تعریف مفهومی ملامت خود: اشاره به افکاری دارد که فرد خود را به خاطر آنچه که تجربه ‌کرده‌است، ملامت کرده و مقصر می‌داند (پورفرجی عمران، ۲۰۱۱).

تعریف عملیاتی ملامت خود: در این پژوهش ملامت خود آن چیزی است که توسط آزمون راهبردهای شناختی تنظیم هیجان CERQ )^[56]) ( گارنفسکی و همکاران، ۲۰۰۱) مورد سنجش قرار گرفته است.

تعریف مفهومی ملامت دیگران: اشاره به افکاری دارد که فرد محیط یا فرد دیگری را به خاطر آنچه تجربه ‌کرده‌است، ملامت کرده و مقصر می‌داند (پورفرجی عمران، ۲۰۱۱).

تعریف عملیاتی ملامت دیگران: در این پژوهش ملامت دیگران آن چیزی است که توسط آزمون راهبردهای شناختی تنظیم هیجان ( CERQ) (گارنفسکی و همکاران، ۲۰۰۱) مورد سنجش قرار گرفته است .

تعریف مفهومی نشخوارگری: تمرکز چندباره بر افکار، هیجانات و تجارب و همچنین علت ها و پیامدهای آن هاست (آلدوا و هوکسما و. ویزر، ۲۰۱۰).

تعریف عملیاتی نشخوارگری: در این پژوهش نشخوارگری آن چیزی است که توسط آزمون راهبردهای شناختی تنظیم هیجان CERQ) ) (گارنفسکی و همکاران، ۲۰۰۱) مورد سنجش قرار گرفته است.

تعریف مفهومی فاجعه انگاری:به افکار مربوط به تأکید آشکار بر فاجعه آمیز یا مصیبت بار بودن تجربه اطلاق می شود (یوسفی، ۱۳۸۵).

تعریف عملیاتی فاجعه انگاری: در این پژوهش فاجعه انگاری آن چیزی است که توسط آزمون راهبردهای شناختی تنظیم هیجان CERQ) ) (گارنفسکی و همکاران، ۲۰۰۱) مورد سنجش قرار گرفته است.

تعریف مفهومی دیدگاه گیری: به افکار مربوط به نسبی بودن آن رخداد در مقایسه با سایر رخدادها اطلاق می شود (یوسفی، ۱۳۸۵).

تعریف عملیاتی دیدگاه پذیری: در این پژوهش دیدگاه پذیری آن چیزی است که توسط آزمون راهبردهای شناختی تنظیم هیجان CERQ ) ) (گارنفسکی و همکاران، ۲۰۰۱) مورد سنجش قرار گرفته است.

تعریف مفهومی پذیرش: پذیرش رخداد و رضایت دادن به آنچه اتفاق افتاده است (یوسفی، ۱۳۸۵).

تعریف عملیاتی پذیرش: در این پژوهش، پذیرش آن چیزی است که توسط آزمون راهبردهای شناختی تنظیم هیجان( CERQ) (گارنفسکی و همکاران، ۲۰۰۱) مورد سنجش قرار گرفته است.

تعریف مفهومی تمرکز مجدد بر برنامه ریزی:تفکر درباره ی اینکه با آن حادثه و رخداد چگونه می توان برخورد کرد و در این راه چه قدمهایی می توان برداشت (یوسفی،۱۳۸۵).

تعریف عملیاتی تمرکز مجدد بر برنامه ریزی: در این پژوهش، تمرکز مجدد بر برنامه ریزی چیزی است که توسط آزمون راهبردهای شناختی تنظیم هیجان CERQ) ) (گارنفسکی و همکاران، ۲۰۰۱) مورد سنجش قرار گرفته است.

تعریف مفهومی تمرکز مجدد مثبت: به تفکر درباره ی مسائل شادی بخش و خوشایند به جای تفکر درباره ی آن رخداد واقعی اطلاق می شود (یوسفی، ۱۳۸۵).

تعریف عملیاتی تمرکز مجدد مثبت: در این پژوهش، تمرکز مجدد مثبت آن چیزی است که توسط آزمون راهبردهای شناختی تنظیم هیجان ((CERQ ( گارنفسکی و همکاران، ۲۰۰۱) مورد سنجش قرار گرفته است.

تعریف مفهومی ‌بازاریابیمثبت: منظور از ارزیابی مجدد مثبت ایجاد تفسیرهای مثبت یا خنثی برای کاهش تنش منفی در موقعیت های تنش زا است (آلدوا و هوکسما و ویزر ، ۲۰۱۰).

تعریف عملیاتی ‌بازاریابیمثبت: در این پژوهش، ارزیابی مجدد مثبت آن چیزی است که توسط آزمون راهبردهای شناختی تنظیم هیجان CERQ) )، (گارنفسکی و همکاران،۲۰۰۱) مورد سنجش قرار گرفته است.

