این افراد از یک مرامنامه صنفی نانوشته و عرف تجاری خاص خود تبعیت می‌کنند که در برخی موارد نقض قوانین عین ارزش و موفقیت تلقی می‌شود. به عبارت دیگر، خرده فرهنگ این صنوف و اتحاده‌ها جرئت نقض برخی قوانین را در ایشان به وجود می‌آورد و در آن عرف نانوشته، موجبات تشویق آن ها را فراهم می‌آورد. شخصیت مجرم سومین عامل قابل بررسی در این نظریه است.

سوم – شخصیت بزهکار

شخصیت مجرم اقتصادی بر استفاده از زیرکی، زرنگی و هوش استوار است، که وی را به سمت بهره برداری یا سوء استفاده به موقع از سادگی و زود باوری بزه دیدگان سوق می‌دهد. بزه دیدگان بالقوه این جرائم به آسانی پول و سرمایه خود را در فعالیت‌های اقتصادی خیالی به جریان انداخته و قربانی کلاهبرداری‌های متعدد می‌شوند یل در جریان یک فعالیت ظاهراً اقتصادی، اطلاعات محرمانه حسابهای خود را در اختیار سود جویان اقتصادی قرار داده و مورد سوء استفاده و کلاهبرداری قرار می‌گیرند. سرمایه گذاری در شرکت‌های هرمی نظیر گلدکوئیست یا سون دایموند و نیز بزه دیدگی در جریان کلاهبرداری رایانه ای و حملات مهندسی اجتماعی مهمترین نمونه های این بزه دیدگی به شمار می‌رود.

یکی دیگر از توانایی‌ها و استعداد‌های بزهکاران اقتصادی، بهره برداری از قوانین مبهمی است که امکان قرائت‌های مختلف آن وجود دارد. وکیل چنین متهمی می‌تواند از طریق قرائت خاصی که قاضی به آن ‌نیاندیشیده موکل خود را تبرئه کند، یا مشمول مجازات‌های خفیف تری قرار دهد.

آخرین نظریه در بین نظریه های چند عاملی بر واکنش اجتماعی نسبت ‌به این جرائم دارد و ضمانت اجراهای جرائم اقتصادی را مورد بررسی قرار می‌دهد. مطالعه نظریه بائر در این زمینه موضوع را روشن تر می‌کند.

۳-۵-۳- نظریه بائر (Baer)

عوامل بزهکاری اقتصادی از دیدگاه بائر عبارتند از :

۱ – ضعف مبارزه با جرائم اقتصادی یا سبک بودن نسبی ضمانت اجراهای این جرائم در مقایسه با جرائم عمومی، یا تساهل و تسامح نسبت به بزهکاران اقتصادی در مقایسه با سایر بزهکاران، به عبارت دیگر قضات دادگاه‌ها در مقابل سایر جرائم نظیر جرائم علیه اشخاص یا عفت عمومی پیش داوری منفی دارند اما ‌در مورد جرائم اقتصادی این پیش داوری وجود ندارد.

۲ – ارتباط محافل اقتصادی با محافل قدرت و سیاست ؛ گفتیم دولتمردان و صاحبان سرمایه نوعا از یک طبقه اند و جایگاه و ارزش‌های اجتماعی یکسانی دارند. در واقع، صاحبان اقتصاد و سرمایه بخاطر موقعیت اقتصادی، در صحنه سیاست نیز تأثیر گذارند و به تبع آن در فرایند قانونگذاری و تدوین لوایح نیز به طور غیر مستقیم اثر گذار هستند. این گروه ها در انتخابات مختلف نقش دارند و بدین ترتیب اشخاصی که به عنوان نماینده یا رئیس جمهور یا عضو شورای شهر در انتخابات رأی می‌آورند، به نوعی نماینده افکار و خواسته‌های آن ها خواهند بود. در انقلاب‌ها و خیزش‌های اجتماعی نیز تاثیر بازار یا صاحبان سرمایه محسوس است. بی تردید این اشخاص در ازای خدمات خود توقعاتی نیز از مسئولان خواهند داشت.

۳ – موقعیت اجتماعی بزهکاران : این موقعیت اعتماد ساز است و می‌تواند مورد سوء استفاده قرار گرفته و جرم زا باشد.

۴ – فن آوری : رشد و شکوفایی اقتصادی در دهه های اخیر تا اندازه زیادی در گرو ظهور فن آوری‌های جدید در خصوص داد و ستد، نقل و انتقال نقدینگی، مکاتبات، تولید و مصرف بوده است. امروزه حجم عظیمی از خرید و فروش کالا و خدمات و نقل و انتقال سرمایه ها از طریق خدمات تجارت و بانکداری الکترونیکی و با بهره گرفتن از شبکه های اظلاع رسانی رایانه ای نظیر اینترنت، اینترنت و اکسترنت سازمان‌ها و مؤسسات اقتصادی صورت می‌پذیرد و بدون نیاز به حضور ملموس و همزمان طرفین رابطه تجاری، کالاها و خدمات خریداری شده، قراردادهای تجارت منعقد و مبالغ مورد نظر طرفین در سطح شبکه منتقل می‌گردد. از این رو نظارت و کنترل متقابلی که در یک نظام سنتی درخصوص کیفیت بالا وخدمات و اعتبار ثمن معامله وجود دارد، در معاملات الکترونیکی اعمال نمی گردد. اگر چه پایگاه های تجاری الکترونیکی یا بانکداری الکترونیکی غالب تضمین‌های لازم را ارائه می‌دهند، ولی همواره امکان سوء استفاده متقابل وجود دارد. از این رو غالب نظامهای قانون‌گذار و از جمله کشور ایران، نظام قانونگذاری خود را در زمینه معاملات و بانکداری و امضای الکترونیکی روز آمد نموده و ارتکاب جرائم تجاری و اقتصادی را با بهره گرفتن از فناوری‌های نوین جرم انگاری نموده اند.

