۳-۴-۳-۲- عرضه گاز طبیعی عراق

وزارت نفت عراق تلاش ‌کرده‌است تا با سامان دهی به فعالیت‌های شرکت های دولتی نفت عراق و استفاده از مدیریت، سرمایه و تکنولوژی های شرکت های خارجی، جایگاه صنعت نفت این کشور را در جهان بهبود بخشیده و بدین طریق وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور را ارتقاء بخشد. در همین راستا، وزارت نفت عراق تاکنون چهار مناقصه برای توسعه میادین هیدروکربوری، برنامه‌ریزی و برگزار ‌کرده‌است.

در این مناقصه‌ها، درمجموع ۱۶ میدان نفتی با ذخیره ای بالغ بر ۸۳ میلیارد بشکه نفت خام و ۴ میدان گازی با ذخیره ۵٫۶ تریلیون فوت مکعب برای توسعه شرکت های مختلف عرضه شده است. این میزان معادل ۷۲ درصد از کل ذخایر نفتی اکتشاف شده عراق می‌باشد. در واقع این امر، نشان دهنده حجم بسیار بالای میادین به مناقصه گذاشته شده و همچنین پتانسیل بالای این کشور برای افزایش ظرفیت تولید نفت خود در آینده است.

دولت عراق اهداف خود از برگزاری این مناقصات را به شرح ذیل اعلام نموده است:

۱٫ بیشینه کردن درآمدهای نفتی کوتاه مدت و میان مدت

۲٫ بازسازی سریع تولید و افزایش توان صادراتی نفت خام

۳٫ ارتقاء توانمندی های داخلی در زمینه مدیریت و طراحی فعالیت‌های بالادستی از طریق مشارکت با شرکت های تراز اول بین‌المللی

۴٫ کاهش و اجتناب از وابستگی صنعت نفت کشور به منابع مالی داخلی و استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه صنعت نفت عراق

۵٫ بهره برداری از منابع گازی در حد امکان برای کسب سهم مناسب ذخایر گازی عراق از بازارهای جهانی گاز طبیعی

۶٫ آغاز برنامه های اکتشافی برای افزودن به منابع نفت و گاز عراق و همچنین تبدیل منابع هیدروکربوری درجا به قابل استحصال^[۱۲۸].

در اوایل تولید از میادین نفتی عراق، گاز همراه با نفت، سوزانده می‌شده است. اما طبق اطلاعات موجود تولید گاز در عراق به منظور مصرف داخلی از ۱۹۶۰ شروع شده است^[۱۲۹].

نمودار ۳-۲۰: عرضه گاز طبیعی عراق (میلیارد متر مکعب)

Sources: OPEC Annual Statistical Bulletin 2010

تا قبل از دهه ۱۹۶۰، گاز همراه با نفت در عراق، یک کالای ناخواسته محسوب شده و سوزانده می‌شد. اما از دهه ۱۹۶۰ به بعد، مقداری از گاز برای مصارف داخل کشور، استخراج می‌شده است. همان طور که مشاهده می‌شود، مقدار تولید شده گاز طبیعی در عراق، در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ بسیار کم بود و همواره کمتر از مرز ۲ میلیارد متر مکعب در سال بود^[۱۳۰]. اما در اوایل دهه ۱۹۸۰ مقدار تولید خالص گاز طبیعی^[۱۳۱] از مرز ۱۰ میلیارد نیز رد شده است که البته بیشتر آن سوزانده می‌شده و در نهایت مقدار گاز عرضه شده به بازار، تا اواسط این دهه، در حد همان یک میلیارد متر مکعب بود. اما در اوایل دهه ۱۹۸۰، مقدار گاز بیشتری استخراج و روانه بازار شد. به نحوی که عراق از سال ۱۹۸۶، صادرات گاز به کشور کویت را آغاز کرد. این صادرات تا سال ۱۹۹۱ ادامه داشت^[۱۳۲]. نهایتاًً به دلیل وجود تحریم های نفتی عراق توسط سازمان ملل به دلیل حمله عراق به کویت، فعالیت‌های تولیدی گاز عراق به شدت نزول کرد تا اینکه تولید خالص گاز این کشور، در دهه ۱۹۹۰ کمتر از ۵ میلیارد متر مکعب در سال شد. وجود تحریم‌های گسترده صنعت نفت عراق توسط سازمان ملل و برنامه نفت در برابر غذا، از عوامل اصلی کاهش تولید گاز در دهه ۱۹۹۰ بوده است. در اوایل دهه ۲۰۰۰ و بعد از جنگ آمریکا به عراق، از سال ۲۰۰۳ تولید گاز طبیعی عراق افزایش پیدا کرد و از کمتر از ۴ میلیارد متر مکعب در سال، به میزان بیش از ۱۷ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۱۰ رسیده است. البته هنوز به دلیل میزان زیاد گاز سوزانده شده و تلف شده، هنوز تولید گاز طبیعی عرضه شده به بازار، بسیار کم بوده و کمتر از ۲ میلیارد متر مکعب در سال می‌باشد^[۱۳۳].