فصل دوم

پیشینه پژوهش

۱-۲ مقدمه

تلاش اساسی این فصل بیان جنبه‌های نظری و پژوهشی مرتبط با موضوع مورد مطالعه، متمرکز است. از این رو نخست به مفهوم افسردگی و اضطراب به شکل کلی و مبانی نظری مرتبط با آن پرداخته شده است. سپس اختلال افسردگی محور بحث قرار گرفته و پس از آن اختلال های اضطراب فراگیر، وسواس فکری– عملی و پانیک مورد توجه واقع شده است. در ادامه نیز مدل های تبیینی هر کدام از اختلال ها مطرح شده و چارچوب های نظری در حوزه شخصیت و راهبردهای شناختی تنظیم هیجان ارائه گردیده است. پس از طرح مفاهیم یاد شده به روابط متقابل متغیرها با یکدیگر پرداخته شده است. هر چند در این قسمت به طور خاص مدل یابی معادلات ساختاری و مسائل مرتبط با آن نیز مد نظر قرار گرفته است.

۲-۲ اختلال افسردگی

بقراط در حدود چهارصد سال پیش از میلاد مسیح (ع) اصطلاحات مانیا (شیدایی) و مالیخولیا (melancholia) را برای توصیف اختلالات روانی به کار برده بود. حدود سال سی ام میلادی یک پزشک رومی به نام سلسوس در کتابش به نام درباره ی طب (De medicina)، مالیخولیا (ملانکولی) را به عنوان نوعی افسردگی ناشی از غلبه صفرا ذکر ‌کرده‌است. (ملانکولی ازواژه های یونانی melan به معنای سیاه و chole به معنای صفرا گرفته شده است) (کاپلان و سادوک، ۲۰۰۷).

در ۱۸۵۴ ژول فالره بیماری ای به نام جنون دوره ای (فولی سیرکولار) را توصیف کرده بود که در آن حالات خلقی افسردگی و مانیا به طور متناوب پیدا می شد. در ۱۸۸۲ روانپزشک آلمانی «کارل کالبام» اصطلاح «سیکلوتایمی» را به کار برد و مانیا و افسردگی را مراحلی از یک بیماری واحد قلمداد کرد. در ۱۸۹۹ «امیل کراپلین» بر اساس اطلاعاتی که از روانپزشکان آلمانی و فرانسوی پیش از خود به دست آورده بود، نوعی روانپریشی به نام روانپریشی مانیا – افسردگی^[۵۷]را توصیف کرده بود و اکثر ملاک هایی را که امروزه روانپزشکان برای گذاشتن تشخیص اختلال دوقطبی I به کار می‌برند، در آن گنجانده بود. تفاوت این نوع روانپریشی با دمانس زودرس (نام اسکیزوفرنی آن روزگار) این بود که سیر رو به تباهی و روبه به دمانس در آن وجود نداشت. کرپلین نوعی افسردگی هم برشمرده بود که در اواخر بزرگسالی شروع می شد و نهایتاًً نام مالیخولیای کهولتی^[۵۸] بر آن نهاده شد. این نوع افسردگی از همان زمان شکلی از اختلالات خلقی دیرآغاز دانسته شد (همان).

۱-۲-۲ ویژگی های اختلال افسردگی

افسردگی نوعی اختلال روانی است که در آن خلق شخص آشفته می شود. خلق انسان به رنگین کمان شباهت دارد. هر خلق ‌متمایز از خلق های دیگر است، ولی هر یک با دیگری ترکیب می شود. سایه های این رنگین کمان از افسردگی شدید تا افسردگی خفیف، غمگینی عادی، خلق روزانه، مانی (شیدایی) خفیف و مانی (شنگولی همراه با مشکلات رفتاری) گسترده است. همه ی ما از سایه های مختلف این رنگین کمان گذر می‌کنیم؛ احساس های غم و ناراحتی، در مقابل از دست دادن شغل یا عزیزان، یک پاسخ عادی است؛ با این حال، وقتی این احساس ها نامناسب، افراطی و مخل کارایی می‌شوند، از آن ها به عنوان اختلال خلقی یاد می شود (چامپیون^[۵۹]و لورنا ^[۶۰]، ۱۳۸۵).

باتر و گورتر^[۴۴] (۱۹۹۹) در پژوهشی به بررسی مدل بازار کار پویا و کاریابی پرداختند. آن ها یک مدل گردشی^[۴۵] از بازار کار هلند را به کار گرفتند تا اثرات انتخاب سیاست­هایی که هدف آن ها افزایش استخدام بود را محاسبه نمایند. در این مدل بین مشاغل خوب و بد تفاوت قائل می­ شود و کاریابان در مشاغل خوب، بد، بیکاری کوتاه مدت و بلند مدت برای به دست آوردن مشاغل خوب رقابت ‌می‌کنند. گریز از بیکاری طولانی مدت بیشتر از فرار از بیکاری کوتاه مدت است. شوک­های بیرونی همچون سیاست­های بازارکار مثل افزایش استخدام در سطوح پایین بازارکار، باعث افزایش استخدام می­ شود. تجزیه و تحلیل مشاغل بد باعث می­ شود تا با راهبردهایی تبدیل به مشاغل خوب گردند مثل تغییر در سیستم مالیات.

مدل چند نظم دهندگی^[۴۶]، هفت طبقه ی اصلی را به عنوان پیش‌بینی‌کننده های استخدام مجدد، بیان می‌کند که شامل: تقاضای بازار کار، توانایی، تجربه و ویژگی‌های شخصیتی کاریاب، محدودیت‌های استخدامی، نیاز اقتصادی کاریاب به کار، شدت، شفافیت و کیفیت کاریابی کاریاب و تبعیض کارفرما(ونبرگ، ۲۰۰۲). مدل ادراک تناسب شخص و شغل^[۴۷] و شخص و سازمان^[۴۸]، بر کیفیت استخدام متمرکز است. در این مدل آمده که رفتار اولیه ی کاریابی و رفتار فعال کاریابی، تلاش کاریابی و طرح‌ریزی شغلی، تناسب شخص و شغل و سازمان پیش‌بینی‌کننده ی کیفیت استخدام است(ساکس و آشفورث، ۲۰۰۲).