۵ – جهانی شدن : پدیده جهانی شدن که چالشی فراروی بشریت است، از دو بعد قابل بررسی است :

۱ – ۵ – جهانی شدن اقتصاد، که نوعی جهانی شدن در ابعاد مادی محسوب و بیشتر در قالب شرکت‌های چند ملیتی متبلور می‌شود. این شرکت‌ها از طریق انعقاد قراردادها و اعزام مهندسین ؛ کشور خریدار و جابجایی سرمایه ها و صادر نمودن کالاهای جدیدی که ارزش‌های تازه ای را با خود به همراه می‌آورد مرزهای سیاسی موجود را پشت سر می‌گذارند. جهانی شدن اقتصاد به معنای بین‌المللی شدن مبادلات اقتصادی و عجین شدن سرنوشت دولت‌ها با یکدیگر است. مسلماً همراه با صادرات فناوری، دانش و فرهنگ مرتبط با آن نیز به کشورها صادر می‌شود. مثلا همراه با صادرات خودرو به کشورهایی که خودرو نداشته اند فرهنگ رانندگی، مکانیکی و ماشین سواری نیز صادر می‌شود. لذا شهروندان کشور مخاطب ناچارند آن فرهنگ را بیاموزند. بدین ترتیب جهانی شدن اقتصاد، جهانی شدن ارزش‌ها را به دنبال دارد.

۲ – ۵ – جهانی شدن معنوی که از طریق اسناد سازمان ملل متحد نظیر میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و سایر کنوانسیون‌های بین‌المللی صورت می‌پذیرد. همراه با این اسناد، یک سلسله مضامین انسانی همچون برابری، عدم تبعیض و. .. از حوزه یک قاره به حوزه قاره دیگر وارد می‌شود. دولت‌ها با ملحق شدن به چنین اسنادی مکلف می‌شوند که این مضامین را در نظام حقوقی خود وارد کنند. امروزه اصطلاح « قاچاق انسان » جهانی شده است که خود بیانگر یک ارزش است. بدین ترتیب جرم انگاری این پدیده در پرتو کنوانسیون پالرمو ۲۰۰۰، به معنای جهانی شدن کرامت انسانی در برابر داد و ستد و اقتصاد و پول است.

۲-۲-۲ معنویات نقش مهمی در شادکامی دارند.

امور معنوی و پیوندهای قلبی انسان با آن ها بسیار مؤثر هستند. این پیوند ها علاوه بر کمک به انسان در جهت داشتن نگرشی مثبت به زندگی به او کمک می‌کنند در شرایط سخت و منفی و آزار دهنده نیز تسلط بیشتری روی مسائل داشته باشند. انسان بدون معنویات و ارتباطش با این منابع بی‌تکیه‌گاه است ( آهی، ۱۳۸۷).

۲-۲-۳ مذهب و شادکامی:

مذهب آثار مثبتی بر سلامت ذهنی خصوصاً بر سلامت وجودی دارد اما بر شادکامی کلی بهداشت جسم و روان نیز تاثیر دارد فعالیت های مذهبی هیجانات مثبت و قوی ایجاد می‌کند مناسب و مناسک مذهبی نیز احساسات جامعه پسند تولید می‌کند و با حضور دیگران احساس وحدت ایجاد می شود(انارکی و همکاران ، ۱۳۸۲).

از آنجا که فرد با ایمان دارای ارتباطات و اعتقادات معنوی است کمتر احساس رها شدگی پوچی ‌و تنهایی می‌کند .مایرز (۲۰۰۰)معتقد است ایمان مذهبی تاثیر زیادی بر میزان شادمانی دارد. ایمان مورد نظر مایرز ایمانی است که حمایت اجتماعی هدفمندی احساس پذیرفته شدن و امیدواری را برای فرد به ارمغان می آورد(میر شاه جعفری ، ۱۳۸۲).

سه راه عمده که از طریق آن مذهب می‌تواند موجب ارتقای سلامت و شادکامی شود عبارتند از :

– رابطه با خدا:”پولنر (۱۹۸۹)دریافت که گزارش نزدیکی با خداوند همبستگی معادل ۴۰/۰با شادمانی و رضایت از زندگی دارد. پولما و پندلتون (۱۹۹۱)دریافتند که تجربه اوج و تجربه بهترین پیش‌بینی کننده های سلامتی و خصوصاً سلامت وجودی هستند تاثیر مذهبی بودن بر سلامت ذهنی برای سیاه پوستان امریکایی بیشتر از سفید پوستان گزارش شده است (انارکی و همکاران ، ۱۳۸۲).

– تاثیر در مکان های مذهبی (مساجد کلیساو….) و یتر و همکاران (۱۹۸۵)در فرا تحلیلی مربوط به ۵۶ زمینه یابی در آمریکا دریافتند که حضوردر کلیسا قویترین رابطه را با شادی و سلامتی داشته است. این تاثیر برای سالخوردگان در بالاترین حد بوده است (انارکی و همکاران ، ۱۳۸۲).

