اولین مرحله از فاز تجزیه و تحلیل، گذر از سیستم به سطح زیرسیستم می‌باشد. دومین مرحله، تحلیلِ ترتیبی اجزاء سیستم می‌باشد و سومین مرحله، طراحی و ترکیب است.

در مرحله طراحی و ترکیب، باید راه‌حل های گوناگون شناسایی شود و سپس راه حل های شناخته شده ارزیابی گردد بعد بهترین راه حل انتخاب شود و اجرا گردد و در انتها نیز آخرین مرحله، پیگیری جهت حصول اطمینان از تأثیرگذاری راه حل می‌باشد که همان مکانیسم کنترل در روش سیستمی می‌باشد. متخصصان مدیریت اغلب معتقدند که اگر یک مدیر، سازمان خود را به عنوان یک سیستم در نظر گیرد، مکانیسم حل مسأله آن ها آسانتر و کارآمدتر خواهد بود (مک لوید، ۱۳۷۸).

شایان ذکر است که ایده مشاهده هر پدیده ای به عنوان یک سیستم، منحصر به اقتصاد نیست. در واقع یک نهضت برای استفاده از مفهوم سیستم به عنوان یک وسیله برای فهم بهتر هر پدیده ای به وجود آمده است. این ایده اولین بار در سال ۱۹۳۷ توسط یک زیست شناس آلمانی بنام لودویگ وان برتالانفی^[۳۴] ارائه شد. وی این روش جدید را که اشاره به مستهلک کردن اصولی که عموماً در سیستم ها بکارمی روند، چه از لحاظ ماهیت عناصر شکل دهنده و چه روابط یا نیروهای بین آن ها، تئوری عمومی سیستم ها نامگذاری نمود. بعدها درسال۱۹۵۶کنث بولدینگ^[۳۵] تئوری عمومی سیستم‌ها را با یک روش دیگر ارائه کرد. بولدینگ نیز دو رویکرد در توصیف تئوری عمومی سیستم ها در نظر گرفت (مک لوید، ۱۳۷۸).

حاصل نگرش سیستمی، استفاده از مدل‌ها برای توصیف پدیده ها می‌باشد. یک مُدل، چکیده چیزی است که یک موجود نامیده می شود (میکائیلی، ۱۳۸۵).

الگو های سیستم

الگوهای سیستم مانند مدل‌های فیزیکی، داستان وار، گرافیکی و ریاضی، همه به کاربر اجازه فهم بهتر و ارتباط برقرار کردن با «موجود» را می‌دهد، که از این طریق، دیگر عناصر هم درک می‌شوند. مدل عمومی سیستم های یک سازمان می‌تواند برای تحلیل هر نوع سازمانی به کار رود، اما نمی‌توان انتظار داشت که یک مدل برای سازمانی خاص طراحی گردد. ارزش واقعی مدل عمومی سیستم ها، هنگامی نمایان می‌گردد که فرد فارغ التحصیل شده و فعالیت خود را آغاز نماید. مدل به فرد برای تنظیم سازمان کمک خواهد نمود. در آغاز، هر چیزی تازه خواهد بود مانند چهره های جدید، تسهیلات جدید، واژگان (ترمینولوژی) جدید و این به دلیل آن است که مدل، یک تصویر ذهنی از آنچه مورد انتظار است را برای فرد فراهم خواهد نمود (مک لوید، ۱۳۷۸).

شایان ذکر است که بهترین سیستم ها در صورتی که کاربران، آن را به کار نبرند توفیقی نخواهد داشت و امروزه سیستم ها و مدل‌ها با ابزارها و سیستم های رایانه‌ای طرح ریزی شده و به نُدرت از روش های دستی برای یک سیستم یا مدل استفاده می‌شود (غیاثی ندوش، ۱۳۸۹).

چرخه حیات سیستم

هر زیرسیستم در سیستم‌های اطلاعاتی رایانه‌ محور، مانند یک اُرگانیسم زنده می‌باشد که متولد می شود، رشد می‌کند، به بلوغ می‌رسد، عمل می‌کند و در نهایت می میرد. این فرایند تحول چرخه حیات سیستم SLC))^[36] نامیده می‌شود و شامل مراحل ذیل می‌باشد:

1. 1. برنامه ریزی

1. 1. تحلیل

1. 1. طراحی

1. 1. اجرا

1. بکاربردن

دوره حیات یک سیستم مُستلزم گذر از مراحل استانداردی است که هر یک به فعالیت های مدیریتی نیاز دارد. سیستم ممکن است به دلایل فنی یا سایر اشتباهات یا عدم مطابقت با تغییر محیط، کمتر مفید و مؤثر واقع شود. همچنین احتمال دارد زمانی که برای یک سیستم جدید برنامه ریزی می شود، نقایص بیشتر گردد. مرحله نهایی دوره حیات یک سیستم، مرحله جایگزینی آن خواهد بود. طول حیات هر یک از این مراحل، در سیستم ها متفاوت می‌باشد (مک لوید، ۱۳۷۸).

البته شایان توجه است که امروزه اکثر سیستم ها به صورت رایانه‌ای طرح ریزی می‌شوند و رشد رایانه و فنآوریها و اطلاعات و ارتباطات زیاد بوده و دوره حیات سیستم های رایانه‌ای به دلیل همین سرعت رشد فناوری نسبتاً کوتاه می‌باشد. اصل اساسی تجزیه و تحلیل و طراحی یک سیستم، عبارت است از تشخیص نیاز یک سیستم به تجدید نظر و یا جانشینی آن و اصل دوم سلسله مراتب و اولویت و آمادگی جانشین سازی با سیستم قبلی است (اعرابی و پارسائیان، ۱۳۷۸).

