د) ترکیب سپرده‏ها: سپرده‏ها مهمترین اقلام تشکیل‏دهنده‏ بخش بدهیها در ترازنامه بانک‌ها می‏ باشند. ترکیب سپرده‏ها از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است زیرا مستقیما بر سوداوری بانک تاثیر می‏ گذارد.در برخی موارد ممکن است‏ درصد سپرده‏های دیداری(جاری)نسبت به‏ کل سپرده‏ها کاهش یافته و بر حجم‏ سپرده‏های سرمایه‏گذاری کوتاه‏مدت و بلندمدت افزوده شود.نتیجه این روند کاملا مشخص می‏ باشد.به هر میزان که‏ سپرده‏های سرمایه‏گذاری افزایش یابند هزینه تامین مالی بانک(هزینه سود پرداختی و جازیه قرض الحسنه)نیز افزایش‏ خواهد یافت.

هر سپرده

مجموع سپرده‌ها

سپرده‏ها را می‏توان به سه دسته مجانی، ارزان و گران‌قیمت طبقه‏ بندی کرد. سپرده‏های‏ مجانی شامل حسابهای جاری و سایر سپرده‏های دیداری، سپرده‏های ارزان‌قیمت‏ شامل سپرده سرمایه‏گذاری کوتاه‌مدت و مشابه و سپرده‏های گران‌قیمت شامل‏ سپرده‏های سرمایه‏گذاری بلندمدت و مشابه‏ می‏ باشند(وفادار، ۱۳۷۷، ص۷).

ه) رشد سپرده‏ها: سپرده‏ها منبع اصلی تامین مالی بانک‌ها به منظور اعطای اعتبار است .از این‏رو حسابداران باید تغییرات ماهانه،سالانه و منحنی رشد هریک از انواع سپرده‏ها و همچنین مجموع سپرده‏ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند.فرمول محاسبه رشد سپرده‏ها به صورت زیر است:

مبلغ سپرده در ابتدای دوره – مبلغ سپرده در انتهای دوره

مبلغ سپرده در ابتدای دوره

در تجزیه و تحلیل رشد سپرده‏ها باید به‏ نرخ تورم نیز توجه کرد. بدیهی است حداقل‏ رشد سپرده‏ها باید بیش از نرخ تورم جامعه‏ باشد. در صورتی که نرخ رشد سپرده‏ها کمتر از نرخ تورم باشد، عملا حجم سپرده‏ها با توجه به ارزش واقعی واحد پول کاهش‏ یافته است(وفادار، ۱۳۷۷، ص۷).

و) درصد دارایی‌های سودآور: یکی از عوامل اصلی در سوداوری‏ بانک‌ها،درصد داراییهایی است که برای بانک‏ درامد ایجاد می ‏کند.اگرچه اسکناس و مسکوکات،موجودی نزد بانک‌های دیگر، اموال و تجهیزات و برخی دارایی‌های دیگر برای انجام عملیات روزمره بانک ضروری‏ می‏ باشند،لیکن به‏طور مستقیم در تولید درامد نقشی ندارند.به‏طور کلی در بانک‌هایی‏ که به صورت یکنواخت حجم بالایی از سود را کسب می‏ کنند،دارایی‌های سوداور آن ها معادل ۹۵ درصد مجموع دارایی‌های آن ها می‏ باشد.در بانک‌هایی که سوداوری آن ها پایین تر از حد متعارف است،معمولا دارایی‌های سوداور آن ها کمتر از ۹۰ درصد مجموع داراییهاست.

دارایی‌های سودآور

مجموع داراییها

توجه صرف یک تحلیلگر به نسبت‏ دارایی سوداور به مجموع داراییها ممکن‏ است ‌به این نتیجه‏گیری بینجامد که‏ مشکلات جدی در سوداوری بانک وجود دارد.حتی اگر این نتیجه‏گیری صحیح باشد. نیاز خواهد بود که عوامل دیگری که آثار پایین بودن نسبت دارایی‌های سوداور به‏ مجموع داراییها را جبران می‏ نماید.در نظر گرفته شود(وفادار، ۱۳۷۷، ص۸).

۲-۷-۳ تجزیه و تحلیل صورت سود و زیان

امروزه تأکید بسیاری بر صورتحساب‏ سود و زیان بانک‌ها وجود دارد،زیرا بانکداران و مقامات قانونی به عنوان اولین‏ محک برای ارزیابی سرمایه مورد نیاز بانک‌ها،بر سوداوری آن توجه می‏ کنند(وفادار، ۱۳۷۷، ص۹).

الف) بازده میانگین دارایی‌های سودآور: یکی از نسبت‌های مهم در تجزیه و تحلیل‏ صورتحساب سود و زیان بانک‌ها، نسبت‏ بازده میانگین دارایی‌های سودآور است. این‏ نسبت از طریق تقسیم کردن درآمد عملیاتی‏(به استثنای سود سپرده قانونی) بر میانگین‏ دارایی‌های سودآور محاسبه می‏ شود.