– باورها:سومین راهی که از طریق آن مذهب ممکن است سلامتی را متاثر سازد از طریق باورها است الیسون (۱۹۹۱)دریافت که داشتن باورهای استوار که گاهی قطعیت وجودی نامیده می شود با رضایت از زندگی مستقل از حضور در مکان های مذهبی و دعاهای خصوصی همبستکی دارد (الیسون ، ۱۹۹۱).

قطعیت باورها نافذ است وموجب سلامت وجودی می شود اعتقاد به زندگی پس از مرگ نیز مفید است بخصوص ‌در مورد کسانی که سالخورده و بیمارند و در معرض خطر جنگ قرار دارند.

از نظر گریلی (۱۹۷۵)فعالیت های مذهبی دارای کارکردهایی هستند که نهایتاً موجب افزایش شادمانی فردی می‌گردد (میر شاه جعفری ،۱۳۸۲)

هلیز وآرچل (۱۹۹۸)در بیان این کارکردها به مواردی از جمله احساس اتصال با معبودی بسیار قدرتمند و مقدس ، عشق ،برابری واحساس در جمع بودن اشاره می‌کنند. همچنین در مذاهب ‌به این ایماژها و عناصر یاد شده موجب فزایش شادمانی آن ها می‌گردد . در زمینه تأثیر ایمان و فعالیت‌های مذهبی بر میزان شادمانی افراد تحقیقات متعددی شده است (انارکی و همکاران،۱۳۸۲).

های (۱۹۸۲) در تحقیق خود گزارش ‌کرده‌است که ۶۱ درصد کسانی که در مراسم مذهبی شرکت می‌کنند احساس آرامش و شادمانی می‌کنند (انارکی و همکاران ،۱۳۸۲).

در پژوهش دیگری که توسط هالمان ودمور (۱۹۸۷)انجام شد، این نتیجه به دست آمده که فعالیت های مذهبی از جمله حضور در کلیسا بر شادمانی افراد می افزاید. آن ها در توجیه علت این امر به حمایت اجتماعی که حاصل شرکت در فعالیت های دسته جمعی است اشاره می‌کند (امانیان، ۱۳۸۸).

کالدور (۱۹۹۴) معتقد است که افراد مذهبینزدیکترین دوستان خدود را از میان افراد مذهبی انتخاب می‌کنند و علاوه بر داشتن احساس نزدیکی به خداوند ، نسبت به مردم دید مثبتی دارند که همه عوامل بر شادمانی آن ها می افزاید (انارکی و همکاران ،۱۳۸۲).

۲-۲-۴ عوامل مؤثر در شادکامی

یافته ها نشان می‌دهد که مردم شادمان خودشان آن را فراهم کرده‌اند و شادکامی امری تصادفی و یا ژنتیک و یا غیر انتخابی نیست. شاید به نظر برسد مردم شاد بهترین چیزها را در زندگی دارند ولی حقیقت این است که آن ها از آنچه دارند بیشترین بهره و لذت را می‌برند. مطالعه روی افراد شاد و دانستن اصول و روش زندگی آن ها، به دیگران کمک می‌کند که با پیروی از آن اصول به زندگی شادمانه تری دست یابند.(اکبر زاده،۱۳۸۳).

۲-۲-۵ شادکامی در پژوهش ها:

یکی از پرسش‌های اساسی درباره شادکامی این است که آیا شادکامی حالتی است که به رویدادها و موقعیت‌های زندگی مربوط می‌شود یا به شخصیت فرد ارتباط دارد و یا اینکه نتیجه تعامل میان این دو است؟ بیشتر بررسی‌ها نشان می‌دهند که شادکامی یک ویژگی شخصیتی است. بررسی‌های شخصیتی ‌در مورد شادکامی نشان می‌دهد که افراد شاد و ناشاد، نیمرخ‌های شخصیتی متمایز دارند. در فرهنگ‌های غربی، افراد شاد برون‌گرا و خوش‌بین هستند و از عزت نفس بالا و کنترل درونی برخوردارند. در مقابل، افراد ناشاد به سطوح بالایی از روان‌رنجوری گرایش دارند. همبستگی برونگرایی با شادکامی یا عاطفی بودن مثبت حدود ۷۰/۰ است اما همبستگی روان‌رنجورگرایی با عاطفی بودن منفی بیش از ۹/۰ است. ‌در پژوهشی که توسط مرادی، جعفری و عابدی ‌در مورد «شادمانی و شخصیت» انجام شد، به ارتباط معنادار شادکامی با ابعاد شناختی، اجتماعی، هیجانی و جسمانی شخصیت اشاره شده است. در این پ‍‍ژوهش، کنترل درونی، خوش‌بینی و تفکر مثبت، هدف‌مندی، خلاقیت، ثبات هیجانی، عزت نفس، خودکارآمدی، برونگرایی، نوع‌دوستی، توافق اجتماعی، وظیفه‌شناسی، روابط مثبت با دیگران و سلامت سیستم ایمنی بدن به مثابه مؤلفه‌های شخصیتی مؤثر در شادکامی یاد شده است. این پژوهش‌گران بر این باورند که بین شادکامی و مؤلفه‌های یاد شده، رابطه علّی و دوسویه برقرار است. برخی از پژوهش‌گران نیز شادکامی را متغیری شخصیتی می‌دانند که پایه‌ای زیست‌شناختی دارد. هیجان مثبت، رضایت از زندگی، نبود هیجان‌های منفی، روابط مثبت با دیگران، هدف‌مند بودن زندگی، رشد شخصیتی، دوست داشتن دیگران و طبیعت نیز شروط لازم برای رسیدن به شادکامی هستند. لوبومیرسکی و همکاران الگوی یکپارچه‌ای از شادکامی ارائه و عوامل شادکامی را از سه جنبه بررسی کرده‌اند: عوامل ژنتیکی (نقطه تنظیم)، شرایط محیطی و صفات شخصیتی (فعالیت‌ ارادی). بر اساس این پژوهش، عوامل ژنتیکی ۵۰% ، صفات شخصیتی ۴۰% و عوامل محیطی ۱۰% واریانس شادکامی را پیش‌بینی می‌کنند. لوبومیرسکی و همکاران معتقدند عوامل ژنتیکی، در طول زمان ثابت و پایدار، و در برابر نفوذ و کنترل مقاومند و تغییر در صفات شخصیتی به مراتب بیشتر از عوامل محیطی ظرفیت شادکامی را افزایش می‌دهد. به نظر می‌رسد، گسترده‌ترین پژوهش‌ در زمینه شادکامی روان‌شناختی را آرگیل (۲۰۰۱) انجام داده است. وی حاصل پژوهش‌هایش را در کتابی با عنوان روان‌شناسی شادی گزارش ‌کرده‌است ( آذربایجانی و علی محمدی، ۱۳۸۸).