جالینونز و کیرچر^[۴۹](۲۰۰۹) یک مدل جستجوی جهت­دار^[۵۰] از بازار کار را توسعه دادند که به عقیده ی آن ها ‌می‌توان آن رابه­طور همزمان برای مشاغل گوناگون به کار گرفت. و نقش اصلی تئوری خود را کمک به یکپارچه کردن سهم مشکل انتخاب می­دانند. آن ها بیان کرده ­اند که مدلشان پراکندگی دستمزد را نشان می­دهد و تراکم دستمزد کاهش می­یابد و مؤسساتی که دستمزد بیشتری می­پردازند بیشتر مورد توجه قرار می­ گیرند.

چایدهوری، باندوپادهی^[۵۱](۲۰۱۱)به توسعه ی مدل کاریابی چند بخشی^[۵۲] پرداختند که در آن دو نوع سرمایه ی ثابت^[۵۳]و پویا^[۵۴] ذکر می­گردد. آن ها طی پژوهش هایی تأثیر شدت جستجو و ورود سرمایه ی بیرونی بر حجم و نرخ بیکاری شهری و رفاه اجتماعی را آزمودند. نتایج حاکی از آن است که وقتی سرمایه بین دو بخش پویا در حرکت است، نرخ بیکاری بخش روستایی بالا می­رود.

در پژوهش‌های انجام شده ، عواملی که رفتارهای کاریابی را پیش‌بینی می‌کنند به سه دسته تقسیم می‌شوند: دسته ی اول: متغیرهای جمعیت شناختی که شامل:جنس، نژاد، تحصیلات و وضعیت اشتغال هستند. این عوامل رابطه ی ضعیفی با کاریابی دارند و نتایج کاریابی را نیز پیش‌بینی می‌کنند.دسته ی دوم: متغیرهای تفاوت‌های فردی، شامل: عزت نفس^[۵۵]،خودکارآمدی^[۵۶]کاریابی،کنترل ادراک شده^[۵۷]،توانایی و تعهد استخدامی هستند. عزت نفس، نتایج و رفتار کاریابی را پیش‌بینی می‌کند. این متغیر با شدت و رفتار کاریابی جرأتمند طول دوره بیکاری کوتاه تر، رابطه مثبت دارد. دسته ی سوم: متغیرهای تفاوت شخصیتی. ‌بر اساس مدل پنج عاملی
شخصیت، عواملی چون برون گرایی^[۵۸]، وجدان گرایی^[۵۹]، تجربه گرایی^[۶۰]و توافق پذیری^[۶۱]، پیش‌بینی کننده های رفتار کاریابی محسوب می‌شوند و روان رنجوری^[۶۲]با شدت کاریابی رابطه ی منفی دارد)اسکواب، رینر و آلداگ^[۶۳] ،۱۹۸۷، به نقل از ساکس،۲۰۰۰)

پیشینه حاکی از وجود رابطه بین جنسیت و کاریابی است. مثلاً گفته شده است که مردان بیشتر از منابع غیردرسی مثل دوستان و اقوام و تقاضای کار مستقیم استفاده می‌کنند و زنان از آگهی‌های روزنامه‌ها، فراخوآن های شغلی و آژانس‌های استخدام موقت استفاده‌ بیشتری می‌‌نمایند(هافمن و تورس^[۶۴]، ۲۰۰۱، به نقل از ساکس،۲۰۰۶). همچنین متغیرهای جمعیت شناختی نتایج کاریابی را پیش‌بینی می‌کند مثلاً کاریاب‌های جوان و تحصیل کرده احتمال بیشتری دارد که کار پیدا کنند(کانفر، ۲۰۰۱). عزت نفس رابطه ی منفی با بهره گرفتن از منابع رسمی و رابطه ی مثبت با شدت کاریابی و رفتار کاریابی دارد(اسکواب، ۱۹۸۷).

عواملی مثل: لزوم انتقال به سازمان، فقدان حمایت کارمندان، ابهام نقش، ساعات کاری طولانی، داشتن مشاغل دون پایه، تاثیر نداشتن افراد بر تصمیمات کاری، عدم تمایل برای کار با افراد ناتوان ذهنی، به طور غیر مستقیم بر قصد تغییر شغل مرتبط هستند. وضوح در کاریابی با تناسب شغل و سازمان و قصد کمتر برای استعفا، رابطه ی مثبت دارد. ‌بنابرین‏ هدفگذاری در حین کاریابی پیش‌بینی کننده ی تلاش و نتایج عوامل بحرانی در فرایند کاریابی است(ونبرگ، ۲۰۰۲).
۲-۱-۲ پیشینه ی نظری شخصیت
۲-۱-۲ پیشینه شخصیت

شخصیت یک واژه متداول در ادبیات فارسی است که دارای معانی متعددی می‌باشد و معادل واژه personality در انگلیسی و personalite درفرانسه است که از واژه persona برخاسته است و این واژه در ادبیات انگلیسی به معنای نقاب یا ماسک است و اشاره به شی ای دارد که هنرپیشگان قدیم تئاتر یونان هنگام ایفای نقش بر چهره می گذاشتند و نمایانگر نقش آنان بود و به مرور گسترده شد و نقش آنان را نیز در برگرفت. پس شخصیت در ابتدا اشاره به سطحی اجتماعی دارد که فرد در ایفای نقش های زندگی آن را اتخاذ می‌کند. می توان گفت که شخصیت به ویژگی های اجتماعی که فرد با آن در جامعه ظاهر می شود گفته می شود. همچنین شخصیت اشاره به برجسته ترین و مسلط ترین ویژگی های فرد دارد(هجل، زیگلر،عسگری، ۱۳۷۹).

