ارزیابی یا قضاوت ‌در مورد سودمندی در پیش‌بینی احیانا” مستلزم در نظر گرفتن زیانی است که به لحاظ خطای پیش‌بینی رخ می‌دهد که آن هم به نوبه خود مستلزم آگاهی از سایر متغیرهایی است که در الگوی تصمیم گیری وجود دارد. طبق آنچه از بیانیه مفاهیم حسابداری مالی شماره ۱ بر می‌آید، استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری سعی دارند خالص جریان های نقدی اینده شرکت را برآورد کنند. همچنین اغلب آن ها با توجه به اطلاعات مربوط به سود، توان سود آوری شرکت ‌در مورد بررسی قرار می‌دهند و از این طریق رقم سودهای آینده شرکت راپیش بینی می‌کنند یا ریسک مربوط به سرمایه گذاری یا دادن اعتبار به شرکت را موردارزیابی قرار می‌دهند. سرمایه گذاران به امید کسب بازده در سهام یک شرکت سرمایه گذاری می‌کنند. بازده سهام در این پژوهش به عنوان بازده نقدی بعلاوه بازده قیمت تعریف می شود. بازده نقدی ناشی از سود نقدی توزیع شده توسط شرکت است و بازده قیمت ناشی از تغییرات قیمت بازار سهام است. اما از آنجا که هر کدام از اجزای فوق تحت تاثیر سود هر سهم هستند، ‌بنابرین‏ سود هر سهم نقش تعیین کننده ای در بازده سرمایه گذاری برای سهام داران دارد. پس هر فرد سرمایه گذار قبل از هر چیز به دنبال اطلاعات مربوط به سود است تا بتواند از این طریق بازده مورد انتظار خود را برآورد نماید و اقدام به تصمیم گیری ‌در مورد تخصیص منابع خود کند(سپاسی، ۱۳۹۰).

در چهار چوب نظری هیات استانداردهای حسابداری مالی قابلیت پیش‌بینی به عنوان بخشی از ویژگی مربوط بودن مطرح شده و به شرح زیر تعریف شده است:

کیفیت اطلاعات که به استفاده کنندگان کمک می‌کند تا احتمال پیش‌بینی صحیح نتایج گذشته یا حال را افزایش دهد. اطلاعات سود نیز به عنوان بخشی از اطلاعات حسابداری باید توان پیش‌بینی استفاده کنندگان را افزایش دهد. به عبارت دیگر سودبایداز ویژگی قابلیت پیش‌بینی برخوردار باشد. اهمیت این ویژگی سود زمانی مشخص می شود که بدانیم، بسیاری از سرمایه گذاران بالقوه انتظارات مربوط به سود آینده را به عنوان یک عامل مهم برای پیش‌بینی سود تقسیمی آینده مورد توجه قرار می دهندو برای تعیین ارزش جاری سهام یا ارزش کل یک شرکت، سود تقسیمی مورد انتظار آینده به عنووان یک عامل مهم مورد توجه سرمایه گذاران است. حتی قابلیت پیش‌بینی سود آینده شرکت برای اعتبار دهندگان کوتاه مدت وبلند مدت ‌نیز مورد توجه خاص است. هر قدر پیش‌بینی سود آینده شرکت معتبرتر باشد، اعتبار دهندگان نیز از قابلیت وصول اصل و بهره وجوه خود مطمئن تر خواهند بود. ‌بنابرین‏ انتظار از رقم سود، داشتن محتوای اطلاعاتی جهت کمک به پیش‌بینی سود آینده است. از آنجا که هزینه سرمایه سهام عادی به عنوان بازده مورد انتظار دارندگان سهام عادی تعریف شده است، لذاتاثیر ویژگی قابلیت پیش‌بینی سود بر هزینه سرمایه سهام عادی مورد بررسی قرار گرفته است (دیمیترو پولوس و آستیریو^[۴۳]، ۲۰۰۹).

۲-۲-۵-۶) سودمندی ارقام حسابداری در پیش‌بینی رویدادهای آتی

درگزارش تروبلاد، دوازده هدف برای تهیه صورت های مالی ذکر شده که در شش مورد آن بر سودمندی برای پیش‌بینی (جریان نقدی بالقوه، قدرت سودآوری،‌ مبادلات اقتصادی و سایر رویدادها و اطلاعات مالی) تأکید شده است. درهدف دهم نیزتصریح شده است که یکی ‌از هدف های تهیه صورت های مالی، فراهم کردن اطلاعات سودمند برای فرایند پیش‌بینی است. هیئت استانداردهای حسابداری مالی در بیانیه شماره ۲ مفاهیم حسابداری مالی، سودمندی در پیش‌بینی را به عنوان یکی از اجزای مربوط بودن اطلاعات معرفی و به صورت زیر تعریف می‌کند:

” کیفیت اطلاعاتی که به استفاده کنندگان کمک می کندتا آن ها احتمال پیش‌بینی صحیح نتایج رویدادهای گذشته یا حال را افزایش دهند.”

در متن پیشنهادی مبانی نظری حسابداری و گزارشگری مالی ایران، سودمندی در پیش‌بینی به عنوان هدف گزارشگری و نیز ویژگی کیفی اطلاعات مورد توجه قرار گرفته است. سودمندی در پیش‌بینی، یکی از خصایص مربوط بودن اطلاعات و به معنای آن است که اطلاعات مالی به نحوی فراهم شود که استفاده کنندگان را در پیش‌بینی نتایج فعالیت های جاری و آتی واحد انتفاعی یاری دهد. اطلاعات مالی مربوط به رویدادهای گذشته معمولاً مبنای مفیدی برای پیش‌بینی نتایج کنونی وآتی است اما، این اطلاعات به خودی خودپیش بینی نیست. از آنجایی که آینده همواره با ابهام روبرو است، اطلاعات مالی ارائه شده هر قدربتواند ابهام را ‌در مورد یک وضعیت کاهش دهدوبه پیش‌بینی های قابل اتکاتری منجر شود، سودمندی بیشتری دارد (سپاسی، ۱۳۹۰).