سازمان بین‌المللی نهادهای عالی حسابرسی نیز به عنوان سازمانی غیردولتی در چندین کنگره بین‌المللی خود سعی در تدوین استانداردهای حسابرسی و ایجاد وفاق در مفاهیم حسابرسی جامع داشته است و این تلاش‌ها همچنان ادامه دارد. ولی پیچیدگی معیارهای ارزیابی کارایی و ارزیابی اثربخشی مؤسسه‌‌ها در حوزه هایی که کمیت‌پذیر نباشند از یک طرف و هزینه های انجام این حسابرسی‌ها و میزان توافق همگانی در هدفها و برقراری معیارها بین مدیران دستگاه‌های اجرایی و سازمان‌های ناظر و مؤسسه‌‌های حسابرسی از طرف دیگر، حوزه عمل این نوع از حسابرسی‌ها را تاکنون بسیار محدود ‌کرده‌است (شریعتی، ۱۳۸۶).

سازمان شفافیت بین‌المللی که ‌بر اساس مبانی و مفروضات خاصی در زمینه مبارزه با فساد و نیز شفاف‌سازی اطلاعات مالی- اقتصادی، کشورهای جهان را درجه‌بندی می‌کند، معتقد است از آنجا که فساد مالی بر صورت‌های مالی و مدارک اقتصادی تاثیرگذار است، نقش حسابرسان به عنوان ناظران مالی در این رابطه بسیار مهم است؛ لذا وظایفی را از این بابت بر عهده حسابرسان گذاشته است. انجمن حسابداران خبره انگلستان و ویلز۷ و انجمن حسابداران خبره امریکا نیز به ‌عنوان یکی از بزرگترین نهادهای سخنگوی حرفه حسابداری با صدور دستورالعمل‌هایی بر این امر صحه گذاشته‌اند. این امر به‌ویژه پس از تصویب قانون مبارزه با پولشویی اهمیت خاصی یافته است .

۲-۱۰-۱۲ محدودیت‌های افشای اطلاعات و افزایش شفافیت

به‌رغم همه استدلال‌هایی که در ارتباط با پذیرش شفافیت بیشتر وجود دارد، شرکت‌ها تمایلی به افشای داوطلبانه همه اطلاعات مربوط به خود را ندارند. ویش وانات و کافمن (۱۹۹۹) دلایل آن را هزینه های مرتبط با جمع‌ آوری، پردازش و افشای اطلاعات، وجود منافع مرتبط با افشا نکردن و وجود پدیده عوامل خارجی۹ برشمرده‌اند که درباره آن ها توضیحاتی به اختصار ارائه می‌شود.

جمع‌ آوری، طبقه‌بندی و افشای اطلاعات، نیازمند تلاش، زمان و منابع مالی است. طبیعی است که شرکت‌ها بسته به میزان در دست داشتن این سه عامل تا جایی اطلاعات را افشا می‌کنند که هزینه ها و منافع نهایی افشا برابر شود. از سوی دیگر، چون اندازه‌گیری دقیق و عینی این هزینه ها و منافع مشکل است، اغلب شرکت‌ها در جهت افشای کمتر از حد کامل حرکت می‌کنند (صمدی، ۱۳۸۹).

در صورتی که تاثیرگذاری و تاثیرپذیری متقابل استراتژیک بین شرکت‌ها وجود داشته باشد، افشای اطلاعات بیشتر سبب از دست دادن مزیت رقابتی آن ها می‌شود و سودآوری شرکت‌ها کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی قوانین سختگیرانه‌ مرتبط با افشا در جهت افزایش شفافیت مطلوب نیست و شرکت‌ها به دنبال راه‌هایی برای افشانکردن یا افشای کمتر خواهند بود .