برای شخصیت تعاریف مختلفی بیان شده است از جمله شخصیت، مجموعه تفکیک ناپذیر آن خصایص بدنی و نفسانی که شناخته ی دوستان نزدیک شخص است یا نقاب و ماسکی که فرد برای سازش با محیط، در زندگی به چهره می زند(ایزدی،۱۳۵۱). شخصیت سازمان پویای جنبه‌های ادراکی و ارادی و بدنی(شکل بدن و اعمال حیاتی بدن) فرد آدمی است (شلدن به نقل از علی اکبر سیاسی،۱۳۷۶).

۲-۱۶-۸ سطوح مهارت تدریس

گلاثورن وفاکس^[۱۹] (۱۳۸۲)، مفهومی از مهارت های تدریس ارائه می‌کند که متضمن سه سطح: پایه میانی پیشرفته است. مهارت‌های تدریس طوری تصویر شده اند که بر گیرنده هفت طبقه از رفتار می‌باشند. اولین طبقه، آن مدل تدریس است که معلم از بیشترین وقت خود در تصمیم گیری آموزشی یا آموزش استفاده می‌کند. دومین طبقه چگونگی استفاده معلم از راهنمایی برنامه منطقه آموزشی در برنامه ریزی ‌و تدریس خود مربوط می شود. طبقه سوم رفتار به تسلط و مهارت معلم از دانش محتوای برمی گردد. در نوع چهارم به نوع و میزان ساختار درس و روشی که معلم از طریق آن معلم آموزش را سازماندهی می‌کند برمی گردد. طبقه پنجم به فعالیت های تدارک دیده شده تدریس ویادگیری ارتباط دارد. در طبقه شیشم از چگونگی معلم از یادگیری بحث می شود و در طبقه آخر فرایند ارتباط با تأکید بر استفاده معلم از توضیح، پرسش وپاسخگوی مورد بحث قرار می‌گیرد (گلاثورن و فاکس، ۱۳۸۲).

در هریک از این طبقات فرض می شود که معلمان از طریق سه سطح حرکت می‌کنند که هر یک آن سطوح پیچیده تر از مرحله قبل می‌باشد. اکثر معلمان کم تجربه وهمچنین بسیاری از معلمان باسابقه ولی کم مهارت در سطح پایه قرار دارند. معلمانی که در مهارت های پایه تسلط دارند درصورتی که انگیزه داشته باشند، تقریبا از سال سوم تدریس تا سال ششم تدریس به مرحله میانی منتقل می‌شوند. به نظر می‌رسد بسیاری از آنان در این مرحله متوقف می‌شوند. معلمان کارشناس وآگاه در سطح پیشرفته انجام وظیفه می‌کنند، طبیعتا امکان برابر بودن بیشرفته فردی معلم در طبقات رفتاری فوق الذکر وجود نخواهد داشت؛ مثلا ممکن است یک معلم از نظر مهارت در ارزیابی دانش آموز در سطح پایه واز نظر ساختار درس در سطح میانی قرار گیرد (گلاثورن و فاکس، ۱۳۸۲).

۲-۱۶-۹ مهارت های فرایند تدریس (یاددهی)

فرآیندتدریس مجموعه اعمالی است سنجیده، منطقی و پیوسته که به منظور ارائه درس از طرف معلم صورت می‌گیرد. توانایی‌های که معلم برای اجرای این اعمال کسب می‌کند، مهارت های فرایند تدریس نامیده می‌شوند.

مهارت های فرایند تدریس دارای سه مرحله کلی است و هر کدام از این مراحلی عبارت است:

مهارت های قبل از تدریس (یاددهی)

این بخش به فعالیت ها و اقداماتی که معلم پیش از شروع درس انجام می‌دهد مربوط می‌گردد که شامل:

الف) طراحی برنامه تدریس

ب) زمانبندی یک درس برای یک سال تحصیلی

ج) زمانبندی یک درس برای ثلث، ماه و هفته

د) طرح درس روزانه

ر) تعیین هدف درس جدید

ز) تعیین رفتار ورودی

ن) تهیه آزمون رفتار ورودی

و) تعیین مراحل و روش های تدریس

ه) انتخاب رسانه

ذ) تعیین فعالیت های یادگیری

ی) ارزشیابی

مهارت های ضمن تدریس

الف) مهارت اجرای آزمون رفتار ورودی

ب) مهارت برقراری ارتباط

ت) مهارت تمرکز بخشی

ث) مهارت آماده سازی

ح) مهارت ارائه درس جدید

ج) مهارت جمع بندی

خ) کلاس داری یا مدیریت کلاس(گلاثورن و فاکس،۱۳۸۲)