منحنی عمومی سیستم

امروزه برای نشان دادن چرخه حیات یک سیستم از منحنی ها استفاده می شود و به آن منحنی عمومی حیات یک سیستم می‌گویند، این مدل دارای چهار جزء و مرحله متفاوت است که در کارایی هر سیستمی تأثیر بسزایی دارد، چهار مرحله فوق بترتیب اولویت بشرح زیر هستند:

۱- بسط وگسترش

۲- رشد

۳- اشباع

۴- استهلاک (مک لوید، ۱۳۷۸).

مفهوم اطلاعات

برای درک بهتر مفهوم اطلاعات و عدم اختلاط آن با داده ها، ارائه تعریفی از این واژگان ضروری به نظر می‌رسد. داده ها شامل واقعیتها و اَشکالی هستند که برای کاربر، بی‌معنی می‌باشد، اما زمانی که این داده ها پردازش شوند، تبدیل به اطلاعات می‌گردند. لذا اطلاعات، داده های پردازش شده یا داده هایی با معنی هستند. تبدیل داده ها به اطلاعات توسط یک پردازنده اطلاعات انجام می شود. پردازنده اطلاعات یکی از عناصر کلیدی سیستم ادراکی است. پردازنده اطلاعات می‌تواند شامل عناصر رایانه‌ای، عناصر غیر رایانه‌ای یا ترکیبی ازآن دو باشد (مک لوید، ۱۳۷۸).

اطلاعات در سیستم های سازمانی مختلط انسان و ماشین از منابع زیر تغذیه می شود:

۱- دستیابی اطلاعات در محیط عملکرد مدیریت

۲- روش های ذخیره اطلاعات جهت عملکرد سیستم‌های های عامل

۳- روش های انتقال اطلاعات و نحوه ایجاد ارتباط و ذخیره‌سازی و بازیابی اطلاعات سیستم های اطلاعات مدیریت (مک لوید به نقل از میکائیلی، ۱۳۸۵).

امروزه اطلاعات برگِ ‌بَرنده سازمان های بزرگ است. از آنجا که گردآوری اطلاعات به روش دستی و معمولی برای سازمان های بزرگ، غیرممکن می‌باشد لذا سازمان ها به سیستم های اطلاعاتی برای پُرکردن این خَلاء روی آورده اند. اطلاعات لازمه تصمیم گیری است و امروزه پدیده ای چون انفجار اطلاعات، آلودگی اطلاعات و آنارشی اطلاعات مطرح است که لازمه استفاده مفید از اطلاعات در این آشفته بازار، وجود سیستم های اطلاعاتی یکپارچه و منسجم جهت تنظیم اطلاعات برای استفاده کاوشگران اطلاعات می‌باشد. مدیران، همچنین به یکی از دو سَبک متفاوت استفاده از اطلاعات به عنوان راه هایی برای حل مشکل مبادرت می ورزند.

الف- سبک سیستماتیک^[۳۷] که در آن مدیر توجه خاصی برای پیگیری روش از پیش توصیه شده برای حل مشکل، مانند روش سیستم ها دارد.

ب- سبک حسی^[۳۸] که در این روش، مدیر به هیچ روش قطعی توجهی نداشته، و روش را برای وضعیت خاص، تغییر می‌دهد (مک لوید، ۱۳۷۸).

۲-۴-۱ بعد ساختاری:

• • روابط شبکه ای

• • پیکره بندی شبکه

• سازمان مناسب

۲-۴-۲ بعد شناختی:

• • کد ها و زبان مشترک

• داستان های مشترک

۲-۴-۳ بعد رابطه ای:

• • اعتماد

• • هنجارها

• • تعهدات

• • هویت

• • انتظارات

• الزامات

بعد ساختاری:

بعد ساختاری سرمایه اجتماعی اشاره به الگوی کلی تماسهای بین افراد دارد، یعنی، شما به چه کسانی و چگونه دسترسی دارید. (“برت” ۱۹۹۲). مهم ترین جنبه‌های این بعد عبارتند از: وجود یا فقدان روابط شبکه ای بین افراد، پیکره بندی یا ساخت شناسی شبکه ای و سازمان مناسب. که توصیف کننده الگوی روابط برحسب مقیاس هایی مثل تراکم، پیوند ‌و سلسله مراتب است. و سازمان مناسب یعنی، وجود شبکه های ایجاد شده برای یک هدف که ممکن است برای هدف دیگری مورد استفاده واقع شوند.

روابط شبکه ای: پیشنهاد اصلی تئوری سرمایه اجتماعی این است که روابط شبکه ای امکان دسترسی به منابع، مثل دانش را فراهم می‌سازند. یکی از موضوع ها در ادبیات این است که سرمایه اجتماعی سازنده منبع ارزشمندی از مزایای اطلاعاتی (یعنی، “کسی را که می شناسید” تأثیر می‏ گذارد بر “آن چه که شما می دانید” است.

(“کلمن” ١٩٨٨) یادآور می شود که اطلاعات در فراهم کردن آنچه که شما می دانید مبنایی برای عمل مهم است، اما گردآوری آن هزینه بر است. یعنی روابط اجتماعی، ایجاد کننده کانال‌های اطلاعاتی هستند که میزان زمان وسرمایه گذاری مورد نیاز برای گردآوری اطلاعات را کاهش می‌دهند.

(“برت”١٩٩٢)مطرح می‌کند که این مزایای اطلاعاتی به سه شکل هستند: دسترسی، زمان، وارجاعات.

“دسترسی” اشاره به دریافت اطلاعات ارزشمند وآگاهی درمورد اینکه چه کسانی می‌توانند ازآن استفاده کنند، دارد. دسترسی همچنین نقش شبکه ها ی ارتباطی را در فراهم ساختن یک گزینش اطلاعاتی مؤثر ‌و فرایند توزیع برای اعضاء شبکه ها را مشخص می‌کند.