پدیده عوامل خارجی زمانی ایجاد می‌شود که از اطلاعات افشاشده یک شرکت برای ارزش گذاری شرکت دیگری استفاده شود، ‌طوری که باعث همبسته شدن ارزش این شرکت‌ها به یکدیگر گردد. اثر این پدیده فاصله گرفتن ارزش اجتماعی و خصوصی اطلاعات است (پارسائیان، ۱۳۸۶). در صورت آگاهی شرکت‌ها از این امر، انگیزه‌ای برای افشا و ‌بنابرین‏ شفاف‌سازی کمتر از حد کامل به وجود می‌آید. با فرض وجود چنین دلایلی، شرکت‌ها انگیزه کافی برای افشانکردن یا افشای کمتر از حد مطلوب متقاضیان دارند و در نتیجه سازوکار بازار آزاد نمی‌تواند حدّ بهینه افشای اطلاعات را تعیین کند و بازار به سمت کاهش شفافیت سوق می‌یابد. ‌بنابرین‏ نقش نهادهای قانون‌گذار در الزامی کردن افشای اطلاعات و افزایش شفافیت اطلاعات ارائه شده، برجسته می‌شود. با اینکه قوانین و مقررات لزوماًً منجر به بهینه شدن میزان شفافیت در بازار نمی‌شوند، ولی با توجه به محدودیت‌های پیشگفته و اینکه اطلاعات حسابداری ماهیت کالای عمومی را دارد، نیاز به نهادهای قانون‌گذار برای الزامی کردن تهیه و انتشار اطلاعات، منطقی به نظر می‌رسد. علاوه بر این، چون اطلاعات کامل حتی در بهترین شرایط هم به ندرت تولید می‌شود، نیاز به الزامات قانونی وجود دارد.به اعتقاد ویش وانات و کافمن (۱۹۹۹) حداقل از سه راه می‌توان به شفافیت رسید؛ الف) بهبود سازوکار‌های (مقرراتی/ قانونی) مرتبط با افشای بیشتر و بهبود رویه‌های حسابداری به نحوی که کیفیت و قابلیت اتکا اطلاعات را تقویت نماید، ب) طراحی سازوکارهای ایمنی برای محدود کردن خطر اخلاقی از طریق افشای بیشتر، و ج) ایجاد نهادهای قانون‌گذار و سیاستگذار برای پرداختن به مشکلات اجتناب‌ناپذیر اطلاعاتی در بازارهای مالی.

در عمل، میان کیفیت و کمیت اطلاعاتی که شرکت‌های مختلف تهیه و منتشر می‌کنند و اطلاعاتی که سهام‌داران و اعتباردهندگان نیاز دارند، شکاف عمیقی وجود دارد.

نهادهای سرمایه‌گذاری به اطلاعاتی به‌موقع، اتکاپذیر و کامل نیازمند هستند تا نسبت به مسئولیت نمایندگی مدیریت و تصمیم‌های سرمایه‌گذاری خود قضاوت نمایند (مدهونی، ۲۰۰۹). از طرفی، ایجاد و نگهداری نظام افشای پیچیده مالی چندان ارزان نیست؛ زیرا شرکت‌ها مجموعه متعددی از اقلام مالی و غیرمالی دارند که به طور معمول افشای آن ها چندان ساده نیست. از این‌رو بر اساس ساختار بازارها، در هر کشوری مجموعه‌ای از منابع بر قواعد حسابداری و افشا مقرر شده است که شرکت‌ها ملزم به رعایت آن می‌باشند (اسمیت و همکاران،۲۰۰۳). شرکت‌ها به طور عمده، هر روزه با تصمیمها و پیش‌بینی‌های متعددی مواجهند. آن ها ‌در مورد پیش‌بینی ‌درآمدها توسط مدیریت، جلسات سرمایه‌گذاران و تحلیلگران، مجامع خرید سهام یا انصراف از خرید، حضور سرمایه‌گذاران،‌ افشای مربوط به سرمایه‌گذاران در سایت‌های خبری شرکت و سایر پرونده های قانونی، اطلاعات را به صورت داوطلبانه افشا می‌کنند (مدهونی، ۲۰۰۹). گاهی به‌دلیل وجود هزینه های مرتبط با گزارشگری داوطلبانه و یا تمایل نداشتن شرکت به آگاهی رقیبان از وضعیت‌ها و اطلاعات خاص، تمایل چندانی به افشای موارد بیشتر در بین شرکت‌ها وجود ندارد و این دسته از شرکت‌ها تنها به ارائه اطلاعات کلی در خصوص موارد مقرر طبق قانون و نه بیشتر از آن می‌پردازند.

۲-۱۰-۱۲-۱ موانع و راهکارهای عدم شفافیت بازار سرمایه ایران

به طور کلی می توان فعالیت گروه ها و یا به عبارتی آنچه که باعث دسترسی این گروه ها به نوعی اطلاعات خاص می‌گردد را تحت عناوین زیر بیان نمود.

۲-۱۰-۱۲-۱-۱ انجام معاملات صوری

در این روش، یک نفر به تنهایی و یا به کمک فرد دیگری، اقدام به خرید و فروش همزمان سهام می‌کنند. اگرچه ظاهراًً معامله ای انجام گرفته ولی تغییر مالکیت واقعی صورت نگرفته است. هدف از این گونه معاملات، ایجاد قیمت مصنوعی و غیر واقعی برای سهام، به منظور کسب سود یا نشان دادن زیان مصنوعی برای اهداف مالیاتی است.در حال حاضر در اکثر بورس های دنیا، معاملات صوری غیر قانونی اعلام گردیده است. البته اگر چنین معامله ای از جانب دو نفر انجام شود، اثبات صوری بودن آن، بسیار مشکل خواهد بود. انجام معاملات صوری که معمولاً با افزایش قیمت همراه است این تصور را در ذهن افراد عادی ایجاد می‌کند که سهام مذبور، مورد تقاضای افراد زیادی قرار گرفته و احتمالاً این روند ادامه خواهد داشت. ایجاد چنین تصوراتی، موجب افزایش تقاضا و قیمت بازار سهم خواهد شد.