۲-۱۷ خودکارآمدی

۲-۱۷-۱ مفهوم خودکارآمدی

خودکارآمدی عبارت از قضاوت های افراد درباره توانایی شان برای سازماندهی و اجرای یک سلسله کارها برای رسیدن به انواع تعیین شده عملکردها است (بندورا، به نقل از پینتریچ و شانک، ۱۳۸۵). افرادی که از خودکارآمدی کمتری برای انجام یک کار برخوردارند، ممکن است از انجام آن خورداری کنند؛ افرادی که توانایی هایی خود را باور دارند اجتمالا درآن فعالیت ها شرکت خواهند کرد. افراد خودکارآمد به ویژه هنگام مواجهه به مشکلات، بیشتر از افرادی که به قابلیت های خود تردید دارند، از خود سخت کوشی و پشتکار نشان می‌دهند. افراد اطلاعات لازم برای ارزیابی خودکارآمدشان را از عملکردهای واقعی خویش، تجارب جانشین (مشاهده ای)، اشکال مختلف متقاعدسازی و علائم فیزیولوژیک کسب می‌کنند (پینتریچ و شانک، ۱۳۸۵). به بندورا (۱۹۹۴؛ به نقل از فیست و فیست، ۱۳۸۷) اعتقاد افراد به خودکارآمدی شخصی‌شان بر جریان عملی که برای دنبال کردن انتخاب می‌کنند، مقدار تلاشی که به خرج می‌دهند، مدت زمانی که در صورت روبرو شدن با موانع و تجربیات استقامت می‌کنند و بهبودپذیری آن ها بعد از بدبیاری ها تاثیر دارد. هر چند کارآمدی شخصی تاثیر علیتی نیرومندی برای اعمال افراد می‌باشد اما تنها عامل تعیین کننده نیست. بلکه خودکارآمدی شخصی برای تولید رفتار با محیط، رفتار قبلی و سایر متغییرهای شخصی، مخصوصا انتظارات پیامد، ترکیب می شود. افراد دارای خودکارآمدی بالا باور دارند که می‌توانند کاری انجام دهند که توان تغییر دادن رویکرد محیطی دارد و آنهایی که خودکارآمدی شخصی پایینی، معتقدند اصولا نمی ­توانند رفتار مهمی­انجام دهند. طبق نظر بندورا، سطوح ادراک خودکارآمدی افراد تعیین کننده احتمال شروع به انجام کار و میزان تلاش و پافشاری در انجام آن کارها می‌باشد (بندورا، ۱۹۹۷؛ به نقل از شولتز و شولتز، ۱۳۸۴).

باورهای خودکارآمدی برآوردی احتمالی از میزان اطمینان فرد در انجام شایسته رفتاری خاص یا زنجیره ای از رفتارهای خاص در جهت کنترل و اداره موقعیت های متصور است. در واقع باور خودکارآمدی باظرفیت ادراک شده افراد برای تولید نتایج و دستاوردهای از پیش تعیین شده ارتباطی نزدیکی دارد. نظریه پردازان شناختی معتقدند که باورهای خودکارآمدی یا قضاوت های افراد ‌در مورد توانایی‌های شان، مسیر فعالیت وجریان عملکردهای افراد را مشخص و سازماندهی می‌کند. هم چنین باورهای خودکارآمدی، تلاش، انتخاب ها و پشتکار افراد را در مقابل سختی ها تحت تاثیر قرار می‌دهد. باورهای خود کارآمدی تا حدی می‌توانند به نحومطلوبی پیش‌بینی کننده رفتار و نه توانایی واقعی رفتارباشند. زیرا این باورها ابزارهایی هستند که تعیین می‌کنند اشخاص با دانش و مهارت هایی که دارند چه کارهایی می‌توانند انجام دهند. نقش واسطه ای این باورها، این است که چرا افراد دارای مهارت ها ودانش مشابه، عملکرد متفاوتی دارند (پارجاس، ۱۹۹۶؛ به نقل از صادقی،۱۳۸۷).

۲-۱۷-۲ ابعاد خودکارآمدی

به طور کلی باورهای خودکارآمدی از لحاظ سطح، نیرومندی و عمومیت با یکدیگر تفاوت دارند:

۱) ـ سطح: باورهای خودکارآمدی در یک حوزه ممکن است در حد فعالیت های ساده، متوسط ‌و دشوار باشند لذا انتخاب فعالیت ها باید مبتنی بر میزان نیرومندی احساس خودکارآمدی افراد باشد. انتخاب نادرست فعالیت منجر به تضعیف احساس خودکارآمدی می‌گردد. افراد در رویارویی با فعالیت ها و تکالیف خیلی ساده، احساس کاذب خودکارآمدی و در مواجهه با فعالیت ها و تکالیف خیلی دشوار احساس عدم خودکارآمدی خواهندکرد.

۲) ـ نیرومندی: یکی از ابعاد خودکارآمدی، بعد نیرومندی است. باورهای خودکارآمدی ضعیف در اثر تجارب ناموفق به سهولت بی اعتبار می‌گردند. افرادی که اعتماد بالایی نسبت به توانایی‌های خود دارند در برابر مشکلات و سختی ها نیز کارآمدی خویش را خفظ می‌کنند. ‌بنابرین‏ احساس خودکارآمدی هر چقدر نیرومندتر باشد، ثبات ‌و دوامآن بیشتر خواهد بود. هم چنین رابطه بیشتری با رفتار پیدا می‌کند.

