می ‏دهند. آرکایل^[۱۹] (۲۰۰۲) با در نظر گرفتن اهداف در تعریف خود این تأکید رفتاری تعمیم می‏ دهد، او می‏گوید: “منظور من از رفتارهای اجتماعی ماهرانه رفتارهایی است که به تکامل گران کمک می ‏کند به اهداف خود دست یابند”.

کلی^[۲۰] (۲۰۰۲) بعد یادگیری را هم ‌به این تعریف می‏افزاید، او می‏گوید مهارت‏های اجتماعی عبارت است از رفتارهای معین و آموخته شده‏ای که افراد در روابط میان فردی خود برای کسب تقویت‏های محیطی یا حفظ آن انجام می ‏دهند (هارجی و دیگران، ترجمه فیروزبخت، ۱۳۷۸، ص۱۲).

عوامل تعیین کننده مهارت‏های اجتماعی

یوسفی (۱۳۸۰) به عوامل تعیین کننده مهارت‏های اجتماعی اشاره می ‏کند و عنوان می‏ نماید که عوامل تعیین کننده مهارت‏های اجتماعی را می‏توان اساسا به سه دسته تقسیم کرد:

• • عوامل عاطفی

• • عوامل شناختی

• عوامل رفتاری

-عوامل عاطفی:

هر چند احساسات و عواطف پیشامدهای خصوصی به شمار می ‏آیند و اندازه گیری آن جز به شکل رفتار مشهود مقدور نیست. با این حال در مهارت‏های اجتماعی جای خود را دارند و شامل شناخت و تعیین ماهیت و عواطف دیگران، یادگیری راه های مناسب و قابل قبول و ابراز احساس در وضعیت مختلف می‏ باشند.

-عوامل شناختی:

عوامل شناختی مهارت‏های اجتماعی، شامل مهارت‏های مربوط به ادراک اجتماعی، حل مسائل اجتماعی و قدرت استنباط می‏گرددو آنچه به حل مسائل و مشکلات اجتماعی مربوط می‏ شود و مستلزم برخورد با مسئله، تشخیص مسئله توجه به راه های مختلف و انتخاب یکی از راه حل‏ها و ارزیابی نتیجه کار است. هر چند آدمی بهتر بتواند ‌به این متقضیات پاسخ مثبت بدهد، قدرت سازگاری و بهداشت اجتماعی عمیق تری خواهد داشت (یوسفی، ۱۳۸۰، ص۲۵).

-عوامل رفتاری:

عوامل رفتاری مهارت‏های اجتماعی، توانایی تعامل سالم با دیگران، انعطاف پذیری و تطبیق خود با وضعیت و محیط است.

ویژگی‏های مهارت اجتماعی

1. 1. ارتباط فرد به فرد که شامل تبادل و تفسیر پیام هاست.

1. 1. عوامل مؤثر در یادگیری رشد پیدا می‏ کنند و علاوه بر شخصیت فرد تجارب گذشته و تعامل بین فردی او نیز در رسیدن به هدف مؤثر است.

1. 1. به صورت کلامی (سخن، لغات یا جملات) و یا غیرکلامی (استفاده از چشم، تن صدا بیان چهره‏ای و ژست ها) می‏ باشد.

1. 1. از فرهنگ و گروه اجتماعی که فرد در آن زندگی می ‏کند، تاثیر می‏پذیرد.

1. 1. از طریق تقویت اجتماعی رشد پیدا می ‏کند. این تقویت در صورتی مؤثر است که مورد علاقه فرد بوده برانگیزاننده باشد.

1. طبیعت دوجانبه دارد و رفتارهای دوسویه را می‏طلبد، از عوامل محیطی، سن، جنس و موقعیت دیگر افراد تاثیر می‏پذیرد (کامبز و کی^[۲۱]، ۲۰۰۲).

شش عنصر اصلی در ارزیابی نشانه های مهارت اجتماعی

ماتسون و دیگران (۲۰۰۳) در ارزیابی نشانه های مهارت اجتماعی به شش عنصر اصلی اشاره می ‏کند:

1. 1. مهارت‏های اجتماعی به طور معمول آموخته می ‏شوند.

1. 1. شامل مجموعه از رفتارهای کلامی و غیرکلامی گوناگون و ویژه اند.

1. 1. مستلزم داوطلب شدن و ارائه پاسخ‏های مناسب فرد هستند.

1. 1. تقویت اجتماعی دیگران را به حداکثر می‏رسانند.

1. 1. ماهیتی تعاملی دارند و به زمان بندی مناسب و تاثیر متقابل برخی از رفتارها احتیاج دارند.