“زمانبندی” برجریان های اطلاعاتی اشاره دارد به توانایی تماس های شخصی برای دستیابی به اطلاعات موردنیاز زودتر از اینکه آن برای افراد بدون چنین ‌تماس‌هایی قابل دسترس باشد. دسترسی کنند. چنین سازمان های اجتماعی مناسب می‌توانند یک شبکه بالقوه دسترسی به افراد ومنابع شان را از جمله اطلاعات و دانش فراهم کنند.

سازمان های اجتماعی مناسب می‌توانند یک شبکه بالقوه دسترسی به افراد ومنابع شان را از جمله اطلاعات ودانش فراهم کنند، و از طریق ابعاد شناختی ورابطه ای ممکن است انگیزش وقابلیت را برای تبادل تضمین کنند.

“ارجاعات” فرایندهایی هستند که اطلاعات موردنیاز را بر اساس فرصت‌های موجود برای افراد فراهم می‌کنند، آن ها سازنده یک جریان اطلاعاتی نه تنها درباره پیشامدها بلکه اغلب شامل تأیید اعتباری برای افراد نیز می شود. با این وجود “ناهاپیت” و ” گوشال” (۱۹۹۸) بر این باورهستند که این تأیید اعتباری بیشتر ازعوامل رابطه ای ناشی می شود، تا ساختاری.

بعد شناختی:

بعد شناختی سرمایه اجتماعی اشاره به آن منابعی دارد که فراهم کننده مظاهر، تعبیرها و تفسیرها وسیستم های معانی مشترک در میان گروه ها هستند. (“ناهاپیت و گوشال”۱۳۹۸) این بعد را شناسایی کرده‌اند، چراکه آن ها باور دارند که بعد شناختی نه تنها نشان می‌دهد یک مجموعه مهم از دارایی هایی که هنوز در جریان اصلی ادبیات سرمایه اجتماعی موردبحث واقع نشده اند بلکه همچنین درقلمرو استراتژی به اهمیت آن توجه اساسی می شود. مهمترین جنبه‌های. این بعد عبارتند از: زبان وکدهای مشترک و حکایات مشترک.

اگرچه محققان به طور وسیع تشخیص می‌دهند که نوآوری عموماً از طریق ترکیب دانش وتجربه مختلف رخ می‌دهد واینکه تنوع عقاید یک روش گسترش دانش است، ارتباطات هدفمند حداقل تاحدی نیازمند تسهیم بافت(شرایط محیطی) بین طرفین برای تبادل است. به پیشنهاد”) ناهاپیت و گوشال” ١٩٩۸ (این تسهیم می‌تواند به دو صورت اتفاق افتد:

1. 1. از طریق وجود زبان و واژگان مشترک،

1. از طریق تسهیم داستان‌های جمعی.

به علاوه آن ها معتقدند که این دو عنصر جنبه‌های شناخت مشترک را می‌سازند که ایجاد سرمایه اجتماعی را تسهیل می‌کنند.

عناصر بعد شناختی سرمایه اجتماعی به شرح زیر هستند:

الف) زبان وکدهای مشترک: دلایل مختلفی وجود داردکه ‌بر اساس آن ها زبان مشترک بر شرایط ترکیب وتبادل دانش تأثیر می‌گذارد. اول اینکه، زبان کارکرد مستقیم ومهمی در روابط اجتماعی دارد،چراکه آن ابزاری است که از طریق آن افراد بایکدیگر بحث می‌کنند، اطلاعات را مبادله می‌کنند،از یکدیگر سؤال می پرسند،و در جامعه امور تجاری انجام می‌دهند. اینکه تا چه میزان افراد دارای یک زبان مشترک هستند، توانایی آن ها برای دسترسی به افراد واطلاعات شان را تسهیل می‌کند. هر قدر زبان وکدهای افراد بایکدیگر تفاوت داشته باشند، جدایی آن ها ‌از یکدیگر ‌بیشتر و دسترسی آن ها به یکدیگر نیز محدود می شود. دوم اینکه،زبان بر ادراکات مان تأثیر می‌گذارد.

کدها، داده های حسی را در درون طبقه های مفهومی سازمان می‌دهند وهمچنین یک چارچوب مرجع برای مشاهده وتفسیر محیط مان فراهم می‌کنند. ‌بنابرین‏،زبان مشترک می‌تواند یک ابزار مفهومی مشترک برای ارزشیابی مزایای احتمالی تبادل وترکیب اطلاعات فراهم سازد.

سوم اینکه، یک زبان مشترک قابلیت ترکیب اطلاعات را افزایش می‌دهد. دانش از طریق توسعه مفاهیم و طرح های داستانی جدید، پیشرفت می‌کند. لکن،به منظور توسعه چنین مفاهیمی وترکیب اطلاعات به دست آمده از طریق تبادل اجتماعی، افراد یا ‌گروه‌های مختلف تا حدی باید در دانش تاحدی دارای ویژگی های مشترک باشند.” بولند”و”تنکاسی”( ١٩٩۵ ) اهمیت دورنما گزینی ونیز دورنما سازی را در ایجاد دانش تشخیص می‌دهند، و همچنین نشان می‌دهند که چگونه وجود یک واژگان مشترک ترکیب اطلاعات را باعث می شود. “ناهاپیت” و”گوشال” (١٩٩٨) بر اساس همین دلایل مطرح می‌سازند که محققان به طور فزاینده کدهای ارتباطاتی خاص گروهی را به عنوان دارایی ارزشمند درون شرکت‌ها به رسمیت می شناسند.