معیار “ارزش پیش‌بینی” به احتمال ارتباط بین رویدادهای اقتصادی مورد علاقه تصمیم گیرنده و متغیرهای پیش‌بینی کننده، مربوط می‌باشد. پیش‌بینی سود حسابداری و تغییرات آن به عنوان رویداد اقتصادی از دیربازموردعلاقه سرمایه گذاران، مدیران، تحلیل گران،اعتباردهندگان وپژوهش گران حسابداری بوده است. همچنین سودحسابداری وجریان نقدی، دومتغیری هستندکه توجه پژوهش گران و نظریه پردازان را در میزان پیش‌بینی کنندگی و کمک به تصمیم گیری سرمایه گذاران جلب ‌کرده‌است (سپاسی، ۱۳۹۰).

۲-۲-۵-۷) پیش‌بینی سود توسط تحلیل گران

تحلیل گران افرادی هستند که مستقل از شرکت عمل می‌کنند و با به دست آوردن اطلاعات لازم ‌در مورد شرکت ها و داشتن تخصص لازم به تجزیه و تحلیل صورت های مالی می پردازند. تحلیل گران مالی شاید بتوانند عینیت بیشتری در ارزیابی اطلاعات موجود اعمال کنند واز این رو، قادرند پیش‌بینی های دقیق تری را انجام دهند (فرانسیس و همکاران^[۴۴]،۲۰۱۰).

از طرفی تحلیل گران معمولاً قبل از مدیران پیش‌بینی می‌کنند، گاهی اوقات تفاوت افق پیش‌بینی می تواندقابل ملاحظه باشد. مطالعات گوناگونی ، پیش‌بینی های تحلیل گران را ازمدل های آماری دقیق تر دانسته است. بااین حال،درمطالعات دیگری نتیجه گرفتندکه تحلیل گران بهترین پیش‌بینی را ارائه نمی کنند. استدلال آن ها این است که تحلیل گران در جمع‌ آوری تحلیل کلیه اطلاعات عمومی توانا نیستند، بلکه آن ها فقط به تجزیه و تحلیل اطلاعات موجود به هنگام پیش‌بینی می پردازند. در مبانی نظری حسابداری و گزارشگری مالی ایران، تحلیل گران به عنوان سایر استفاده کنندگان معرفی شده اند اما اطلاعات ارائه شده توسط آن ها به صورت مدون راجع به پیش‌بینی سود وجود ندارد.لذا از دامنه پژوهش حذف شدند(فرانسیس و همکاران^[۴۵]،۲۰۱۰).

۲-۲-۵-۸) پیش‌بینی ‌سود توسطمدیران

مدیران شرکت ها در گروه آن دسته از استفاده کنندگان صورت های مالی هستند که در داخل شرکت حضور دارند وبالطبع اطلاعات بیشتری را نسبت به استفاده کنندگان خارجی به دست می آورند. مدیران به اطلاعاتی علاوه بر صورت های مالی دسترسی دارند که برای شرکت محرمانه تلقی می شود، در ضمن اطلاعات سریع تر و در طی زمان در اختیار مدیران قرار می‌گیرد. هیئت استانداردهای حسابداری مالی در این مورد در بیانیه شماره یک آورده است:

1. 1. . ماده ۴۹۴:” دیه جنایتی که بر مرده مسلمان واقع می شود به ترتیب زیر است:الف- بریدن سر یکصد دینارب- بریدن هر دو دست یا هر دو پا یکصد دینار و بریدن یک دست و یا یک پا پنجاه دینار و بریدن یک انگشت از دست یا یک انگشت از پا ده دینار وقطع یا نقص سایر اعضاء و جوارح به همین نسبت ملحوظ می‌گردد“. ↑

   

1. 1. . زیرا انجام این کار با علم به میت بودن قربانی و در حقیقت بدون قصد قتل، هرچند بعید ولی ممکن است. ↑

1. 1. 1. . نباید انجام جنایت بر فرد “در حکم مرده” را به اشتباه مترادف با جرم محال دانست، زیرا برای تحقق جرم محال، قصد انجام جرم نیز لازم است؛ هر چند در عمل انجام جرم ممکن نمیشود؛ در حالی که در ماده ۲۱۷ ق.م.ا، فرد دوم می‌تواند با قصد قتل و یا بدون قصد، به حیات غیر مستقر قربانی خاتمه دهد؛ که در صورت عدم قصد، جرم محال محقق نخواهد شد؛ به هر حال با توجه به جرم نبودن جرم محال در حقوق کنونی ایران، عمل فرد موضوع ماده ۲۱۷، قابل مجازات تعزیری نخواهد بود. جهت بحث تفصیلی ‌در مورد جرم محال و نیز مجرمانه نبودن آن در حقوق ایران، ر.ک. محمدعلی اردبیلی، همان، صص۲۳۲-۲۲۶٫ ↑

   

1. 1. . در بحث از تئوری‌های مربوط به رابطه علیت خواهیم دید که این نظر توسط برخی با ارائه یک نظریه پذیرفته شده است. ر.ک. تئوری شرط واجب و ضروری نتیجه. ↑