۲٫ گروه درمانی شناختی-رفتاری^[۱۸۷]: این درمان توسط دو درمانگر در ۱۲ جلسه ۵/۲ ساعته هفتگی و برای گروه ­های ۴ تا ۶ نفره شرکت­ کنندگان انجام می­ شود (هافمن و اتو، ۱۳۹۰). عقیده بر این است که درمان شناختی رفتاری، یک شکل مؤثر مداخله برای اضطراب اجتماعی به نظر می­رسد و هنوز نیاز به تلاش‌های گسترده در این حوزه به چشم می­خورد (‌هافمن، ۲۰۰۷). در این راستا، شناخته شده­ترین الگوی درمان شناختی رفتاری که در جهت تبیین و ترمیم این پدیده آسیب شناسانه، ارائه شده الگوی راپی و هیمبرگ (۱۹۹۷) معروف به الگوی (هیمبرگ) است. در جریان تحول الگوهای درمانی خاص اضطراب اجتماعی، ‌می‌توان به الگوی‌ هافمن (۲۰۰۷) به عنوان یک الگوی جامع و خاص اختلال، اشاره کرد، هافمن، درمان شناختی رفتاری خود را درمان ارزیابی مجدد خود اجتماعی^[۱۸۸] معرفی می­ کند (هافمن و اسکپکوسکی^[۱۸۹]، ۲۰۰۶).

۳٫ آموزش مهارت­ های اجتماعی^[۱۹۰]: در این روش درمانی از تکنیک­هایی استفاده می­ شود تا مراجعان را از ارتباط بین کانون توجه و اضطراب آگاه سازد و به آن­ها آموزش دهد، تا در موقعیت اجتماعی به انجام وظیفه خود توجه کنند. در قسمتی از این تمرین، بیماران قبل از انجام تکلیف اجتماعی می­آموزند که کانون توجه خود را تغییر دهند و میزان اضطراب­شان را اندازه ­گیری کنند. قبل از انجام تکلیف اجتماعی، از بیماران خواسته می­ شود که توجه خود را بر ۱) احساسات جسمانی، ۲) محیط فیزیکی بیرون و ۳) موضوع صحبت خود متمرکز کنند (هر یک به مدت ۳۰ ثانیه). بعد از انجام هر یک از این دستورالعمل­ها، از بیمار خواسته می­ شود میزان اضطرابش در هر یک از موقعیت­ها را از ۰ تا ۱۰ مشخص کند. این اطلاعات کمک می­ کند تا بیمار رابطه بین میزان اضطراب و کانون توجه را دریابد (چینی فروشان و آگشته، ۱۳۸۹). درمان­های دارویی نیز برای اضطراب اجتماعی وجود دارد که در سال‌های اخیر به طور قابل توجهی افزایش یافته است. رایج­ترین درمان­های دارویی اضطراب اجتماعی، شامل بازدارنده­های مونو آمین اکسیداز( برای مثال فنلزین) بازدارنده­های انتخابی جذب مجدد سروتونین، بنزویازپین­ها، ضدافسردگی­ها و مسدود کننده­ های بتا می­ شود. تاکنون، پاروکستین تنها داروی تأیید شده توسط اداره کل غذا و داروی آمریکا است.

تأثیر درمان شناختی در هراس اجتماعی

در درمان شناختی فرض بر این است که افراد دچار اضطراب اجتماعی با یک تهدید اجتماعی روبرو می­شوند، کانون توجهشان را معطوف به درون کرده، شروع به خود ارزیابی دقیق و بررسی خودشان ‌می‌کنند، که همخوان با ادبیات پژوهشی پردازش اطلاعات است (هینریچز و هافمن^[۱۹۱]، ۲۰۰۱). مطالعات اخیر نشان می­ دهند افراد دارای اضطراب اجتماعی هنگامی که توجهشان را بر خود متمرکز ‌می‌کنند، تصاویر بسیار منفی از خود تصور ‌می‌کنند و اعتقاد دارند این تصاویر، درست هستند (هاکمن^[۱۹۲]، کلارک و مک­مانوس^[۱۹۳]، ۲۰۰؛ سوراوی و کلارک^[۱۹۴]، ۱۹۹۸؛ هافمن و هینریچز^[۱۹۵]، ۲۰۰۳). این تصاویر منفی از خود، با اضطراب اجتماعی مرتبطند (هیرش، کلارک^[۱۹۶]، ۱۹۹۸، متیوز و ویلیامز^[۱۹۷]، ۲۰۰۳). افراد دارای اضطراب اجتماعی در مقایسه با افراد غیر مضطرب به احتمال بیشتری خودشان را در موقعیت­ اجتماعی از دیدگاه یک مشاهده­گر می­بینند (هاکمن^[۱۹۸] و همکاران، ۲۰۰۵). هنگامی که از افراد دارای اضطراب اجتماعی خواسته شد تا توجهشان را بر محیط اطراف­شان متمرکز کنند اضطراب و باورهای منفی کم­تری را گزارش کردند (ولز و پاپاگورگیو^[۱۹۹]، ۱۹۹۸). به علاوه، افراد دارای اضطراب اجتماعی تمایل دارند تا علائم مثبت مهم را در طول یک مواجهه اجتماعی نادیده بگیرند و در استنباط­های مثبت^[۲۰۰] که مشخصه پردازش شناختی افراد غیر مضطرب است، نقص دارند (هیرش و متیوز^[۲۰۱]، ۲۰۰۰).