۲-۲۱-۲-۱- تخمین مدل‌های چندعاملی

اگر چه روش‌های بسیاری برای تخمین مدل‌های چندعاملی وجود دارد، لیکن در کل می‌توان این روش‌ها را به سه دسته کلی تقسیم‌بندی کرد (راعی و تلنگی، ۱۳۸۳).

۱٫ رویکرد سری‌های زمانی

۲٫ رویکرد بخشی (مقطعی)

۳٫ رویکرد تحلیل عاملی

رویکرد سری زمانی: رویکرد سری زمانی شاید برای سرمایه‌گذاران قابل‌درک‌ترین رویکرد باشد. پیش‌فرض اساسی این است که عواملی که بازده اوراق بهادار را تحت تأثیر قرار می‌دهند، شناخته شده هستند. تشخیص عوامل تاثیرگذار، به طور معمول از طریق تحلیل‌های اقتصادی شرکت‌ها به دست می‌آیند. برای مثال، انتظار می‌رود متغیرهای کلان اقتصادی، همانند GDP، تورم، نرخ‌های بهره و قیمت‌های نفت، اثر قابل توجهی بر بازده اوراق داشته باشند. از این رو با توجه به عوامل یاد شده، طراح مدل، اطلاعات تاریخی عوامل یاد شده و بازده‌ی اوراق بهادار را جمع‌ آوری می‌کند. سپس با بهره گرفتن از این داده ها عامل‌های صفر یا منحصربه‌فرد بازده اوراق بهادار، انحراف معیار عامل‌ها و همچنین همبستگی آن‌ ها حساب می‌شود.

رویکرد بخشی (مقطعی): درک مفاهیم رویکرد بخشی، کمی مشکل‌تر از رویکرد سری‌های زمانی است، لیکن ابزار قدرتمندی در تحلیل‌ها تلقی می‌شود. در این روش، طراح مدل، کار را با تخمین‌هایی از حساسیت‌های اوراق به عامل‌های خاص شروع می‌کند. سپس در یک دوره‌ خاص، مقادیر عامل‌ها ‌بر اساس بازده اوراق و میزان حساسیت‌هایشان به عوامل برآورد می‌شود. این فرایند برای دوره های زمانی چندگانه تکرار می‌شود و بدین‌وسیله تخمین‌هایی از ارزش عامل‌ها تهیه می‌شود. این ارزش‌ها به نوبه خود برای برآورد عامل‌های انحراف معیار و همبستگی‌ها به کار می‌روند. توجه نمایید رویکرد بخشی، کاملاً متمایز از رویکرد سری‌های زمانی است. در رویکرد سری‌های زمانی ابتدا ارزش عامل‌ها شناخته می‌شود و سپس حساسیت‌ها برآورده می‌گردند. در حالی که در رویکرد بخشی، به حساسیت‌ها اغلب به عنوان ویژگی‌ها اشاره می‌گردد. در این روش تحلیل در طول یک دوره‌ زمانی برای گروهی از اوراق بهادار انجام می‌گردد. سپس دوره‌ زمانی دیگر برای همان گروه انتخاب می‌شود؛ این عمل برای تمامی دوره ها تکرار می‌شود.

رویکرد تحلیل عاملی: در این روش عامل‌ها و حساسیت‌های سهام به عامل‌ها، مشخص نیستند. تحلیل عاملی برای تعیین تعداد عامل‌ها و حساسیت‌های سهام ‌بر اساس مجموعه‌ای از بازده سهام در گذشته به کار می‌رود. تحلیل عاملی بازده را در دوره های زمانی بسیار زیاد برای نمونه هایی از سهام به کار می‌برد و تلاش می‌کند که یک و یا چند عامل معنی‌دار آماری که منجر به ایجاد کوواریانس بازده مشاهده شده در بین نمونه ها می‌شود را شناسایی نماید. متأسفانه نقطه ضعف تحلیل عاملی، این است که مشخص نمی‌کند کدام متغیرهای اقتصادی را به عنوان عامل بیان نمایند (راعی و تلنگی، ۱۳۸۳).

۲-۲۱-۲-۲- آزمون فاما و فرنچ (۱۹۹۲)

فاما و فرنچ، تجزیه‌و تحلیل فاما و مکبث را گسترش دادند و ‌به این نتیجه رسیدند که در طول ۴۰ سال گذشته سهامی که در نوسان شاخص بورس نیویورک نقش بیشتری ‌داشته‌اند، توانسته‌اند بازده بیشتری را نصیب سرمایه‌گذاران خود نمایند. آن‌ ها در بررسی‌های خود ‌به این نتیجه رسیدند که پس از کنترل عامل مربوط به اندازه یا بزرگی شرکت رابطه بین میانگین بازده و بتا منفی می‌شود. فاما و فرنچ ‌به این نتیجه رسیدند که سهامی که از نظر نسبت سود هر سهم جاری به قیمت هر سهم یا ارزش دفتری هر سهم نسبت به قیمت همان سهم ارزان‌تر هستند، بازده تحقق یافته بالاتری دارند. آن‌ ها همچنین استدلال می‌کنند که اگر چه این نتیجه با الگوی قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای که پیش‌بینی می‌کند تفاوت در بتا باید تنها عاملی باشد که توان پیش‌بینی بازدهی‌های آینده را داشته باشد، سازگار نیست. ولی معیارهای ارزان بودن سهام، احتمالاً بتوانند روش‌های دیگری برای تعیین ریسک باشند و به بیان دیگر آن‌ ها بر این باورند که بازده زیاد متعلق به سهام ارزان قیمت، مورد انتظار سرمایه‌گذاران است؛ زیرا سهام ارزان سودآور نیست و شرکت‌های مربوطه از نظر مالی دچار بحران هستند. آن‌ ها بر این باورند که سرمایه‌گذاران خواستار بازده بیشتر هستند و در نهایت برای تحقق بخشیدن ‌به این خواسته خود در سهام ارزان قیمت سرمایه‌گذاری می‌کنند.

