تأکید تحقیقات

تولیدات:

مواد و مصنوعات

محتوای ملموس / ساختار

ادراکات و واکنش ها نسبت به قدرت ذینفعان

الگوسازی :

ویژگی های داخلی و خارجی هویت های مختلف

تنوع بالقوه هویت

معانی بافتی / مورد مذاکره هویت‌ها برای بخش‌های گوناگون

فرایند:

طبقه بندی و قضاوت ‌در مورد خود و دیگران

سیالیت باقلوه هویت و هویت یابی

جنبه‌های بافتی و مورد مذاکره هویت های چندگانه

تعارض میان هویت ها

نمادین

شیوه تجزیه و تحلیل

شناختی

بیرونی

کانون تجزیه و تحلیل

درونی

شکل ۲-۲ مروری بر سازه‌های هویت اجتماعی سازمان و شرکت( Cornelissen et al 2007 : 3 )

۲-۱-۴-۱ هویت اجتماعی^[۱۰]

مفهوم هویت اجتماعی از پژوهش های روان شناسی اجتماعی که علل و پیامدهای نگرش افراد نسبت به خودشان و اینکه توسط دیگران و به عنوان بخشی از یک گروه اجتماعی به چه شکل نگریسته می‌شوند را مورد آزمون قرار دادند، پدیدار شده است. در روانشناسی اجتماعی مفهوم هویت اجتماعی از آگاهی نسبت به واقعیت گروه و نقش ویژه آن در بروز و شناخت جمعی ناشی می شود. تئوری های هویت اجتماعی اشاره ‌به این مطلب دارند که افراد خودشان را توسط ‌گروه‌های مختلفی که در آن عضو هستند (گروه کاری، سازمان، شغل، یا حرفه و..) به دیگران می شناسانند(Dukerich et al, 2002: 508) .

در میان نظریه پردازان اجتماعی، جورج هربرت مید پرچم دار نظریه هویت اجتماعی است که فرایند دست یابی فرد به احساسات و برداشتی کامل از خویشتن را بررسی می‌کند. از دیدگاه مید هر فرد هویت یا خویشتن^[۱۱] خود را از طریق ساماندهی نگرش های فردی دیگران در قالب نگرش های سازمان یافته اجتماعی یا گروهی شکل می‌دهد. به بیان دیگر تصویر و احساس فرد از خود، بازتاب نگرشی است که دیگران نسبت به او دارند. بعدها “تاجفل” (۱۹۷۲) با اتکا ‌به این رهیافت، امکان بررسی سیستماتیک ارتباط میان برداشت های افراد از خود و طبقه بندی اجتماعی را که آنان و دیگران به آن تعلق دارند به وجود آورد. در روش جدید ، او هویت اجتماعی را با عضویت گروهی پیوند می زند و عضویت گروهی را متشکل از سه عنصر می‌داند . بر این اساس ، هویت اجتماعی عبارت است از آن بخش از برداشت یک فرد از خود که از آگاهی او نسبت به عضویت در گروه (‌گروه‌های) اجتماعی سرچشمه می‌گیرد همراه با اهمیت ارزشی و احساسی منضم به آن عضویت. عناصر رهیافت “تاجفل”(۱۹۷۹) عبارتند از:

۱) عنصر شناختی (آگاهی از اینکه فرد به یک گروه تعلق دارد.)

۲) عنصر ارزشی (فرض هایی درباره پیامدهای ارزشی مثبت یا منفی عضویت گروهی.)

۳) عنصر احساسی (احساسات نسبت به گروه و نسبت به افراد دیگری که رابطه خاصی با آن ها دارد.)

با توجه به تعریف تاجفل می توان هویت اجتماعی را نوعی خودشناسی فرد در رابطه با دیگران دانست. این فرایند مشخص می‌کند که شخص از لحاظ روان شناختی و اجتماعی کیست و چه جایگاهی دارد . در واقع بر مبنای این تعریف هویت معطوف است به بازشناسی مرز میان خودی و بیگانه که عمدتاًً از طریق همسنجی های اجتماعی و انفکاک درون گروه از برون گروه ها ممکن می شود. اهمیت تمایز ها ، تنش ها و ستیزهای گروهی ، حتی در شرایط نبود تضاد منافع، از این جنبه هویت ناشی می شود (گل محمدی، ۱۳۸۳).

البته انسان ها فقط تابع یک هویت واحد نیستند ، بلکه به هویت متعددی وابسته اند. شخص می‌تواند همزمان هویت ملی ، هویت مذهبی ، هویت قومی، هویت طبقاتی و سیاسی داشته باشد و هیچ تعارضی میان هویت ها به چشم نمی خورد. این هویت ها از یک سو جنبه اجتماعی دارند ، یعنی بر اساس ایجاد پیوند میان خود و شکل های اجتماعی پدید می‌آیند و از این لحاظ امری اجتماعی محسوب می‌شوند و از سوی دیگر نسبی هستند و در طول زمان دستخوش تغییر می‌شوند. همان طور که ” استیو پایل و مایکل کیت”(۲۰۰۲) اشاره می‌کنند ، صورت بندی های هویتی دخیلند. در نتیجه بر خلاف تصورات اولیه ، هویت ها نه تنها ثابت و دست نخورده باقی نمی مانند ، بلکه همواره در حال دگرگون شدن و بازسازی هستند . به علاوه هویت ها ساخته می‌شوند و گرایش به شناسایی دارند. آن ها می خواهند دیده شوند و مورد تأیید قرار گیرند (معینی، ۱۳۸۳).

همانند ویژگی های بیرونی جهان ، ویژگی های گروه نیز درونی و عمیق می‌شوند تا جایی که در احساس فرد نسبت به خودش اثر گذار و سهیم هستند. تئوری هویت اجتماعی تاجفل و تارنر (۱۹۷۹) بیان کننده این است که پس از طبقه بندی افراد به عنوان اعضای گروه و پس از اینکه افراد خود را در آن طبقه های اجتماعی تعریف می‌کنند ، از طریق جستجوی تمایز بر اساس برخی ابعاد ارزشمند درون گروه در مقایسه با بیرون گروه خود ، برای دستیابی و یا حفظ خودباوری مثبت تلاش می‌کنند. این نیاز و تلاش برای جستجوی تمایز مثبت بدان معنی است که احساس افراد نسبت به خودشان به جای “من” (هویت فردی) و به عنوان “ما” ( به عبارت دیگر هویت اجتماعی) تعریف می شود و تلاش می‌کنند به منظور داشتن احساس بهتر نسبت به آنچه که هستند یا کارهایی که انجام می‌دهند، “ما” را به شکلی متفاوت و ترجیحاً بهتر نسبت به “آن ها” ببینند (Cornelissen et al; 2007 : 5) .