به عنوان بخشی از این برنامه درمانی، بیماران یک تمرین خاص را در موقعیت­های توجهی متفاوت، انجام می­ دهند. این برنامه­ ها نه تنها در درک تأثیر کانون توجه بر احساس اضطراب مؤثر است، بلکه تمرینی است برای تغییر فعالانه کانون توجه در موقعیت­های اجتماعی. تغییرات به وجود آمده در اضطراب در این تمرین به بیماران کمک می­ کند تا دریابند اضطراب اجتماعی در موقعیت­های اجتماعی غیر قابل تغییر نیست، بلکه تابعی است از عوامل عینی. مدل­های شناختی تأکید ویژه­ای بر خودکارآمدی یا ادراک خویشتن به عنوان عامل مهم نگهدارنده اختلال اضطراب اجتماعی دارند (بک و امری^[۲۰۲]، ۱۹۸۵؛ کلارک^[۲۰۳]، ۲۰۰۱؛ کلارک و ولز^[۲۰۴]، ۱۹۹۵؛ لیری^[۲۰۵]، ۲۰۰۱؛ راپی و هیمبرگ^[۲۰۶]، ۱۹۹۷). اضطراب اجتماعی حاصل این تفکر است که فرد قادر نیست آن طور که می­خواهد بر دیگران تأثیر بگذارد (لیری^[۲۰۷]، ۲۰۰۱؛ اشلنکر و لیری^[۲۰۸]، ۱۹۸۲این نظریه بین خود واقعی (صفاتی که فرد احساس می­ کند دارد)، خودآرمانی (صفاتی که دوست دارد داشته باشد) و خود بایدی­شان (صفاتی که مردم اعتقاد دارند، باید داشته باشند) تمایز قائل می­ شود. مطالعات به طور پیوسته دریافته­اند که افراد دارای هراس اجتماعی، ناهمخوانی زیادی را بین خود واقعی و خود بایدی از جانب دیگران، احساس ‌می‌کنند. ‌به این معنی که حس ‌می‌کنند عملکرد آن ها کم­تر از آنی است که دیگران از آن­ها انتظار دارند (استراومن^[۲۰۹]، ۱۹۸۹؛ ویلاج و هوپ^[۲۱۰]، ۱۹۹۹).

۲-۱۳- ریسک های مرتبط با دارایی

۲-۱۳-۱- ریسک از بین رفتن کلی یا جزئی دارایی ها: فرض کنید در یک قرارداد اجاره، موجر به دنبال اجاره دادن منزل خود است. پس از عقد اجاره در صورتی که منزل به دلیل زلزله ویران شود آیا مسئولیتی متوجه مستاجر خواهد شد؟ بر اساس قواعد فقهی، مستاجر ید امانی داشته و اگر افراط یا تفریط نکرده باشد مقصر نخواهد بود. ‌در مورد صکوک اجاره نیز چنین شرایطی حاکم است. به عبارت دیگر در صورتی که دارایی موضوع قرارداد اجاره به هر دلیل از بین برود سرمایه گذاران (دارندگان صکوک و مالکان اصلی دارایی) دچار زیان خواهند شد. جهت پوشش این ریسک می توان از پوشش های بیمه ای استفاده کرد. باید توجه داشت که تمامی دارایی ها با چنین ریسکی مواجه نیستند. به عنوان نمونه در صورتی که دارایی زمین باشد با ریسک از بین رفتن دارایی مواجه نخواهد بود البته اکثر دارایی ها با چنین ریسکی مواجه هستند. همچنین درست است که بیمه دارایی، هزینه ای بر بانی متحمل می‌کند ولی این هزینه، هزینه غیر متعارفی نیست. به عبارت دیگر تمامی شرکت های بزرگ موظف به بیمه کردن تمامی دارایی های ثابت خود هستند، ‌بنابرین‏ بیمه کردن به دلیل کاهش ریسک از بین رفتن دارایی، هزینه اضافی بی مورد بر شرکت تحمیل نمی کند. البته ریسک دیگری که بر اساس استفاده از بیمه به وجود می‌آید این است که در عمل معمولاً بیمه ها تمامی خسارت وارده شده را بیمه نمی کنند بلکه درصدی از آن را پوشش می‌دهند. ‌بنابرین‏ ریسک عدم پرداخت تمام وجه دارایی به سرمایه گذاران، جزء ریسک هایی اوراق صکوک به حساب می‌آید که امکان پوشش آن به روش های مرسوم که امروزه از آن ها استفاده می شود و روش سنتی است ممکن نیست.