1. 1. . رأی‌ اصراری ۴۶-۲۹/۹/۱۳۷۳ ردیف ۷۳/۴۳:« با توجه به گواهی پزشکی قانونی که علت فوت متوفی را بیماری تنفسی تعیین کرده و با توجه به فاصله زمانی درگیری طرفین و وقوع فوت، رابطه سببیت بین فعل متهم و مرگ متوفی به نظر اکثریت اعضای هیات عمومی احراز نمی گردد»، مجموعه قانون مجازات اسلامی، ص۲۱۶-«… ‌در مورد فوت مرحوم میرزا حسن هر چند درگیری وی و متهم مسلم است اما شبکه بهداشت و درمان و پزشکی قانونی علت مرگ وی را بیماری قلبی اعلام داشته اند و این امر با درگیری به طور کلی رابطه ای ندارد و وقوع قتل محقق نیست تا اتهامی متوجه متهم باشد، لذا اعتراض وارد است. حکم تجدیدنظر خواسته به نظر اکثریت اعضای هیات عمومی کیفری نقض می شود»، رأی‌ اصراری ۲۳- ۲/۸/۱۳۷۴، مجموعه قانون مجازات اسلامی، ص۲۰۹ ↑

1. 1. . واین آر لفو، همان، ص۲۰ ↑

1. 1. ۱٫ Thomas gardner & terry Anderson, ibid, p. 298. ↑

1. 1. ۲٫ibid. ↑

1. 1. ۳٫ ibid. ↑

1. 1. . ر.ک. واین آر لفو، همان، صص۹۹- ۹۶٫ ↑

1. 1. . محمدعلی اردبیلی، همان، ص۲۵۵ ↑

1. 1. . برخی این تئوری را نظریه علت اولیه نام نهاده و معتقدند که مطابق آن تنها اولین علت که موجب وقوع حادثه ابتدایی شده است، مسوول قلمداد می‌گردد؛ زیرا عمل مادی وی موجب حوادث بعدی و بالنتیجه مرگ مصدوم شده است. ر.ک. مرتضی محسنی، همان، صص۱۴۷-۱۴۴ ↑

1. 1. . محمدعلی اردبیلی، همان، ص۲۵۵ ؛ رضا نوربها، همان، ص۱۹۰٫ ↑

1. 1. . محمدعلی اردبیلی، همان. ↑

1. 1. .Thommas gardner & terry Anderson, ibid, p. 298 .4 ↑

1. 1. . ر.ک. محمدعلی اردبیلی، همان، ص۲۵۶٫ ↑

1. 1. . رضا نوربها، همان، ص۱۹۰؛ محمدعلی اردبیلی، همان، ص۲۵۶ ↑

1. 1. . محمدعلی اردبیلی، همان، صص۲۵۷- ۲۵۶ ؛ رضا نوربها، همان، ص۱۹۱٫ ↑

1. 1. . برای تفصیل بیشتر، ر.ک. منابع پیشین. ↑

1. 1. . شهید اول، اللمعه، ص۲۶۰؛ شهید ثانی، شرح اللمعه، ج۱۰، قم، انتشارات داوری، ۱۴۱۰، ص۱۶۶؛ محمدحسن نجفی، جواهرالکلام، ج۴۳، ص۱۴۵؛ سید علی طباطبایی، ریاض المسائل، ج ۲، قم، مؤسسه‌ آل البیت(ع)، ص۵۴۱؛ روح الله موسوی خمینی، همان، ص۵۶۹؛ سید ابوالقاسم خویی، همان، ص۲۵۸ ↑

1. 1. . ماده ۲۱۵:” شرکت در قتل، زمانی تحقق پیدا می‌کند که کسی در اثر ضرب و جرح عده ای کشته شود و مرگ او مستند به عمل همه آن ها باشد خواه عمل هر یک به تنهائی برای قتل کافی باشد خواه نباشد و خواه اثر کار آن ها مساوی باشد خواه متفاوت “. ↑

1. 1. . لازم به ذکر است، در صورتی که سبب وقوع مرگ توسط دو یا چند نفر به وجود آید، نیز همگی با هم مسوول قتل می‌باشند؛ مانند کندن چاهی توسط دو یا چند نفر یا آلوده کردن غذای قربانی توسط دو یا چند نفر و مانند آن. برای دیدن حکم این موضوع، علاوه بر ماده ۲۱۵، رک ماده ۳۶۵ ق.م.ا ↑

1. 1. . علامه حلی، قواعد الاحکام، ج۳، ص۶۵۸؛ محقق حلی، شرایع الاسلام، ج۴، ص۱۰۲۸؛ شهید ثانی، شرح اللمعه، ج۱۰، ص۱۶۶؛ محمدحسن نجفی، جواهرالکلام، ج۴۳، ص۱۴۶؛ روح الله موسوی خمینی، همان، ص۵۶۹٫ و برای دیدن نظرات دیگر فقها مانند ضمان سبب اقوی و نیز ضمان با توجه به ترتیب حدوث اسباب، ر.ک. محمدهادی صادقی، همان، صص۹۸- ۹۷٫ ↑

1. 1. . روح الله موسوی خمینی، همان، ص۵۶۹؛ محمدحسن نجفی، همان، ص۱۴۶ ↑

1. 1. . محمدحسن نجفی، همان، ص۱۴۶: فیستصحب حکم اثر السبب الاول و به رجح علی السبب الثانی الذی قد صار بالنسبه الی الاول کالشرط للمباشر. ↑

1. 1. . سید ابوالقاسم خویی، همان، ص۲۶۰: لا مجال للاستصحاب اصلا حیث انه لا اثر للسبب الاول قبل السبب الثانی بل هو مستند الی کلیهما معا. ↑

1. 1. . همان، ص۲۶۰ ؛ نیز سیدمحمد حسن مرعشی، دیدگاه های نو در حقوق کیفری اسلام، ج دوم، تهران، انتشارات میزان، ۱۳۷۹، ص۱۵۲ ↑