ب) حکایات مشترک: علاوه بر وجود زبان وکدهای مشترک، محققان معتقدند که اسطوره ها، داستانها ‌و استعاره ها همچنین ابزارهای قدرتمندی در اجتماعات برای ایجاد،تبادل،ونگهداری مجموعه های غنی معانی فراهم می‌کنند. دیدگاهی که مدت زمان زیادی است که توسط برخی از مردم شناسان اجتماعی اظهار شده است اخیراًً “برونر” (١٩٩٠) پیشنهاد ‌کرده‌است که دوسبک متفاوت شناخت وجود دارد:

۱- سبک اطلاعاتی یا پارادایمی و ۲- سبک حکایتی.

سبک نخست یک فرایند خلق دانش را پیشنهاد می‌دهد که ریشه در تحلیل منطقی ‌و استدلال های خوب دارد، سبک دوم در حکایتهای ترکیبی نشان داده می شود، مثل داستان‌های صادقانه،اسطوره ها و افسانه ها، داستان های خوب و استعاره ها.

‌بنابرین‏، ظهور حکایتهای مشترک دردرون یک اجتماع باعث خلق وانتقال تفسیر های جدیدی از رویدادها شده و ترکیب اشکال مختلف دانش، که عموماً به صورت پنهان هستند،را تسهیل می‌کند.

۲٫ مناسبات حقوق مسئولیت بین‌المللی و حقوق بین الملل محیط زیست

تخریب محیط زیست به دست انسان قدمتی به اندازه عمر انسان دارد. پیشرفت تکنولوژی و افزایش نیازهای انسانی موجب شده است تا تخریب اکوسیستم موجود تسریع شود. فعالیت‌های اقتصادی ضروری و بهره برداری از محیط زیست باعث شد تا دو مقوله حقوق بین الملل سرمایه گذاری و حقوق بین الملل محیط زیست به یکدیگر پیوند خورند. فعالیت شرکت‌های بزرگ برای استخراج منابع زیرزمینی یا فرآوری محصولات شیمیایی خطر آلودگی محیط زیست را افزایش داده‌اند. در حالی که مسئولیت بین‌المللی در تمام شاخه های حقوق بین الملل از یکسو پیوندی ناگسستنی با عنصر نقض تعهد دارد و از سوی دیگر التزامی به عنصر خسارت ندارد. مسئولیت بین‌المللی در حقوق بین الملل محیط زیست از یکسو با عنصر نقض تعهد سر و کاری ندارد و از سوی دیگر قربانی خسارات زیادی است. دلیل این امر آن است که در حقوق بین الملل محیط زیست شاهد تعهدات سخت و لازم الاجرا نبوده ایم اما در عوض ریسک فعالیت‌های تجاری در تخریب محیط زیست بیش از آن چیزی است که انصاف اجازه دهد از کنار آن به سادگی عبور کنیم. برای همین کمیسیون حقوق بین الملل در طرح پیش نویس مسئولیت دولت‌ها ناشی از اعمال منع نشده (که بعداً به طرح اعمال فوق العاده خطرناک تغییر نام یافت) محیط زیست را مصداق بارزی از این طرح دانست. به عبارت بهتر در حقوق مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها را می توان از سه منظر مسئول قلمداد نمود. از یک نظر نقض یک تعهد بین‌المللی قابل انتساب به یک دولت (تخلف) که همراه با تقصیر (عمد) یا سوء نیت همراه باشد می‌تواند.

موجب طرح مسئولیت بین‌المللی آن دولت شود. از منظر دوم نقض یک تعهد بین‌المللی قابل انتساب به یک دولت (تخلف) که با قصور آن دولت رخ داده (غیر عمدی و فقدان سوء نیت) می‌تواند موجب طرح مسئولیت بین‌المللی آن دولت شود و منظر سوم زمانی است که عنصر نقض (تخلف) موضوعیت ندارد و آنچه موجب طرح مسئولیت دولت می شود ایراد خسارت است. از این رویکرد به حقوق مسئولیت بین‌المللی به ترتیب تحت عنوان نظریه خطا، خطر و مسئولیت ناشی از اعمال منع نشده یاد می شود^[۲۱]. نتیجه اتخاذ هر یک از این سه رویکرد نیز متفاوت خواهد بود در حالی که دولت مسئول در رویکرد اول و دوم موظف به جبران خسارت (اعم از اعاده وضع به حال سابق، توقف عمل متخلفانه، تضمین به عدم تکرار عمل متخلفانه و پرداخت غرامت) دولت مسئول در رویکرد سوم تنها موظف به پرداخت غرامت خواهد بود.

همان‌ طور که ذکر شد محیط زیست بیشترین لطمات را از فعالیت‌های اقتصادی اما ارزشمند بشر می بیند. این فعالیت‌های اقتصادی از یکسو برای حیات بشر لازم و سودمند هستند از سوی دیگر این فعالیت‌ها آبستن ‌آسیب‌های جدی به محیط زیست هستند. فلسفه ایجاد مسئولیت ناشی از اعمال منع نشده در حقوق بین الملل نیز فراهم آوردن مبنایی برای جبران جهت فعالیت‌هایی است که در عین داشتن عوارض زیانبار از نظر اجتماعی کاملا سودمند و ضروری هستند. باید توجه داشت در این رویکرد معاذیر رافع وصف متخلفانه دیگر جایگاهی نخواهد داشت چرا که حتی در دو رویکرد اول نیز معاذیر شش گانه رافع پرداخت غرامت نبودند و تنها در خصوص دفاع مشروع و اقدام متقابل تردید وجود داشت که این دو عذر رافع وصف متخلفانه در رویکرد سوم نیز اعتبار خود را از دست داده‌اند.

