ب:آزادی و محدودیت بیش از حد

دیگر روش تربیتی آسیب زای والدین آزاد گذاشتن و محدود نمودن بیش از حد است، در این ارتباط می توان از الگوها و رژیم های حاکم بر خانواده بحث نمود.

الگوی خانواده سهل گیر: در چنین خانواده ای قوانین و مقررات ‌محدود است، هر یک از افراد خانواده در انجام کارهایش آزاد است تا بر طبق میل و سلیقه خود عمل نماید، کسی در کار دیگری دخالت نمی کند، کنترل و نظارتی وجود ندارد و منافع فردی بر مصالح عمومی خانواده ترجیح داده می شود. در چنین خانواده ای کارکرد مهم خانواده که تربیت نسل آینده است تامین نخواهد شد و یک حالت آنارشی در خانواده وجود دارد.^[۷۱] برخی خانواده ها بر اساس این تصور اشتباه که منع فرزند از آزادی منجر به عقده ای شدن وی خواهد شد یا دلایل مختلفی همچون بی حوصلگی در کنترل و نظارت بر رفتارهای فرزند، او را بیش از حد آزاد می‌گذارند، بدون توجه به خطراتی که می‌تواند او را تهدید کرده و به منجلاب فساد بکشاند.^[۷۲]

الگوی خانواده مستبدانه: در این گونه خانواده غالبا فرد مستبد پدر است که دستورات وی باید بی چون و چرا اجرا گردد.فرزندان در چنین خانواده هایی حق نظر نداشته و در تصمیمات خود باید تابع اراده سرپرست خانواده باشند.^[۷۳] در این ارتباط هافمن بیان می‌دارد: فرزندان این خانواده ها اگرچه فرمان بردار و مطیع هستند اما از ثبات عاطفی برخوردار نبوده، انتقاد پذیر نیستند و در رفتارهایشان گرایش به پرخاشگری دارند.^[۷۴] در چنین خانواده هایی تحمیلات متعددی در زمینه تحصیل (انتخاب رشته)، انتخاب دوست، ازدواج و غیره بر فرزندان می شود که زمینه عقدهای شدن آنان را فراهم نموده و این عقده ها روزی منفجر می شود و عکس العمل های زننده ای را در پی خواهد داشت.

سختگیری بیش ازحد والدین سبب روی آوردن فرزند به دروغ می شود زیرا او می بیند با بیان واقعیت با تنبیه و سرزنش و محدودیت بیشتر روبرو می شود^[۷۵]. بیشتر اوقات احساس یاس و نا امیدی کرده و در رفتارهایش رنگی از شادی به چشم نمی خورد.در واقع شخصیت و استقلال نوجوان با این شیوه تربیتی نابود گشته و او قدرت تشخیص را از دست می‌دهد.^[۷۶] ‌در مورد روش های سختگیرانه امام علی(ع) می فرمایند: « انسان به حکم این که انسان است و دارای شعور و اندیشه است، از طریق پند و اندرز و ادب شایسته تربیت است، نه از طریق زور گویی و تنبیه بدنی.»^[۷۷]

‌بنابرین‏ باید گفت والدین بایدبه گونه ای عمل کنند که در نظر فرزندان نفوذ مناسب را داشته باشند و در این زمینه از افراط و تفریط پرهیز نمایند. نفوذ والدین بر فرزندان عبارت است از « شایستگی بلا تردید و قدرت و ارزش بزرگترها که به اصطلاح با چشم گفتن فرزندان قابل رویت است » ^[۷۸]آنتون ماکارنکو برخی از اقسام نفوذ آسیب زای والدین بر فرزندان را بیان می‌دارد که هریک می‌تواند زمینه انحراف فرزندان را فراهم آورد.