1. 1. . واین آر لفو، همان، ص۲۰ ↑

1. 1. . همان، صص۲۲- ۲۱ ↑

1. 1. . همان، ص۲۱ ↑

1. 1. . ابن ادریس، السرائر، قم، مؤسسه‌ النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین، چ دوم، ۱۴۱۱، ص ۳۲۱؛ مفید، المقنعه، قم، جامعه المدرسین، ۱۴۱۰، ص ۷۳۴؛ سلار، المراسم العلویه، قم، معاونه الثقافیه للمجمع العالمی لاهل البیت(ع)، ۱۴۱۴،ص ۲۳۶؛ ابن سعید حلی، جامع للشرایع، قم، مؤسسه‌ سید الشهداء(ع)، ۱۴۰۵، ص ۵۷۱ ↑

1. 1. . شهید اول، اللمعه، قم، دارالفکر، ۱۴۱۱، ص ۲۴۸: و العمد یحصل بقصد البالغ الی القتل بما یقتل غالبا، قیل او نادرا. ↑

1. 1. . سید شهاب الدین مرعشی نجفی، به نقل از حسام قپانچی، بررسی تطبیقی عنصر فعل در قتل عمدی، نشریه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، ش ۵۷، ۱۳۸۱، ص ۱۱۰ ؛ ابوالقاسم گرجی، دیات، چ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۲، ص ۳۷۲ ↑

1. 1. . ابوالقاسم گرجی، همان، صص ۲۷-۲۶ ↑

1. 1. . محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج۴۲، ص ۱۶ ↑

1. 1. . ابی الصلاح حلبی، الکافی فی الفقه، اصفهان، مکتبه امیرالمومنین(ع)، ۱۴۰۳، ص۳۸۲ ؛ محمدحسن نجفی، همان، ج ۴۲، ص ۱۶ ؛ علامه حلی،قواعد الاحکام، ج۳، قم، مؤسسه‌ النشر الاسلامی، ۱۴۱۳، ص ۵۸۲ ؛ شهید ثانی، شرح اللمعه، ص ۱۷؛ محقق اردبیلی، مجمع الفائده و البرهان، ج۱۳، قم، جامعه مدرسین، ص۳۷۲؛ سید ابوالقاسم خویی، مبانی تکمله المنهاج، ج۲، ص ۳؛ موسوی خمینی، تحریر الوسیله، ج۲،ص ۵۰۸؛ برای دیدن مبانی اختلاف فقها در این مورد، ر.ک سیدعلی طباطبایی، ریاض المسائل، ج۲، قم، مؤسسه‌ آل البیت(ع)، ۱۴۰۴، صص۵۰۱-۵۰۰ ↑

1. 1. ۱٫ lafave, ibid, pp.661-662. ↑

1. 1. . برای دیدن این روایات، رک. محمد بن حسن حر عاملی، همان، صص۴۰- ۳۵ ↑

استاد دکتر جعفری لنگرودی معتقد است:

«هر سندی که فاقد شروط سند رسمی باشد مانند سفته، برات، چک، اسناد عادی غیرتجاری، سند عادی محسوب می شود.»^[۲۱]

مرحوم امامی نیز در تعریف سند عادی می‌گوید :

«سند عادی عبارت است از نوشته ای که به وسیله افراد تنظیم شده، بدون آنکه مأمور رسمی طبق مقررات قانونی در آن مداخله داشته باشد.»^[۲۲]

تعریف سند عادی:

از مدلول مواد ۱۲۸۴ و ۱۲۸۹ و ۱۲۹۳ قانون مدنی می توان نتیجه گرفت که سند عادی عبارت است از نوشته ای که به وسیله افراد عادی یا به وسیله مأمور رسمی فاقد صلاحیت یا مأمور صلاحیتدار اما بدون رعایت مقررات قانونی تنظیم شده باشد.

پس هرگاه سردفتری که مأمور صلاحیتدار رسمی محسوب می شود سند را تنظیم نماید اما آن را امضاء ننموده باشد چون ترتیبات قانونی را رعایت نکرده است پس سند عادی محسوب خواهد شد یا اگر کفیل دفترخانه ای که سردفتر آن منفصل شده است سند جدیدی را تنظیم کند هرچند ترتیبات قانونی را رعایت کرده و به امضاء متعاملین نیز رسیده باشد بازهم سند رسمی نخواهد بود به نظر سند عادی محسوب خواهد شد چرا که کفیل مربوطه صلاحیت نداشته که سند رسمی جدیدی تنظیم نماید.

۱۶-۲ اقسام اسناد عادی

۱) اسناد عادی که افراد امضاء یا مهر نموده اند :

نوشته جات بدون امضاء در عرف حقوقی ما به عنوان یک سند به معنی واقعی کلمه قابل قبول نیست برای اینکه ؛ نوشته ای برعلیه شخصی وقتی سند منسوب به او محسوب خواهد شد که امضاء مهر یا اثر انگشت وی در سند محرز شده باشد. والا علیه او مؤثر نخواهد بود اگرچه نوشته تمام به خط او باشد چرا که نوشته ناتمام است (بدون امضاء) و چنین نوشته ای کاشف از قصد انشاء و اراده جدی نویسنده آن نمی باشد و این ‌در مورد افراد بی سواد که فقط امضاء کردن (یا اثر انگشت زدن) را می دانند کاملاً محسوس می‌باشد.

چه بسا شخصی قصد انشاء مطلبی را داشته و با خط خود آن را تمام کرده لیکن با خودداری از امضاء قصد خود را متوقف نموده است.

۲) دفاتر تجاری

دفاتر تجاری که بر طبق قانون تجارت تنظیم می شود اگرچه در عرف تجاری به دفاتر رسمی مشهور است. اما از نظر حقوقی و قانونی جزء اسناد عادی محسوب می‌شوند زیرا مأمور رسمی که امروزه توسط ثبت شرکت‌های اداره ثبت اسناد صورت می‌گیرد آن را در شمار اسناد رسمی به حساب نمی آورد. لیکن قانون بنا به اهمیت موضوع آن ، از لحاظ نظم امور تجاری اعتبار خاصی به دفاتر تجاری داده است.