در خصوص مسئولیت دولت‌ها در حقوق بین الملل محیط زیست باید قائل به تفکیک شویم زمانی که یک دولت یکی از تعهدات خود ناشی از ‌تعهدات زیست محیطی را نقض می‌کند یا تعمداً موجب خسارت به محیط زیست فرامرزی می‌شوند مسئولیت ناشی از تقصیر یا قصور خواهد داشت (مانند وقتی که فضولات سمی وارد دریا می‌شوند) اما زمانی که یک دولت در جریان یک عمل مجاز موجب خسارت ناخواسته به دولت دیگر می شود مسئولیت ناشی از اعمال منع نشده خواهد داشت که نتایج متفاوتی به دنبال دارد (مانند وقتی که کشتی نفتی در حین عبور در دریای آزاد غرق می شود)^[۲۲].

نکته دیگر در خصوص حقوق بین الملل محیط زیست اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت است. طبق این اصل همه دولت‌ها در قبال محیط پیرامون خود مسئولیت دارند اما نه مسئولیتی یکسان. دلیل این امر هم فاصله تکنول‍وژیک میان کشورهای شمال و جنوب است. از یکسو کشورهای صنعتی در آلودگی نقش بیشتری دارند و از سوی دیگر کشورهای در حال توسعه برای توسعه خود نیاز به تبعیض های ترجیحی دارند. ظهور این اصل معلول حرکت از اصل برابری به اصل انصاف در حقوق بین الملل محیط زیست است.

۳٫ جایگاه بازیگران غیردولتی در حقوق بین الملل محیط زیست.

تمام موارد ذکر شده در بخش قبل در حالتی است که انتساب عمل متخلفانه به دولت اثبات شده باشد اما واضح است که امروزه عمده فعالیت‌های با ریسک بالا توسط شرکت‌های فراملی خصوصی صورت می پذیرد. اصولاً اثبات انتساب عمل این شرکت‌ها به دولت میزبان یا متبوع مشکل است. حمایت پایدار از محیط زیست در صورتی محقق می شود که امکان الزام این بازیگران غیردولتی به تعهدات زیست محیطی و امکان تعقیب آن ها در حقوق بین الملل فراهم شود. به دو دلیل می توان گفت وقت آن رسیده است که این بازیگران را در حقوق بین الملل محیط زیست تابعانی محسوب نمود که موضوع تکالیف بین‌المللی قرار می‌گیرد: اول اینکه برخی اسناد بین‌المللی به مسئولیت مستقیم این تابعان اشاره داشته اند چنانچه کنوانسیون بروکسل مربوط به مسئولیت متصدیان کشتی های اتمی (۱۹۶۲) و کنوانسیون وین در خصوص مسئولیت مدنی و خسارات اتمی (۱۹۶۳) نوعی مسئولیت محض بر اشخاص مسئول تأسیسات و متصدیان کشتی های اتمی تحمیل می‌کنند. همچنین کنوانسیون مسئولیت مدنی خسارات آلودگی نفتی (۱۹۶۹) مسئولیت کامل جبران خسارات و هزینه های اقدامات پیشگیرانه را بر عهده صاحب کشتی یا بیم گران بار ‌کرده‌است. توجه این اسناد به عاملان اصلی آلودگی نشان از آن دارد که حقوق بین الملل مسئولیت بین‌المللی را برای این بازیگران به رسمیت شناخته است. از این اصل به اصل پرداخت غرامت از سوی عامل آلودگی (pay polluter) یاد شده است. این اصل در قضایای پالماس و کورفو در دیوان بین‌المللی دادگستری تأیید شده است. دوم اینکه عام الشمول قلمداد شدن این شاخه از حقوق بین الملل دلیلی است برای اینکه تمام تابعان حقوق بین الملل را متعهد به حقوق بین الملل محیط زیست بدانیم که در بخش بعد علت آن توضیح داده می شود^[۲۳].

باید توجه داشت در خصوص محیط زیست نقش سازمان‌های بین‌المللی دولتی و غیردولتی بسیار حائز اهمیتذیربط و سازمان‌های بین‌المللی را مطلع نماید. بعلاوه جامعه بین‌المللی در سال ۱۹۷۳ کنوانسیون جامعی برای رفع کامل آلودگی عمدی محیط زیست دریایی و کنرل آلودگی های غیرعمدی، ناشی از سوانح به وسیله کشتی ها و سکوهای ثابت و شناور منعقد کردند معروف به کنوانسیون بین‌المللی برای جلوگیری از آلودگی دریا توسط کشتی ها به همراه پروتکل الحاق به آن (مارپل ۷۸/۷۳). کنوانسیون دیگری در سال ۱۹۹۰ تحت عنوان کنوانسیون بین‌المللی آمادگی، مقابله و همکاری در برابر آلودگی نفتی (OPRC) تصویب شد که بر اقدام سریع و مؤثر دولت‌ها در صورت وقوع سانحه آلودگی نفتی به منظور جلوگیری از ورود خسارات جبران ناپذیر به کشتی ها، تأسیسات دریایی، بنادر و … و فراهم نمودن زمینه همکاری برای مقابله با بروز حوادث ناشی از آلودگی نفتی^[۲۴].

در این الگو رفتار اجتنابی اگر سطح اضطراب را کاهش دهد تقویت می شود و چنانچه رفتار اجتنابی به طور مکرر و مؤثر موجب کاهش اضطراب گردد به عنوان یک رفتار یادگرفته شده پایدار می ماند ( گنجی ۱۳۷۶ ) .

ماور یک نظریه دو عاملی برای ایجاد و نگهداری هراس ارائه داد ، بر طبق این نظریه در آغاز ترسها از طریق شرطی سازی کلاسیک شکل می گیرند و به دنبال آن فرد می اموزد که با اجتناب و دوری کردن از ترس خود بکاهد ، مرحله دوم این فرایند شرطی شدن ابزاری نام دارد ، به دلیل اینکه اجتناب از عامل ترس موجب کاهش اضطراب می شود ، پاسخ اجتناب نگهداری شده و بلافاصله تقویت می شود (گنجی ۱۳۷۶ ) .