نفوذ ناشی از پند و اندرز: در این خانواده ها والدین معتقدند تنها از طریق پندو اندرز می‌تواند فرزند را تربیت کرد، مدام در حال نصیحت فرزندان هستند، نشاط و لبخند جایگاهی ندارد. ،نفوذ ناشی از دوری: در این شیوه نفوذ والدین معتقدند برای تربیت فرزندان باید از آن ها دور بود ، کمتر با آن ها حرف می‌زنند، پدر همچون رییسی اتاق جداگانه داشته و به تنهایی غذا می‌خورد و مادر نیز زندگی خاص خود و افکار خاص خود را دارد. در واقع در این شیوه هیچ منعی وجود ندارد و فرزند به حال خود واگذار می شود. ^[۷۹]

نفوذ ناشی از خرده گیری: این گونه والدین در تمام امور فرزندان دخالت می‌کنند و مدام از آنان پرس و جو می‌کنند و هر کار آنان را پر از ایراد و اشکال دانسته و سرزنش می نمایند . ^[۸۰]

نفوذ ناشی از تطمیع: این گونه والدین چنان رفتار می‌کنند که فرزندان خود را، به باج خواستن و تطمیع عادت می‌دهند به گونه ای که حتی نماز خواندن ، روزه گرفتن فرزندان هم محتاج تطمیع می شود.

والدین باید در زمین هتربیت فرزندان یک شیوه معتدل را برگزینند و با سخت گیری یا آزادی بیش از حد نمی توانند ‌در مورد تربیت فرزندان موفق باشند. گاهی عملکرد نادرست والدین در زمینه مسائل مذهبی همچون سختگیری و حساسیت بیش از حد ، سبب بی علاقگی فرزند به دین خواهد شد.

ج: تبعیض

تبعیض در لغت به معنی« بعضی را بر بعض دیگر بدون دلیل موجه و عادلانه ترجیح دادن، کسی را با کس دیگر دشمن ساختن» است.^[۸۱] در اصطلاح حقوقی بیانگر هر گونه محرومیت و تفاوت ‌بر مبنای‌ نژاد ، رنگ پوست، جنسیت و …. است.^[۸۲]تبعیض از نظرعرف بیانگر فرق قائل شدن بین دو فردی است که در شرایط یکسانی هستند.^[۸۳]

از منظر اسلام تبعیض جز رذایل اخلاقی شمرده شده است و هرنوع تبعیضی مردود است. در این ارتباط پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: « بین فرزندان خود به عدالت رفتار کنید، همان گونه که دوست دارید در بین شما به عدالت رفتار شود.»^[۸۴] و نیز آمده است روزی شخصی در حضور پیامبر (ص) یکی از فرزندان خود را ببوسید و دیگری را نبوسید. حضرت فرمود:«چرا میان آن ها به مساوات رفتارنکردی؟».^[۸۵]

باید دانست که تبعیض بین فرزندان یک ستم است که ریشه در عواملی همچون جهل و نا آکاهی والدین ، علاقه و تعصب به یک جنس و …..دارد و می‌تواند ریشه بسیاری از رفتارهای نابهجار و جرایم فرزندان گردد.

فصل سـوم:

ارزیابی می‌دانی علل و عوامل ارتکاب سرقت

در فصل قبل علل وعوامل ارتکاب سرقت در ابعاد فردی- روانی ، اجتماعی ، اقتصادی ،انتظامی ،قضایی و قانونی از لحاظ نظری به تفصیل بیان گردید. در این فصل به بررسی و سنجش هر یک از عوامل مطرح شده در مطالعات می‌دانی می پردازیم که حاصل آن بیانگر میزان تاثیر گذاری هر یک از عوامل در بروز رفتار نابهنجار دانش آموزان از منظر آن ها است. قبل از اینکه به تحلیل و بررسی نتایج حاصل از تحقیق می‌دانی انجام گرفته بپردازیم لازم است به صورت اختصار به روش انجام تحقیق و راه های جمع‌ آوری و تجزیه و تحلیل داده ها اشاره کنیم .

مبحث اول: روش تحقیق

گفتار اول: شناسایی روش

جنون دائمی

جنون ادواری

جنون دائمی ( اطباقی ) جنونی است که همیشه در شخص موجود بوده وشخص هیچگاه به حالت عادی و تعادل روانی باز نمی گردد.

جنون ادواری : جنوی است که همیشگی نیست بلکه هر چند مدت یکبار برای مدتی مثلاً : چند ساعت در روز یا چند روز در ماه یا چند هفته در سال بر فرد این حالت عدم تعادل دست می‌دهد و سپس به حالت سلامتی باز می‌گردد که حالت سلامتی در شخص را افاقه گویند .