دفاتر تجاری بر دو نوع است : دفاتر رسمی – دفاتر عادی

۱-۱۶-۲ دفتر تجاری رسمی

‌بر اساس ماده ۶ قانون تجارت هر تاجری به استثنای کسبه جزء، مکلف است دفاتر ذیل را داشته باشد.

۱) دفتر روزنامه (ماده هفت ۷ قانون مذکور)، دفتر کل (ماده ۸)، دفتر دارایی (ماده ۹)، دفتر کپیه (ماده ۱۰)

هم اکنون هر ساله (آخر سال مالی) دفتر روزنامه و دفتر کل را برای مهر نمودن (پلمپ) به اداره ثبت شرکت‌ها می آورند و از دو دفتر دارایی و کپیه امروزه خبری نیست معلوم نیست که در عمل نیز دفاتر مذکور متروک شده اند یا خیر؟

این دفاتر به استناد ماده ۱۴ قانون مذکور، در صورتی که مطابق مقررات این قانون مرتب شده باشد بین تجار ، در امور تجارتی سندیت خواهد داشت و در غیر این صورت فقط بر علیه صاحب آن معتبر خواهد بود.

ماده ۱۲۹۷ قانون مدنی نیز این موضوع را متذکر شده است ؛ دفاتر تجارتی در موارد دعوی تاجری بر تاجر دیگر دلیل محسوب می شود مشروط برآنکه دفاتر مذبور مطابق قانون تجارت تنظیم شده باشد ولی دفاتر تجاری در مقابل غیرتاجر سندیت ندارد فقط ممکن است جزء قرائن و امارات قبول شود. (م. ۱۲۹۸ قانون مدنی)

۲-۱۶-۲ دفتر تجاری عادی

دفاتر تجاری عادی دفاتری هستند که تاجر بدون رعایت مقررات مربوطه در قانون تجارت برای امور تجاری خود تنظیم نموده است. این دفتر یا دفاتر نیز بر علیه تاجر معتبر خواهد بود. ماده ۱۴ قانون تجارت می‌گوید :

«دفاتر مذکور در ماده ۶ و سایر دفاتری که تجار برای امور تجاری خود به کار می‌برند … نشانگر این است که تاجر به جزء دفاتر مذکور در ماده ۶ قانون مذکور دفاتر دیگری می‌تواند داشته باشد که بر علیه صاحب آن اعتبار خواهد داشت. »

اسناد بازرگانی: اسنادی از قبیل چک، سفته، برات را نیز باید جزء اسناد عادی تلقی کنیم هرچند که در حکم اسناد لازم الاجراء هستند. اما این دلیل بر این نخواهد بود که این قبیل اسناد را جزء اسناد رسمی محسوب کنیم چرا که مأمور صلاحیتدار آن را تنظیم و یا ثبت نمی کند. و قانون گذار با توجه به اهمیت اینگونه اسناد آن ها را در حکم سند لازم الاجرا بیان نموده است.

ماده ۳۱۰ قانون تجارت به طور صحیح اشاره می‌کند که چک نوشته ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می کند که خارج از موضوع بحث ما می‌باشد. سند در وجه و حامل را می توان در زمره این اسناد به شمار آورد.

سند مذکور نوشته ای است که امضاء کننده (صادر کننده آن را تعهد می‌کند وجه و یا وجوهی را در موعد معین به هر کس که آن نوشته را ابزار دارد بپردازد یعنی دارنده آن مالک آن شناخته می شود.)

۴ ) نوشته های خصوصی افراد:

منظور از این قبیل نوشته، نوشته هایی است که افراد در روابط خصوصی خود به یکدیگر می نویسند و اغلب این قبیل نوشته ها باید مصون و محرمانه باشند و هر گونه تجسس ‌در مورد آن ها ممنوع است. (اصل ۲۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران) لیکن منافاتی با اقرار کتبی مندرج در آن نوشته ندارد بعضی از حقوقداران معتقدند که چنانچه این قبیل نوشته امضاء یا پاراف یا مهر یا اثر انگشت نویسنده را دارا باشد بر علیه او معتبر است. ^[۲۳]

اما نگارنده معتقد است که چنین نوشته هایی جزء اسناد عادی می‌توانند محسوب شوند. حتی اگر امضاء یا پاراف یا اثر انگشت نویسنده را هم نداشته باشند. باید اشاره کنیم که بعضی از اسناد اصیل با لذات دارای خصوصیات یک سند هستند مثل یک قرارداد، مفاصاحساب، اسناد تجارتی ولی بعضی از اسناد این خصوصیات را ندارد و اتفاقاً عنوان خاصیت یک سند را پیدا می‌کنند.

۱۷-۲ سند اتفاقی :

نوشته ای که بدون قصد خاصی و راجع به امری که خارج از روابط حقوقی است نوشته شده والنهایه بر حسب اتفاق نسبت به موضوع معینی قابلیت استناد پیدا می‌کند. ^[۲۴]یک نامه عاشقانه یا ورقه انشاء یک دانش آموز به منظور گواهی بر امر حقوقی خاصی نوشته نشده است. اما همین نامه عاشقانه می‌تواند ‌در مورد روابط نامشروع و یا طلاق مورد استفاده قرار گیرد. یا یک ورقه انشاء (برگۀ امتحانی) می‌تواند علیه نویسنده اش مورد استفاده قرار گیرد همین اینکه در چنین مواردی ‌به این نامه ها استناد شد خاصیت یک سند را پیدا می‌کنند زیرا برای اثبات امری به کار رفته اند که دارای ارزش قضائی هستند.