۲-۱۱-۴ نظریه های وجودی :

مفهوم مرکزی وجودی این است که شخص از پوچی عمیق در زندگی خود آماده می‌گردد که ممکن است حتی از پذیرش مرگ غیر قابل اجتناب خود نیز برای او دردناکتر باشد . اضطراب واکنش شخص ‌به این پوچی وسیع وجود معنا است (پورافکاری ۱۳۷۵ ) .

زاجر نیز اضطراب را نتیجه ادراک تهدید نسبت به خویش پنداری می‌داند که محصول ناهماهنگی بین تجربیات فعلی و قبلی شخص می‌باشد . ( آتش پور و شفتی ۱۳۷۷ )

۲-۱۱-۵ نظریه های شناختی :

در این نظریه عقیده بر این است که عامل به وجود آورنده اضطراب یا فشار روانی ، رویدادها ، مشکلات نیستند بلکه تفسیر فرد از رویدادها یا وقایع است که می‌تواند این مشکلات را به دنبال داشته باشد .

بک می‌گوید : اضطراب آسیب شناختی ناشی از برآورد اضافی و مکرر خطر در یک یا دو مورد از ابعاد زیر است :

۱ – براورد اضافی وقوع رویداد ترس آور

۲- براورد اضافی و خامت یا شدت رویداد ترس آور

۳ – دسته کم گرفتن توانایی‌های خود برای کنار آمدن با مشکل

۴ – ناچیز شمردن احتمال کمک از سوی شخصی دیگر .( گنجی ۱۳۷۶)

در الگوی بک اختلال‌های اضطرابی به عنوان اختلال هایی که در وهله نخست به تفکر مربوطمی شوند تعریف می‌گردند. ( توزنده جانی ۱۳۸۴ ) .

۲-۱۱-۶ نظریه یادگیری اجتماعی – شناختی ( gls )

این دیدگاه ریشه در رفتار گرایی دارد و به دنبال ‌ناخشنودی از عقاید خشک و ساده انگارانه رفتار گرایی ناب به وجود آمده است . بندورا ( ۱۹۶۹ ) پذیرفته بود که ترس و اضطراب آموختنی هستند اما برای این یادگیری ۴ مکانیزم پیشنهاد کرد نخست وی اظهار می‌دارد که ترسها احتمالا درست به همان ترتیبی که شرح آن گذشت از راه شرطی سازی کلاسیک آموخته می‌شوند ، دوم او می‌گوید تجربه جانشینی ( مشاهده افراد دیگری که به خاطر رفتارهایش دچار ناراحتی ، تنبیه و یا درد می‌شوند ) از اهمیت فراوانی برخوردار است ‌به این فرایند سرمشق گیری نیز می‌گویند ، سوم آموزش نمادین است که مراد از آن یادگیری از طریق تعلیم و تربیت ، خواندن یا شنیدن مطلوبی را ‌در مورد ترس ناک بودن ، دردناک بودن یا قدغن بودن برخی چیزهاست . چهارم بندورا می‌گوید منطق نمادین ، عمل بالقوه با اهمیتی در ایجاد اضطراب است ( پژمان ۱۳۷۸ ) .

الیس با طرح این موضوع که شماری باورهای غیر منطقی بنیادی عامل اولیه رنج و ناراحتی آدمی هستند ، به بست و گسترش نظریه شناختی پرداخت . الیس عقیده دارد افراد در صورتی که برای خود اهداف و مقاصدی در نظر گیرند فعالانه به دنبال آن ها بروند رضایت بیشتری از زندگی خود خواهند داشت . باورهای غیر منطقی به آن دسته از عقایدی گفته می شود که مانع رسیدن فرد ‌به این اهداف می‌شوند ( گنجی ۱۳۷۶ ) .

۲-۱۱-۷ نظریه های زیست شناختی :

نطریه پردازان در صدد مطالعه احتمال وجود یک حلقه ژنتیکی در تجربه اضطراب برآمده اند ، اسلیتر و شیلنر ( ۱۹۶۹ ) میزان همگامی اختلال‌های اضطرابی در دوقلوهای یک تخمکی را ۴۱ % و دوقلوهای غیر همسان را ۴ % نقل می‌کنند . اگر چه این نتایج ممکن است از فرضیه زیست – پزشکی حمایت کنند ، اما باید در نظر داشته باشیم که دوقلوهای همسان همان‌ طور که ژن‌های همانند به ارث می‌برند ، اغلب در محیط های همانندی نیز بزرگ می‌شوند .

ایزنگ ( ۱۹۶۷ ) می‌گوید تفاوت های فردی در تجربه اضطراب ممکن است ناشی از توارث ساختار ویژه ای باشد که فرد را مستعد ( نوسانات هیجانی ) پایین یا بالا می‌سازد آیزنک این فرایند را به صورت تمایل به نشان دادن واکنش‌های خفیف یا شدید در برابر محرک ویژه ای که می‌تواند موجب ناراحتی و پریشانی فرد شود تعریف می‌کنند ( پژمان ۱۳۷۸ ) .

در نظریه آمادگی سلیگمن ، عنوان می شود که آن دسته از محرکهایی که برای آن ها نوعی آمادگی زیستی در ما وجود دارد ، سریعتر از محرک هایی که برای آن ها آمادگی زیستی نداریم شرطی می‌شوند ( گنجی ۱۳۷۶ ) .