درآمد عملیاتی

میانگین‏ دارایی‌های سودآور

این نرخ اطلاعاتی را ‌در مورد ریسک اعتبارات اعطایی از سوی بانک ارائه‏ می ‏کند. هرگاه این بازده نسبت به میانگین‏ بازار و یا نسبت به سایر بانک‌های مشابه‏ افزایش یابد، این امکان وجود دارد که بانک‏ ریسک بیشتری را برای اعطای اعتبارات‏ پذیرفته باشد.تجزیه و تحلیل این نسبت‏ همچنین اطلاعاتی ‌در مورد واکنش بانک در مدیریت ترکیب دارایی‌های سودآور خود در مقابل تغییر در نرخ سود بازار ارائه خواهد نمود.این امر از طریق مقایسه نرخ بازده‏ دارایی‌های سوداور با تغییرات در نرخ سود تضمین شده بازار امکان پذیر خواهد بود(وفادار، ۱۳۷۷، ص۱۰).

ب) نرخ سود پرداخت شده به سپرده‏ها: نرخ سود پرداخت شده به سپرده‏ها نقطه‏ مقابل بازده میانگین دارایی‌های سودآور می‏ باشد. نسبت هزینه سود تضمین شده‏ (هزینه عملیاتی) به متوسط سپرده‏ها، میانگین نرخ هزینه تامین منابع مالی به کار گرفته شده توسط بانک را محاسبه می ‏کند. این نسبت از طریق تقسیم کردن هزینه‏ های‏ عملیاتی بر میانگین سپرده‏ها محاسبه‏ می‏ شود(وفادار، ۱۳۷۷، ص۱۰).

هزینه‏ های‏ عملیاتی

میانگین سپرده‏ها

ج) تجزیه و تحلیل حاشیه سود: حاشیه سود تفاوت مطلق بین بازده‏ میانگین دارایی‌های سوداور(متوسط نرخ‏ درامد سود کسب شده)و نرخ سود پرداخت‏ شده به سپرده‏ها(متوسط نرخ هزینه سود) می‏ باشد.این تجزیه و تحلیل برای تعیین‏ آثار تغییر در نرخ اعطای اعتبارات و یا جذب سپرده‏ها بر سودآوری بانک استفاده‏ می‏ شود.این تجزیه و تحلیل به دو صورت‏ می‏تواند انجام شود(وفادار، ۱۳۷۷، ص۱۱):

• از طریق تفاضل بازده میانگین‏ دارایی‌های سودآور و نرخ سود پرداخت شده‏ به سپرده‏ها

بازده میانگین‏ دارایی‌های سودآور – نرخ سود پرداخت شده‏ به سپرده‏ها

• از طریق تقسیم کردن تفاضل درآمدها و هزینه‏ های عملیاتی بر متوسط دارایی‌های‏ سودآور

تفاضل درآمدها و هزینه‏ های عملیاتی

متوسط دارایی‌های‏ سودآور

د) نسبت سود خالص به میانگین دارایی‌های‏ سودآور: نسبت سود خالص به میانگین‏ دارایی‌های سودآور مبنایی برای ارزیابی‏ توانایی مدیریت در کسب سود خالص‏ می‏ باشد. این نسبت به‏طور گسترده‏ای برای‏ ارزیابی عملکرد مدیریت بانک استفاده‏ می‏ شود.

سود خالص

متوسط دارایی‌های‏ سودآور

وجود نسبت بالا در مقایسه با دیگر بانک‌ها و همچنین ثبات و افزایش‏ مداوم این نسبت بیانگر توانایی بانک در افزایش رقم حقوق صاحبان سهام خود از طریق سود انباشته است. افزایش یا کاهش سریع این نسبت به تنهایی و یا در مقایسه با سایر بانک‌ها می‏تواند نگران‏کننده باشد. از طرف دیگر وجود یک نسبت پایین و در عین حال باثبات ممکن است بیانگر این‏ باشد که بانک با نرخی کمتر از نرخ بازار اقدام به اعطای اعتبار نموده و یا با نرخی‏ بیش از نرخ بازار به سپرده‏های خود سود پرداخت ‌کرده‌است. این وضعیت همچنین‏ ممکن است ناشی از تراکم نیروی انسانی و یا حجم بالای مطالبات لاوصول در بانک‏ باشد.از سوی دیگر وجود یک نسبت بالا و همچنین باثبات ممکن است بیانگر این‏ باشد که بانک بیش از نرخ بازار از اعتبارات‏ اعطایی سود به دست می ‏آورد و یا کمتر از نرخ بازار به سپرده‏ها سود می‏ پردازد. این‏ وضعیت همچنین ممکن است ناشی از کم‏ بودن پرسنل بانک و در نتیجه کاهش‏ هزینه‏ های پرسنلی بانک و یا عملکرد مثبت بانک‏ در سیاست‌های اعطای اعتبار و در نتیجه رقم‏ اندک مطالبات لاوصول باشد(وفادار، ۱۳۷۷، ص۱۱).