فاما و فرنچ همچنین بر این باورند که سهام ارزان قیمت دارای ریسک زیادی است، زیرا شرکت‌های مربوطه دچار بحران مالی هستند. از این رو انتخاب سهام از شرکت‌هایی که سرانجام نابود می‌شوند چیزی جز نشان دادن ‌یک‌سونگری یا تعصب، نسبت به عملکرد ضعیف این دسته از شرکت‌ها (به عنوان یک طبقه یا گروه).

۲-۲۲- ساختار سرمایه شرکت‌ها

ساختار سرمایه هر شرکت متناسب با نحوه تأمین منابع مالی، شامل دو یا چند جزء ‌می‌باشد که اجزای اصلی آن به طور معمول، عبارت است از:

۱- سرمایه وامی ۲- سرمایه مشارکتی ممتاز ۳- سرمایه مشارکتی عادی

بر این اساس هزینه سرمایه (حداقل بازدهی مورد انتظار برای سرمایه) یک شرکت که در ادامه به عنوان میانگین موزون هزینه سرمایه به طور مشروح به آن پرداخته می­ شود، در واقع مجموع هزینه (حداقل بازدهی مورد انتظار) هر یک از اجزای سرمایه است (پرات،۲۰۰۲).

لازم به ذکر است برآورد هزینه مورد ۳، به مراتب پیچیده­تر و گسترده ­تر از برآورد هزینه اقلام ۱ و ۲ ‌می‌باشد.

۲-۲۳- نرخ میانگین موزون هزینه سرمایه

نرخ هزینه سرمایه در هر سرمایه‌گذاری خواه یک پروژه، یک بخش تجاری یا در سطح کل یک شرکت عبارت است از نرخ بازده مورد انتظار تأمین­کنندگان سرمایه که انتظار دارند این بازده را با سرمایه ­گذاری در هر جای دیگری با ریسک مشابه نیز دریافت نمایند (منصوری، ۱۳۸۷).

: میانگین دارایی‌های شرکت i در سال t

: وجه نقد حاصل از عملیات شرکت i در سال t-1

: وجه نقد حاصل از عملیات شرکت i در سال t

: وجه نقد حاصل از عملیات شرکت i در سال t

: تغییر در حساب فروش شرکت i در سال t

: اموال ماشین آلات و تجهیزات شرکت I در سال t

: خطای باقی مانده

تا ضرایب متغیر ها(شیب)

: مقدار ثابت محاسبه شده توسط مدل رگرسیون

مقدار خطای باقی مانده در معادله شماره (۲) بیانگر این است که خطای برآورد در اقلام تعهدی جاری ارتباطی با جریان وجه نقد عملیاتی ندارد و به وسیله تغییر در درآمد و ماشین آلات و تجهیزات قابل تبیین نیست. در این تحقیق این قدر مطلق خطای باقیمانده به عنوان نماینده کیفیت گزارشگری مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۳-۴-۳متغیر های تعدیل:

متغیر های تعدیل در این تحقیق شامل اندازه شرکت، وجه نقد نگهداری شده، فرصت های رشد، عینی بودن دارایی می‌باشد.

۱-اندازه شرکت^[۱۰۷] : که برابر با لگاریتم دارایی‌های شرکت می‌باشد

(۳-۱) Size=log()

: میزان دارایی‌های شرکت در سال

۲- وجه نقد ^[۱۰۸] : بیانگر متغیر میزان وجه نقد شرکت می‌باشد که با بهره گرفتن از تقسیم برابر با وجه نقد بر کل داراییها استاندارد می شود.

۳-فرصت رشد^[۱۰۹]: که به وسیله نسبت ارزش بازار بر ارزش دفتری سرمایه اندازه گیری می شود:

(۴-۱) GROWOP = P_ij / BV_ij

:GROWOP فرصت رشد

: ارزش بازار سرمایه شرکت

: ارزش دفتری سرمایه شرکت

۴- عینی بودن داراییها ^[۱۱۰] : نسبت عینی بودن داراییها که برابر است با:

(۵-۱)

: عینی بودن دارایی

: اموال ماشن آلات و تجهیزات شرکتi در سال t

: کل دارایی‌های شرکتi در سال t

۵-۳ حدود مطالعاتی

قلمرو تحقیق چهارچوبی را فراهم می کند تا مطالعات و آزمون محقق در طی آن قلمرو خاص انجام پذیرد و دارای اعتبار بیشتر باشد.

۱-۵-۳ قلمرو مکانی تحقیق

این پژوهش کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران (بازار سرمایه ایران) را مورد بررسی قرار می‌دهد .