یک قطب تفکرات زیست شناختی این فرض را مسلم می شمارد که تغییرات زیست شناختی قابل سنجش در بیماران مبتلا به اختلالات اضطرابی حاصل تعارض های روان شناختی است

قطب دیگر چنین فرض می‌کند که رخدادهای زیست شناختی قبل از تعارض های روان شناختی پدید می‌آیند . هرموقعیت ممکن است در افراد خاص وجود داشته باشد و طیفی از حساسیت‌های زیست شناختی بین افرادی که علائم اختلالات اضطرابی دارند باشند .

۲-۱۲ پیشینه تحقیق

الف- داخلی

– علی غلامی و همکاران (۱۳۹۳)پژوهشی با عنوان بررسی تاثیر آموزش هوش هیجانی بر سلامت عمومی زنان مطلقه انجام داده اندروش آنان از نوع مطالعات آزمایشی با گروه آزمایش و گواه بوده است. جامعه آماری کلیه زنان مطلقه شهرستان لامرد بودند که از آنان دعوت بعمل آمده بود تا برای شرکت در کلاس‌های آموزشی به هسته مشاوره و شبکه های بهداشت شهرستان مراجعه کنند. با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی ساده از بین زنان مطلقه (پس از کسب موافقت از آن ها به منظور شرکت کردن درجلسات پژوهش)، سی نفر انتخاب شدند و به طور تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. ابتدا برای هر دو گروه پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر تکمیل گردید. سپس برای گروه آزمایش هشت جلسه آموزش هوش هیجانی اجرا شد و در نهایت، پس آزمون نیز اجرا و نتایج با بهره گرفتن از آزمون های آماری با هم مقایسه شدند.نتایج : نتایج نشان داد آموزش هوش هیجانی بر سلامت عمومی زنان مطلقه تاثیر گذاشته و باعث کاهش علائم جسمانی، اضطراب و اختلال خواب آنان شده است. همچنین بر اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی نیز تاثیر معناداری داشته است. بحث و نتیجه گیری: آموزش هوش هیجانی روش مناسبی جهت افزایش سلامت عمومی زنان مطلقه است. با علم به شیوع بالای طلاق و تبعات روانی- اجتماعی آن پیشنهاد می شود از این روش برای کاهش پیامدهای روحی روانی طلاق،افزایش سلامت عمومی و درمان دیگر مشکلات و مسائل آنان به کار گرفته شود.

متغیر

Test Value = 9

میزان آزمون t

درجه آزادی

df

سطح معناداری

Sig

اختلاف میانگین

میزان تأثیر دزدی دریایی بر انتخاب مسیر تردد

۲٫۸۲۴

۱۱۹

.۰۰۶

.۴۳

در جداول بالا نتایج آزمون آماری t تک­نمونه ­ای برای بررسی متغیر “میزان تأثیر دزدی دریایی بر انتخاب مسیر تردد” آورده شده است.

بر طبق مقدار آزمون t (2/824) و با توجه به درجه آزادی ۱۱۹=d.f ، همچنین ‌بر اساس معدل نظری متغیر (Test Value=9) با قبول خطای کمتر از ۰۱/۰ (Sig=0/006) و درجه اطمینان بیش از ۹۹/۰ ‌می‌توان نتیجه گرفت فرضیه معنادار شده و با میانگین نظری دارای تفاوت معناداری ‌می‌باشد. یعنی فرضیه خنثی (۰H) که نشانگر عدم وجود رابطه است را نمی­توانیم بپذیریم و رد می‌کنیم.

بر اساس نتایج مندرج در جدول، میانگین میزان تأثیر دزدی دریایی بر انتخاب مسیر تردد ۹/۴۳ بوده و به میزان ۰/۴۳ نمره بیشتر از میانگین نظری ‌می‌باشد. ‌بنابرین‏ ‌می‌توان گفت میزان تأثیر دزدی دریایی بر انتخاب مسیر تردد به صورت معناداری بالا ‌می‌باشد.

جدول شماره۴-۳۴: مربوط به بررسی متغیر “میزان تأثیر دزدی دریایی بر افزایش حق بیمه”

One-Sample Statistics

متغیر

تعداد

میانگین

انحراف معیار

میزان تأثیر دزدی دریایی بر افزایش حق بیمه

۱۱۸

۱۱٫۳۶

۲٫۱۸۳

One-Sample Test

متغیر

Test Value = 12

میزان آزمون t

درجه آزادی

df

سطح معناداری

Sig

اختلاف میانگین

میزان تأثیر دزدی دریایی بر افزایش حق بیمه

-۳٫۱۶۳

۱۱۷

.۰۰۲

-.۶۴

در جداول بالا نتایج آزمون آماری t تک­نمونه ­ای برای بررسی متغیر “میزان تأثیر دزدی دریایی بر افزایش حق بیمه” آورده شده است.

بر طبق مقدار آزمون t (-3/163) و با توجه به درجه آزادی ۱۱۷=d.f، همچنین ‌بر اساس معدل نظری متغیر (Test Value=12) با قبول خطای کمتر از ۰۱/۰ (Sig=0/002) و درجه اطمینان بیش از ۹۹/۰ ‌می‌توان نتیجه گرفت فرضیه معنادار شده (رابطه معکوس) و با میانگین نظری دارای تفاوت معناداری ‌می‌باشد. یعنی فرضیه خنثی (۰H) که نشانگر عدم وجود رابطه است را نمی­توانیم بپذیریم و رد می‌کنیم.

بر اساس نتایج مندرج در جدول، میانگین میزان تأثیر دزدی دریایی بر افزایش حق بیمه ۱۱/۳۶ بوده و به میزان ۰/۶۴ نمره کمتر از میانگین نظری ‌می‌باشد. ‌بنابرین‏ ‌می‌توان گفت میزان تأثیر دزدی دریایی بر افزایش حق بیمه به صورت معناداری پایین ‌می‌باشد. (بر اساس اینکه در این تحقیق فرض بر این بوده که میزان تأثیر دزدی دریایی بر افزایش حق بیمه به صورت مثبت بوده و نتیجه نشان دهنده رابطه منفی و معکوس ‌می‌باشد، در نتیجه فرضیه رد شده محسوب می­گردد.