۱۸-۲ جعل در حقوق موضوعه

سه نوع تقسیم بندی برای مسائل اخلاقی قرار داده می شود۱-تقسیم بندی بر اساس تنوع قوای نفسانی(نظریه اعتدال ارسطو)۲- تقسیم بندی بر اساس مبادی نفسانی افعال ۳- تقسیم بندی بر اساس متعلقات افعال اخلاقی.که بخش اول شامل اخلاق فردی بخش دوم را اخلاق اجتماعی و بخش سوم را اخلاق الهی نام می‌گذارد(میرزایی،۱۳۹۰).ارزش های اخلاقی طیفی از احکام دستوری در عرصه های اخلاق فردی،اخلاق خانوادگی،اخلاق اجتماعی و اخلاق زیست محیطی را در بر می‌گیرد.اگر نظام اخلاقی یک جامعه از پایگاه دینی برخوردار باشد و از معارف آن جامعه برگرفته باشد،حساسیت اخلاقی آن جامعه ابعاد مضاعفی می‌یابد(جوادی ،۱۳۸۶) .

هدف غایی مطالعات اجتماعی تربیت فرزندان مومن،مسئول، آگاه و توانمند در زندگی فردی و اجتماعی ، پای بند به اخلاق و ارزش های دینی و علاقه مند به ایران و هویت اسلامی – ایرانی است(مقدمه کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم،۱۳۹۲).از جمله مسائلی که باید در کتب درسی دوره ابتدایی مورد توجه قرار گیرد، تببین حوزه های اخلاقی می‌باشد،زیرا در این دوره کودکان ۱۱-۱۲ ساله(پایه پنجم تا ششم دبستان) آمادگی بالایی برای دریافت اطلاعات از محیط خود را داشته وشخصیت خود را با محیطی که رشد می‌کنند وقف می‌دهند وتوجه ‌به این موضوع امری مثبت و سازنده محسوب خواهد شد و استفاده ی درست از این ظرفیت موجب به وجود آمدن شخصیتی با فضیلت های اخلاقی بالا در مراحل بعدی رشد شناختی خواهد شد.

‌بنابرین‏ پژوهش حاضر به دنبال شناسایی حوزه های اخلاق در دوره ابتدایی است و این که تا چه حد کتب اجتماعی پایه پنجم و ششم بر حوزه های اخلاق تأکید دارند؟

اهمیت و ضرورت پژوهش

حسن زاده آملی در کتاب فیض عرشی می گویداز اهم مراقبات این است که انسان وارادات و صادرات دهانش را مواظب باشد. آن لقمه نانی را که به دهان می‌گذارد اگر از روی حساب نباشد، هرزه خوار می شود، انسان هرزه خوار، هرزه گو می شود. آن دهانی که وارداتش آلوده است. صادراتش هم آلوده است (ربانی،۱۳۷۸: ۱۰۳). اصلاح اخلاق انسان ها و آراستگی به مکارم و فضائل اخلاق و مبارزه با مفاسد اخلاقی ،یکی از اهداف مهم پیامبران بوده است( حاجی بابائیان امیری ،۱۳۸۸: ۲۳).

ضوابط اخلاقی هرگاه از طریق وحی دریافت شده اند، مؤثرتر و صحیح تر بوده اند ولی این بدان معنی نیست که اخلاق ویژه انسان های دیندار است. نیاز به اخلاق را عقل انسان نیز درک می‌کند و درستی و نیکی برخی از اعمال و خطا بودن و زشتی برخی دیگر را می توان درک نمود. خداوند در وجدان اخلاقی انسان، آگاهی و تمایل به خیر را قرار داده است؛ هر چند این آگاهی اجمالی و مختصر باشد .عقل انسان نیاز به اخلاق را حداقل در قلمرو روابط و مناسبات اجتماعی درک می‌کند. انسان ها همان طور که ضرورت قانون را برای برقراری نظم در می‌یابند، ضرورت قوانین اخلاقی را برای برقراری نظم عادلانه و آرام بخش می فهمند. انسان جامعه ای را که با ضوابط اخلاقی حفاظت و هدایت می شود دلپذیرتر می‌یابد و می فهمد که راه رسیدن به تعادل، آرامش و موفقیت، التزام به اخلاق است. امیر مؤمنان علی ـ علیه السلام ـ در روایتی فرموده اند: «لوکنا لا نرجوا جنه و لا نخشی ناراً ولا ثواباً ولا عقاباً لکان ینبغی لنا ان نطالب بمکارم الاخلاق فانها مما تدل علی سبیل النجاح؛ اگر به بهشت و پاداش امید نداشتیم و از آتش جهنم و عقاب نمی هراسیدیم، شایسته بود که مکارم اخلاق را بخواهیم، زیرا که آن ها راهنمای نجات و پیروزی اند» ( شیرازی ،۱۳۸۸ ج ۱: ۳۸ ). تربیت اخلاقی را می توان به عنوان فرایند ایجاد و پرورش فضائل اخلاقی در فراگیران و تدارک شرایطی جهت بازداشتن آن ها از رذائل اخلاقی در مقام نظر و عمل تعریف نمود. در قیامت چیزی را در نامه عمل انسان نمی گذارند که از حسن خلق افضل باشد^[۵] .