اما با قدری تأمل در ماده ۱۲۱۳ قانون مدنی و بنا بر نص صریح قانون که عبارت است از : « . . . لکن اعمال حقوقی که مجنون ادواری در حال افاقه می کند نافذ است مشروط بر آنکه افاقه او مسلم باشد » این طور در می یابیم که قانون‌گذار میان مجانین ادواری البته در حالت افاقه و مجانین اطباقی فرق گذاشته است با وصف اینکه ، اگر مجنون ادواری در حالت افاقه باشد اعمال حقوقی وی نافذ است .

‌اما اگر درحالت جنون باشد مانندمجنون اطباقی تمامی اعمال وی باطل است و در نکاح دخترباکره هم همینطور یعنی حین العقد اگرپدر ( مجنون ) در حالت افاقه باشد اجازه ی وی معتبر است اما اگر در حالت جنون باشد اصلاً نیازی به اخذ اجازه از وی نیست زیرا جنون وی موجبات اسقاط اعتبار اذن وی را فراهم آورده است .

طبق ماده ۴۱۸ قانون تجارت که غیر نافذ دانستن معاملات تاجر ورشکسته پس از صدور حکم ورشکستگی به نفع طلبکاران است .
در واقع حجر تاجر ورشکسته مانند مجنون و سفیه نیست بلکه حالتی است عارضی بر وی مناسبت و صفت ورشکسته بودن وی یعنی تاجر مادامی که حکم ورشکستگی وی صادر نشده است دارای اهلیت وصدور حکم ورشکستگی وی مانعی بر انجام معاملات و اداره ی امول خویش است که نیاز به مدیر تصفیه دارد با این توضیح تاجر ورشکسته اولاً : حجر وی صرفاً در امور مالی او است ثانیاًً: حجر تاجر ورشکسته عارضی است اما وی می‌تواند در تمام امور غیر مالی خود دخالت کند ‌بنابرین‏ حجر تاجر ورشکسته موجب عدم اعتبار اذن ولی در نکاح دختر باکره اش نمی شود.

فوت پدر یا جد پدری یکی دیگر از موارد سقوط اعتبار اذن ولی است و در صورت فوت پدر یا جد پدری ( در صورت فوت هر یک دیگری می‌تواند این اذن را بدهد یا پدر یا جد پدری ) نیازی نیست دختر از شخص دیگری برای عقد ازدواج خویش اجازه بگیرد.

۸-ضمانت اجرای نکاح دختر باکره بدون اذن ولی با تمام شرحی که بر تعریف و تحلیل اذن پدر در نکاح دختر باکره ذکر شد حال باید دید ضمانت اجرای نکاح دختر باکره بدون اجازه پدر یا جد پدری وی چیست ؟

یعنی اینکه اگر دختر در صورتی که :

باکره باشدپدر یا جد پدری وی هم در دسترس باشد .

پدر یا جد پدری وی محجور هم نباشد و از ایشان برای نکاح خویش اذن نگیرد حکم نکاح وی چیست ؟

یا اگر بعد از نکاح ( بدون رضایت پدر ) پدر دختر رضایت خویش را ابراز داشت در این حالت آیا ازدواج صحیح است یا نه دیگر اثری بر نکاح و تعیین سرنوشتآن ندارد ؟

یا مثلاً اینکه پدر حاضر باشد اما با ازدواج ممانعت کند و دختر وی بدون کسب اجازه از دادگاه مدنی خاص اقدام به ازدواج نماید تکلیف چیست آیا این ازدواج باطل است یا نه ؟

همان‌ طور که پیش تر بیان شد در فتوای اکثر فقها این مطلب ذکر شده است که اجازه پدر در نکاح دختر باکره لازم است . ‌بنابرین‏ تعریف و قاعدتاً هم اگر اجازه پدر ‌در نکاح دختر باکره لازم باشد باید نکاح وی هم باطل باشد اما در بین فقها کمتر کسی صراحتاً به بطلان این ازدواج نظر داده است . مثل صاحب کتاب الکافیفی الفقه که این طور بیان می‌دارد : « اگر پدر وجد پدری اجازه ندادند و عقدرا قبول نکردند عقد منفسخ است » و همچنین نیز شیخ مفید هم در کتاب مقنعه تصریح به بطلان چنین عقدی می کند. اما در مقابل بعضی از فقها هم این عقد نکاح را صحیح اعلام کرده‌اند .