جدول شماره۴- ۳۵: مربوط به بررسی متغیر “میزان تأثیر دزدی دریایی بر قوانین بیمه داخلی و بین ­المللی”

One-Sample Statistics

متغیر

تعداد

میانگین

انحراف معیار

میزان تأثیر دزدی دریایی بر قوانین بیمه داخلی و بین‌المللی

۱۱۷

۱۰٫۸۷

۱٫۹۵۴

One-Sample Tes

متغیر

Test Value = 12

میزان آزمون t

درجه آزادی

df

سطح معناداری

Sig

اختلاف میانگین

میزان تأثیر دزدی دریایی بر قوانین بیمه داخلی و بین‌المللی

-۶٫۲۴۴

۱۱۶

.۰۰۰

-۱٫۱۳

در جداول بالا نتایج آزمون آماری t تک­نمونه ­ای برای بررسی متغیر “میزان تأثیر دزدی دریایی بر قوانین بیمه داخلی و بین ­المللی” آورده شده است.

بر طبق مقدار آزمون t (-6/244) و با توجه به درجه آزادی ۱۱۶=d.f ، همچنین ‌بر اساس معدل نظری متغیر (Test Value=12) با قبول خطای کمتر از ۰۱/۰ (Sig=0/000) و درجه اطمینان بیش از ۹۹/۰ ‌می‌توان نتیجه گرفت فرضیه معنادار شده (رابطه معکوس) و با میانگین نظری دارای تفاوت معناداری ‌می‌باشد. یعنی فرضیه خنثی (۰H) که نشانگر عدم وجود رابطه است را نمی­توانیم بپذیریم و رد می‌کنیم.

بر اساس نتایج مندرج در جدول، میانگین میزان تأثیر دزدی دریایی بر قوانین بیمه داخلی و بین ­المللی ۱۰/۸۷ بوده و به میزان ۱/۱۳نمره کمتر از میانگین نظری ‌می‌باشد. ‌بنابرین‏ ‌می‌توان گفت میزان تأثیر دزدی دریایی بر قوانین بیمه داخلی و بین ­المللی به صورت معناداری پایین ‌می‌باشد. (بر اساس اینکه در این تحقیق فرض بر این بوده که میزان تأثیر دزدی دریایی بر قوانین بیمه داخلی و بین ­المللی به صورت مثبت بوده و نتیجه نشان­دهنده رابطه منفی و معکوس ‌می‌باشد، در نتیجه فرضیه رد شده محسوب می­گردد.)

جدول شماره۴-۳۶: مربوط به بررسی متغیر “میزان تأثیر دزدی دریایی بر خسارت بیمه­های باربری”

One-Sample Statistics

متغیر

تعداد

میانگین

انحراف معیار

میزان تأثیر دزدی دریایی بر خسارت بیمه های باربری

۱۱۷

۷٫۵۵

۲٫۲۷۲

One-Sample Test

متغیر

Test Value = 9

میزان آزمون t

درجه آزادی

df

سطح معناداری

Sig

اختلاف میانگین

میزان تأثیر دزدی دریایی بر خسارت بیمه های باربری

-۶٫۹۱۶

۱۱۶

.۰۰۰

-۱٫۴۵

در جداول بالا نتایج آزمون آماری t تک­نمونه ­ای برای بررسی متغیر “میزان تأثیر دزدی دریایی بر خسارت بیمه­های باربری” آورده شده است.

بر طبق مقدار آزمون t (-6/916) و با توجه به درجه آزادی ۱۱۶=d.f، همچنین ‌بر اساس معدل نظری متغیر (Test Value=12) با قبول خطای کمتر از ۰۱/۰ (Sig=0/000) و درجه اطمینان بیش از ۹۹/۰ ‌می‌توان نتیجه گرفت فرضیه معنادار شده (رابطه معکوس) و با میانگین نظری دارای تفاوت معناداری ‌می‌باشد. یعنی فرضیه خنثی (۰H) که نشانگر عدم وجود رابطه است را نمی­توانیم بپذیریم و رد می‌کنیم.

بر اساس نتایج مندرج در جدول، میانگین میزان تأثیر دزدی دریایی بر خسارت بیمه­های باربری ۷/۵۵ بوده و به میزان ۱/۴۵ نمره کمتر از میانگین نظری ‌می‌باشد. ‌بنابرین‏ ‌می‌توان گفت میزان تأثیر دزدی دریایی بر خسارت بیمه­های باربری به صورت معناداری پایین ‌می‌باشد. (بر اساس اینکه در این تحقیق فرض بر این بوده که میزان تأثیر دزدی دریایی بر خسارت بیمه­های باربری به صورت مثبت بوده و نتیجه نشان­دهنده رابطه منفی و معکوس ‌می‌باشد، در نتیجه فرضیه رد شده محسوب می­گردد.)

برای رتبه ­بندی متغیرهای مورد مطالعه و تعیین بیشترین و کمترین اهمیت هرکدام از متغیرها از مدل فریدمن استفاده گردید.

جدول شماره۴-۳۷ : رتبه بندی متغیرهای ۵ گانه تحقیق

عنوان متغیر

میانگین رتبه

رتبه

افزایش پوشش بیمه­ای

۳/۸۸

۱

انتخاب مسیر تردد

۳/۶۷

۲

افزایش حق بیمه

۲/۹۴

۳

قوانین بیمه داخلی و بین ­المللی

۲/۵۷

۴

خسارت بیمه­های باربری

۱/۹۳

۵