اخلاق نقش بسیار مهمی در سعادت فردی و اجتماعی انسان دارد و به همین رو از دیگر علوم برتر است و یا دست کم در زمره علومی است که که بر دیگرعلوم برتری دارد (داودی،۱۳۸۷ : ۲۱) . علوم تربیتی با بهره گیری از دستاوردهای روان شناسی و شناسایی اصول حاکم بر رفتار انسان و تلاش در جهت آگاهی از فرمول هایی که کنش ها و واکنش های آدمی در چهار چوب آن ها شکل می‌گیرد، زمینه‌های رشد و شکوفایی هر چه بیشتر استعدادهای علمی، اخلاقی و مهارت های حرفه ای را فراهم می آورد و اگر توجهی به عوامل و زمینه‌های اخلاقی داشته باشد، نگاه او ‌به این عوامل صرفاً یک رویکرد ابزاری و واسطه ای است و چون وجود فضیلت های اخلاقی، فرد را در طی مراحل تربیتی یاری می‌دهد، آن ها را مورد توجه قرار می‌دهد(همان :۲۸) . فایده علم اخلاق پاک ساختن نفس است از صفت های رذیله و آراستن آن به ملکات جمیله که از آن به تهذیب اخلاق تعبیر می شود (نراقی،۱۳۸۵ :۲۵). در اخلاق از یک سو پای فطرت به میان آمده تا نشان دهد انسان و اخلاق لازم و ملزوم اند. فطرت اصل فضیلت خواهی را تأیید کرده اما به شیوه آن کاری ندارد پس اجتماع، خانواده، زمان، مکان و حتی دین می‌تواند منشأ خَلق یک خُلق باشد آن چه در دین مطرح شد وجود خلقیاتی است که غایت آن دین مداری است و اخلاق، مکتبی اخلاقی است که در آن به انسان یاد می‌دهد تا چگونه زیستن را تجربه کند و حتی چگونه مردن را نیز انتخاب کند. اخلاق دینی ـ مکتبی نوعی اخلاق اکتسابی است که در آن فرد با خواسته های دین آشنا شده و افعال و رفتارش را مطابق با آن تنظیم می‌کند. غیر از دین، محیط و موقعیت های خاص می‌تواند خلقیاتی را برای انسان اکتسابی کند(غفرانی،۱۳۹۱ : ۱۰) .تعلیم گام نخستین در پیمودن طریق کمال است و پس از آموختن نوبت به عمل و سازندگی می‌رسد و با تکرار و ممارست، ملکه اخلاقی در نفس انسان شکل می‌گیرد و از همینجاست که برخی از فلاسفه ، چون سقراط و ارسطو،اخلاق را دقیقا بر علم مبتنی دانسته اند(فروغی،۱۳۸۵ :۱۴).تربیت اخلاقی در نظر وعمل در صدر تعالیم و تکالیف دینی در کنار عقاید و شرایع قرار دارد و در روایات از جایگاه بلند اخلاق و تربیت سخن گفته شده است.هنگامی که پیامبر اکرم(ص)،معاذبن جبل را برای ابلاغ رسالت اسلام به یمن اعزام فرمود به او توصیه کرد:«کتاب خدا را به آنان بیاموز و به اخلاق خجسته تربیتشان کن» (حرانی،۱۳۹۸ ه ق : ۲۵). نقش تربیت، شکوفا سازی شخصیت واقعی انسان و به فعلیت رسانیدن قوا و استعداد های نهفته اوست و بدون تربیت و اخلاق، آدمی شخصیت واقعی خود را باز نمی یابد و از حقیقت انسانی و هویت مستقل خویش آکاه نمی گردد و آنچه خارج از این حوزه یافته است«خود» انسانی او نیست. به قول کانت : «بشر تنها با تعلیم و تربیت آدم تواند شد و آدمی چیزی جز آنکه تربیت از او می‌سازد نیست» (شکوهی ،۱۳۸۲ : ۱۱). تربیت و اخلاق در ساختار شخصیت انسان نقشی تعیین کننده دارد و بدون آن آدمی به خیر و کمال نمیرسد و به سعادت دنیوی و اخروی دسترسی پیدا نمیکند.احیای شخصیت انسان و فلاح و رستگاری او به فضایل اخلاقی است و سقوط و مسخ تباهی شخصیت او به رذایل اخلاقی بستگی دارد.پس تربیت و اخلاق با مفهوم دینی و الهی آن ، احیا گر شخصیت و هویت واقعی انسانی و به اوج رساننده ی کمالات معنوی اوست(رهبر و رحیمیان،۱۳۸۶ : ۱۵) . البته تربیت اخلاق نیک و مبارزه با ناهنجاری های اخلاقی کار آسانی نیست بلکه کاری است ظریف و فنی و دشوار و توفیق در آن نیاز به همکاری و جدیت دانشمندان علوم اخلاق و تعلیم و تربیت از یک سو و اولیا و مربیان از سوی دیگر دارد ( حاجی بابائیان امیری ،۱۳۸۸: ۲۴) .

الیور رضایت مشتری را به عنوان ارزیابی اختلاف درک شده بین انتظارات پیشین و عملکرد واقعی محصول تعریف می­ کند. رضایت مشتری از محصول یا خدمت یک شرکت به عنوان مهمترین عامل در جهت رقابتی بودن و موفقیت در نظر گرفته می­ شود. در واقع رضایت مشتری این است که مشتری چگونه عملکرد در حال پیشرفت را ارزیابی کند (قوشچی، ۱۳۹۰).

رضایت مشتری به عنوان رضایت کلی مشتری از عملکرد یک پیشنهاد به روز^[۲۲] تعریف می­ شود. این رضایت کلی تأثیر کاملاً مثبتی بر قصد وفاداری مشتری در دامنۀ وسیعی از گروه ­های محصول و خدمت دارد. رضایت مشتری یک بازده تجمعی از ادراک ارزیابی و واکنش روانی به انتظارات مصرف یک محصول یا خدمت ‌می‌باشد. کاتلر رضایت را احساس خوشی یا نا امیدی حاصل شده از مقایسه عملکرد درک شده محصول با بازده در ارتباط با انتظاراتش می­داند. مفاهیم اولیه تحقیقات رضایت معمولاً آن را به عنوان قضاوت ارزیابی بعد از انتخاب یک تصمیم خاص تعریف ‌می‌کنند. در عمل رضایت مشابه نگرش^[۲۳] است، چرا که می ­تواند به عنوان مقدار رضایت از ویژگی­های مختلف محصول یا خدمت ارزیابی شود. در حالی که نگرش یک ساختار قبل از تصمیم است، رضایت یک ساختار بعد از تصمیم ‌می‌باشد (کورنیاوان، ۲۰۱۰). در زمینۀ مفهوم رضایت مشتری استاندارد ایزو ۹۰۰۰ ویرایش ۲۰۰۰ نیز مرجع مناسبی است. واژه­نامه مذکور رضایت مشتری را اینگونه تعریف ‌کرده‌است : تلقی مشتری از تأمین نیازمندی­های وی. این واژه نامه در ادامه تعریف رضایت مشتری توجه خوانندگان را به یک نکتۀ اساسی و مهم جلب ‌کرده‌است: وجود شکایت مشتری یک شاخص متداول از رضایت پایین مشتری به حساب می ­آید. اما عدم وجود شکایت مشتریان لزوماًً به معنای رضایت بالای مشتری نیست (برونر و همکاران، ۲۰۰۸). رضایت مشتری به عنوان ارزشیابی کلی یا حالتی از احساسات ‌در مورد محصول یا خدمت تعریف می­ شود، سه مؤلفۀ کلی در زمینۀ مفهوم رضایت مشتری به شرح ذیل عنوان شده است:

۱) رضایت مشتری یک واکنش عاطفی است(عاطفی یا شناختی)

۲) این واکنش وابسته به توجه خاصی است(انتظارات، محصول و تجربۀ مصرف)

۳) این واکنش در زمان خاصی رخ می­دهد (بعد از مصرف، بعد از انتخاب و بر اساس تجربه مکرر) بدین ترتیب، رضایت می ­تواند به عنوان واکنش (پاسخ) شناختی یا مؤثر تعریف شود (اسپیجل، ۲۰۰۸).

۲-۵-۲- رضایت از برند

بسیاری از اندیشمندان رضایت را به عنوان پاسخی احساسی به یک موقعیت خرید تعریف کرده‌اند (شاهین و همکاران، ۲۰۱۱). در صورتی که پس از خرید احساس حاصله، مثبت باشد، اعتماد به برند را در پی خواهد داشت .رضایت می‌تواند به تقویت تصمیم مشتریان به مشارکت بیشتر با شرکت منجر گردد. اعتماد مشتریان به برند نیز از تجربه مصرف قبلی شان از محصولات برند نشأت ‌می‌گیرد. اعتماد به برند توسط متغیرهای مختلفی نظیر تبلیغات شرکت، تبلیغات دهان به دهان، کاربرد محصولات تحت برند و رضایت، از محصولات شکل ‌می‌گیرد (کریشنان، ۱۹۹۶).

رضایت حالتی درونی است که در اثر ارضای نیازهای مشتریان از محصولات حاصل می­گردد. به طور کلی، رضایت مشتری یک فرایند ارزیابی قضاوتی است که مشتری عموماً از خریدهای اخیرش دارد (بیتنر و هوبورت، ۱۹۹۴). در جای دیگر نیز، رضایت مشتریان از برند را به صورت ارزیابی احساسی عمومی مشتریان از محصولات و خدمات یک برند در هر لحظه از زمان تعریف کرده‌اند علاوه بر احساسی بودن رضایتمندی، محققان آن را فرایندی شناختی نیز می­دانند .‌بنابرین‏ به طور کلی رضایت مندی مشتری را می‌توان فرایندی قضاوتی، شناختی و احساسی مثبت مشتری نسبت برند دانست (اندرسون و همکاران، ۲۰۰۴).

در زمینه رابطه میان رضایت و اعتماد تعیین رابطه علت معلولی تا حدی دشــــوار است؛ یعنی نمی­ توان به قطع گفت که رضایت علت ایجاد اعتماد است و اعتماد معلول رضایت است و یا برعکس اعتماد علت رضایت است. برخی از محققان تأثیر رضایت بر اعتماد را تأیید (هی و هریس، ۲۰۱۱) و برخی دیگر تأثیر اعتـــماد بر رضـــایت را تأیید کرده‌اند (هریس و گود، ۲۰۰۴). شاید بتوان اذعان داشت که رابطه میان رضایت و اعتماد متقابل و دوطرفه است؛ یعنی رضایت و اعتماد به طور متقابل همدیگر را تقویت ‌می‌کنند. رضایت مشتریان پیامدهای مطلوبی از قبیل همکاری، تمایل بلندمدت مشتریان به شرکت، وفاداری و تعهد به وابستگی را برای شرکت به ارمغان ‌می‌آورد (لم و همکاران، ۲۰۰۴).

سیچمان^[۲۴] ۲۰۰۷ نشان داد که اکثر خریداران راضی آنهایی هستند که ارتباط طولانی مدتی با برند برقرار می‌کنند و رضایت، اعتماد و تعهد به روابط طولانی مدت تأمین کننده ‌و خریدار منجر می­گردد (شیفمن، ۲۰۰۷).

از دیدگاه شیفمن و کانوک^[۲۵] (۲۰۰۷) هدف تمام تلاش­ های بازاریابی باید به حداکثر رساندن رضایت مشتری باشد. بازاریابان باید بهترین محصول ممکن را در قبال پول پرداختی مشتری ارائه داده و انتظارات مصرف ­کننده از عملکرد محصول را فراتر از توان محصول نبرند. داده­هایی که اخیراً از شاخص رضایت مشتری آمریکایی دریافت شده است نشان می­دهد که بسیاری از شرکت­ها به غلط معتقدند که قیمت­های پایین و تنوع خطوط محصول رضایت بیشتر مشتری را به دنبال دارد. در حالی که اینگونه نیست و به نظر می‌رسد شرکت­هایی که ارتباطات شخصی با مشتریان برقرار کرده و خطوط محصول متنوعی را با قیمت­های رقابتی عرضه ‌می‌کنند، منجر به رضایت بیشتر و تکرار خرید مشتریان می­شوند (چن، ۲۰۱۱).

۲-۶ اعتماد