۲-۵-۳ قلمرو زمانی تحقیق

دوره زمانی این پژوهش با توجه به در دسترس بودن اطلاعات مربوط به متغیر های تحقیق و محدودیت های هزینه و زمان ، ۴ ساله و از ابتدای سال ۱۳۸۵ تا انتهای سال ۱۳۸۸ است. همچنین برای محاسبه متغیرهای تحقیق از داده های سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۸۸ نیز استفاده شده است

۳-۵-۳ قلمرو موضوعی تحقیق

در این پژوهش ، بررسی رابطه بین کیفیت گزارشگری مالی و کارایی سرمایه گذاری و همچنین تاثیر متغیر های وجه نقد، اندازه شرکت، عینی بودن داراییها، فرصت های رشد بر روابط میان کیفیت گزارشگری مالی و کارایی سرمایه گذاری مورد کنکاش قرار می‌گیرد و در حوزه مدیریت سرمایه گذاری قابل بحث است .

۶-۳ روش های جمع‌ آوری اطلاعات

روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق روش کتابخانه ای است.مباحث تئوریک پژوهش از مسیر مطالعه منابع ، نشریات ؛ منابع داخلی و خارجی موجود در کتابها و استفاده از اینترنت جمع‌ آوری شده است. جمع اوری اطلاعات با بهره گرفتن از اطلاعات اولیه شرکت‌ها بوده است؛ یعنی اطلاعات و داده های مورد نیاز تحقیق کلاً از روش کتابخانه ای، با بهره گرفتن از نرم افزار ره آورد نوین و با مراجعه به سازمان بورس اوراق بهادار تهران و مطالعه صورت‌های مالی اساسی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی سال‌های ۱۳۸۸-۱۳۸۵ به دست آمده اند. در این باره علاوه بر مطالعه صورت‌های مالی اساسی، اطلاعات مربوط به صورت‌های مالی از سایت اطلاعاتی بورس مورد استفاده قرار گرفته است.

۷-۳ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

پژوهش های همبستگی شامل کلیه پژوهش هایی است که در آن ها تلاش می شود رابطه متغیرهای مختلف با بهره گرفتن از ضریب همبستگی کشف و تعیین شود این ضریب شاخص دقیقی است که با محاسبه آن می توان نشان داد که یک متغیر تا چه اندازه با متغیرهای دیگر پیوند دارد و می توان برای همبستگی (مثبت یا منفی) میزان و مقدار آن را محاسبه کرد .

پس از جمع‌ آوری اطلاعات مربوط از نرم افزار صفحه گسترده اکسل (Excel) جهت طبقه بندی اطلاعات و محاسبه متغییر ها استفاده گردید و در نهایت اطلاعات حاصل با بهره گرفتن از نرم افزارSPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. روش پژوهش همبستگی می‌باشد جهت انجام آزمون های آماری از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون و تحلیل واریانس (ANOVA)که دارای خطای معیار کمتری در مقایسه با سایر روش های آماری می‌باشند استفاده شده است .

۱-۷-۳ تحلیل همبستگی پیرسون و رگرسیون ساده خطی:

پژوهش های همبستگی – تعریف ، هدف و مزایا:

پژوهش های همبستگی شامل کلیه پژوهش هایی است که در آن سعی می شود رابطه بین متغیرهای مختلف با بهره گرفتن از ضریب همبستگی، کشف یا تعیین می شود. هدف روش پژوهش همبستگی ، مطالعه حدود تغییرهای چند متغیر با حدود تغییرهای چند متغیر دیگر است. هدف ضریب همبستگی ، بیان رابطه بین دو یا چند متغیر به صورت ریاضی است. در صورتی که رابطه متغیرها کامل و مثبت باشد ضریب همبستگی ، یک است و چنانچه همبستگی بین متغیرها کامل و منفی باشد ضریب همبستگی ، منفی یک ، (-۱) خواهد شد. طرح بنیانی و اساسی پژوهش همبستگی بسیار ساده است. در این روش‌ها به جمع‌ آوری نمره های دو (یا چند) متغیر برای آزمودنی های یکسان می پردازیم و سپس ضریب همبستگی را محاسبه می‌کنیم. به طور خلاصه، ضریب همبستگی را می توان برای بیان روابط علت و معلولی به کار برد. هر چند که این روش به منظور کشف و پیش‌بینی روابط بین دو متغیر A و B به کار می رود. مزیت عمده روش همبستگی این است که به محقق اجازه می‌دهد که متغیرهای زیادی را اندازه گیری کند و همزمان، همبستگی درونی بین آن ها را محاسبه نماید. امتیاز دیگر روش همبستگی در این است که می‌تواند درباره درجه همبستگی بین متغیرهای مورد مطالعه ، اطلاعات لازم را فراهم سازد و روش همبستگی یا درجه همبستگی را در کل دامنه یا محدوده معین مشخص کند. روش همبستگی برای دو هدف عمده به کار می رود:

۱) کشف همبستگی بین متغیرها

۲) پیش‌بینی یک متغیر از یک یا چند متغیر دیگر.

به طور کلی هدف پژوهش همبستگی عبارت است از درک الگوهای پیچیده رفتاری از طریق مطالعه و همبستگی بین این الگوها و متغیرهایی که فرض می شود بین آن ها رابطه وجود دارد . تحلیل همبستگی ، ابزاری آماری است که به وسیله آن می توان درجه ای که یک متغیر به متغیری دیگر از نظر خطی مرتبط است را اندازه گیری کرد. همبستگی را به طور معمول با تحلیل رگرسیون به کار می‌برند.

درجه همبستگی درباره دو معیار بحث می‌کند:

۱) ضریب تعیین ۲) ضریب همبستگی

۱- ضریب تعیین :

مهمترین معیاری است که با آن می توان رابطه بین دو متغیر x و y را توضیح داد. این مقدار همیشه بین صفر تا یک است:

(۱-۳)