۲-۱۳-۲- ریسک استهلاک تدریجی دارایی: همان طور که گفته شد تقریباً تمامی ابزارهای مالی اسلامی مبتنی بر دارایی هستند. از این رو همانند اوراق مشتقه که دارایی پایه دارند و ریسک آن بر ریسک اوراق مشتقه تاثیرگذار است اوراق اسلامی نیز از ریسک دارایی پایه برخوردار هستند. تفاوت ابزارهای مالی اسلامی و اوراق مشتقه در این است که دارایی پایه اوراق مشتقه دارای استانداردهای خاصی بوده که توسط بورس های مربوطه تعیین شده و طرف­های معامله ملزم به رعایت آن ها هستند. در حالی که اوراق اجاره مبتنی بر دارایی خاصی است و استاندارد معینی بر آن حاکم نیست. دارایی پایه اوراق اجاره ممکن است استهلاک پذیر مانند ساختمان یا ماشین آلات یا استهلاک ناپذیر مانند زمین باشد. در صورتی که دارایی استهلاک پذیر باشد نرخ و میزان استهلاک در امیدنامه که توسط ناشر منتشر می شود، به صورت دقیق آورده خواهد شد و سرمایه گذاران با اطلاع از میزان استهلاک اقدام به خرید اوراق می‌کنند. در این حالت دارندگان اوراق با ریسک ارزش اسقاط دارایی هنگام اتمام قرارداد مواجه هستند (در صورتی که اجاره از نوع اجاره عادی باشد). به عبارت دیگر اگر دارایی در زمان فروش (اتمام سررسید اوراق)، قیمتی کمتر از میزان پیش‌بینی شده در امیدنامه داشته باشد، بازدهی سرمایه گذاران کمتر از بازدهی مورد انتظار خواهد شد. همچنین در صورتی که ارزش اسقاط بیش از میزان پیش‌بینی شده باشد با سود مواجه می‌شوند. همانند سایر ریسک ها، ریسک استهلاک دارایی نیز بر قیمت معامله اوراق اثر می‌گذارد. در صکوک اجاره عادی سرمایه گذاران مالک اصلی کالا خواهند بود. در این حالت در صورتی که ارزش دارایی در تاریخ سررسید (پایان مدت اجاره) به هر دلیل کاهش یابد آن گاه دارندگان اوراق صکوک با زیان سرمایه ای مواجه خواهند شد. این ریسک را ‌می‌توان از طریق اعطای اختیار فروش به دارندگان اوراق صکوک حذف کرد. در این حالت سرمایه گذاران در مواجه با کاهش قیمت دارایی یا کاهش قیمت اوراق، از اختیار فروش استفاده کرده و اوراق را به ناشر با قیمت از پیش تعیین شده به فروش می­رسانند. اعطای این اختیار فروش برای بانی ریسک کاهش ارزش دارایی و ریسک نقدینگی را در پی خواهد داشت و بانی با اعطای اختیار فروش به سرمایه گذاران در ابتدای قرارداد، خود را با این ریسک ها مواجه می­ کند (این اثر ممکن است توسط سایر عوامل مانند کاهش نرخ تورم و … تعدیل یا تشدید شود). اگر اوراق به گونه ­ای طراحی شوند که قرارداد از نوع اجاره به شرط تملیک باشد آنگاه سرمایه گذاران با ریسک استهلاک دارایی مواجه نخواهند بود. چون در پایان مالکیت از آن مؤسسات سرمایه پذیر خواهد بود.

۲-۱۳-۳- ریسک هزینه های غیر جاری (غیر عملیاتی): بر اساس قوانین فقهی و حقوقی، هزینه های غیر عملیاتی یا هزینه های غیر جاری دارایی موضوع قرارداد اجاره، بر عهده موجر است. به عبارت دیگر موجر ملزم است هزینه هایی که جهت انتفاع از دارایی لازم و ضروری است را انجام دهد. بر این اساس در صکوک اجاره نیز تمامی هزینه های غیر عملیاتی بر عهده موجر (داراندگان صکوک اجاره) است. در این حالت سرمایه گذاران با ریسک هزینه های غیر عملیاتی مواجه خواهند شد. به عنوان مثال فرض شود دارایی مورد اجاره یک هواپیما باشد، آن گاه تمامی هزینه های غیر جاری آن بر عهده سرمایه گذاران یا دارندگان صکوک خواهد بود. با فرض چنین حالتی ریسک دارندگان اوراق به شدت افزایش خواهد یافت. ‌بنابرین‏ دارندگان صکوک اجاره با دو ریسک مواجه خواهند بود. اول ریسک عدم اطمینان از دریافت مبلغی مشخص در زمان‌های از پیش تعیین شده (به دلیل کسر هزینه های غیر عملیاتی نامشخص از مبلغ اجاره بهای پرداختی) و دوم ریسک عدم اطلاع از زمان کسر این هزینه ها از اجاره بها است چرا که پس از انجام تعمیرات لازم روی دارایی، هزینه ها کسر شده، و مابقی به عنوان اجاره بها به دارندگان صکوک اجاره تعلق خواهد گرفت. روش پوشش این ریسک آن است که امین در ابتدای انتشار صکوک، درصدی از مبلغ را جهت انجام هزینه های احتمالی غیر عملیاتی کسر کند. در پایان دوره در صورتی که هزینه های غیر عملیاتی وجود نداشته باشد کل مبلغ به سرمایه گذاران پرداخت می­ شود. البته هزینه های دارایی که صکوک بر اساس آن منتشر می شود معمولاً از قبل قابل تعیین است. باید توجه داشت در صورتی که دارایی ملک (زمین) باشد چنین ریسکی متوجه سرمایه گذارانی که در این گونه طرح ها سرمایه گذاری می‌کنند، نخواهد بود.