۳-۴-۳-۳-میادین مهم گاز عراق

میدان گازی خور مور^[۱۳۴] تنها میدان مستقل گازی در حال تولید در عراق است. تولید از این میدان گازی، برای اولین بار از سال ۱۹۹۰ شروع شد اما در سال ۱۹۹۱ بعد از جنگ اول خلیج فارس، بسته شد. برای بار دوم از سال ۲۰۰۸، تولید از این میدان توسط شرکت پرل پترولیوم، دوباره آغاز شده است. ۴۰ درصد از سهام این شرکت، متعلق به دانا گاز، ۴۰ درصد آن کرسنت امارات متحده عربی و ۲۰ درصد هم شرکت های OMV (اتریش) و MOL (مجارستان) می‌باشد. ذخایر اثبات شده گاز طبیعی این میدان، ۲٫۵ تریلیون فوت مکعب (حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب) تخمین زده شده است.

همچنین، در مناقصه سوم عراق که در اکتبر سال ۲۰۱۰ برگزار شد، سه میدان گازی مستقل برای توسعه واگذار شده است^[۱۳۵].

جدول ۳-۲۱: ذخایر اثبات شده گاز طبیعی میادین مستقل گازی

ردیف

نام میدان

حجم ذخایر (تریلیون فوت مکعب)

۱

منصوریه

۴٫۵

۲

عکاض

۵٫۶

۳

سیبا

۱٫۵

MOI (Ministry Oil of Iraq)

با توجه به اینکه ضریب بازیافت تولید در میادین گازی، حدود ۸۰ درصد از ذخایر اثبات شده گاز می‌باشد، لذا این سه میدان که بیش از ۱۱٫۶ تریلیون فوت مکعب (۳۲۸ میلیارد مترمکعب)، گاز دارند، می‌توانند حدود ۹٫۳ تریلیون فوت مکعب (۲۶۳ میلیارد مترمکعب) گاز به تولید این کشور اضافه کنند. اگر عمر این میادین را ۴۰ ساله در نظر بگیریم، این میادین می‌توانند به طور متوسط حدود ۶٫۵۷ میلیارد متر مکعب در سال به تولید کشور عراق اضافه کنند.

۳-۴-۳-۴- پیش‌بینی تولید و مصرف گاز طبیعی عراق

البته پیش‌بینی می‌شود با اجرایی شدن پروژه های توسعه میادین نفت و گاز عراق تا سال‌های آتی، تولید خالص گاز طبیعی این کشور به شدت افزایش یابد به طوری که عراق به یکی از کشورهای اصلی صادرکننده گاز طبیعی در منطقه تبدیل شود. مصرف گاز طبیعی کشور عراق، نیز به شکل زیر می‌باشد که رفتاری شبیه رفتار عرضه این کشور در طول زمان را دارد. مصرف گاز عراق، در حال حاضر بیشتر برای نیروگاه‌های برق می‌باشد و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۰ نیز مصرف گاز طبیعی عراق بیشتر برای استفاده در نیروگاه‌ها و البته درصد کمی نیز برای استفاده صنعتی نیز باشد. البته استفاده صنعتی از گاز طبیعی عراق، به دلیل پیش‌بینی هایی که ‌در مورد توسعه این کشور و اجرایی شدن برنامه های توسعه این کشور می‌شود، بعد از سال۲۰۲۰ بیشتر خواهد شد.

نمودار ۳-۲۲-پیش‌بینی تولید و مصرف گاز طبیعی تا سال ۲۰۲۰ (میلیارد مترمکعب)

Source: Iraq Energy report, Bussines monitor International, 2014

همان طور که در نمودار فوق مشخص می‌باشد در بلندمدت، یعنی بعد از سال ۲۰۱۷، عراق به تدریج امکان صادرات گاز بیشتری را پیدا می‌کند. این کشور در نهایت در سال ۲۰۲۰ می‌تواند حدود ۱۷ میلیارد متر مکعب گاز صادر کند. در هر صورت، طبق این محاسبات و پیش‌بینی بسیاری از کارشناسان، عراق تا سال ۲۰۲۰ به عنوان یکی از مهم ترین صادرکنندگان گاز طبیعی در خاورمیانه مطرح خواهد شد.