مثلاً علامه حلی در کتاب تذکره به صراحت می‌گوید « اِذا اَنکحَتُ المَراهِ الکاملَه نَفسُها اَوزَجُها غیر وِلی باِذنِها صَلحَ عِندنا وقَالَت العامه نکاح افاسد …. »

یعنی اگر زنی بدون اذن ولی ، خود را به عقد دیگری در آورد و یا به شخصی غیر از ولی وکالت در امور نکاح داد این عقد نزد ما صحیح است و علامه گفته اند فاسد است .

و همینطور هم شیخ طوسی این طور اظهار نظر می‌کند که این عقد صحیح است و اگر این موضوع در دادگاه مطرح شد قاضی دادگاه نمی تواند به لحاظ اینکه این عقد بدون اذن ولی منعقد شده حکم به جدایی زن و مرد بدهد.

و در بین فقهای معاصر آیت ا. . . گلپایگانی با اینکه احتیاط را در گرفتن اذن پدر در ازدواج دختر باکره رشیده می دانند ولی می‌گویند اگر دختر بدون اذن پدر ازدواج کرد نکاح وی صحیح است .
اما نظر قریب به اتفاق فقها خلاف این است و صحت ازدواج را در گرو اذن پدر می دانند مثل : امام خمینی ( ره ) آیت ا . . . مکارم شیرازی ، آیت ا. . . صافی ، آیت ا. . . اردبیلی ، شهید ثانی ، شهید اول و . . . و اما نشر علما حقوق و رویه محاکم در این رابطه بسیار متفاوت است چنانچه طبق رأی‌ صادره از شعبه اول دادگاه مدنی خاص ( خانواده ) تهران و تاریخ ۱۲/۳/۱۳۵۹ در پرونده کلاسه ۲۰/۵۵درخواست پدری مبنی بر اعلام بطلان عقد دخترش که بدون اذن وی انجام گرفته مردود شناخته و به صحت عقد مذکور حکم داده است و رأی‌ دادگاه این چنین آمده که : بالاخره پس از بررسی محتویات پرونده و اظهارات
خواهان که دخترش بدون رضایت وی ازدواج کرده و اغفال شده است باید توجه داشت . اولاً : که موجبات فسخ عقد نامه چند چیز است که مورد ادعا از مصادیق هیچیک از آنان نیست و اینکه مراجع عالی قدر رضایت پدر را در ازدواج دختر دوشیزه شرط دانسته اند اولاً شرط صحت عقد نمی باشد بلکه شرط و کمال عقد است که جنبه اخلاقی دارد به منظور محفوظ ماندن احترام پدر ثانیاًً هیچیک از کسانی که اجازه پدر را شرط صحت عقد دانسته اند ازدواج مجدد دختر رشیده ای را که بدون اجازه پدرش به عقد مرد مورد دلخواهش در آمده پس از مراسم عروسی و زندگی با یکدیگر جایز نمی دانند . یعنی ازدواج
اول را باطل اعلام نمی کنند . . . ‌بنابرین‏ ازدواج دو نفر جوان بالغ و رشید را نمی توان باطل دانست بلکه ازدواج آنان صحیح است»

در کشورهای مختلف تحقیقاتی به منظور بررسی میزان شیوع اعتیاد به اینترنت انجام شده است. دولت کره جنوبی تخمین زده است که ۲۱۰۰۰۰ کودک در کره جنوبی بیمار اینترنتی هستند و نیاز به درمان دارند ( دیوید، ۲۰۰۸) . ۷۳ درصد از افراد بزرگسالان متحئه آمریکا در سال ۲۰۰۶ کابر اینترنت بودند که در مقایسه با سال ۲۰۰۵، ۶۶ درصد افزایش یافته و تقریبا ۶ درصد کاربران از اعتیاد به اینترنت رنج می بردند ( یانگ، ۲۰۰۷). در ادبیات تحقیق اعتیاد به اینترنت، پژوهش های زیادی به بررسی میزان اعتیاد به اینترنت در بین زنان و مردان پرداختند، برخی از مطالعات ( هیلز و آرگل، ۲۰۰۳؛ کنتلی، ولمن و کلنمنت، ۲۰۰۳، باستانی، ۱۳۸۶) میزان اعتیاد به اینترنت را در مردها بیشتر از زن ها گزارش کده اند، در حالی که گزارش برخی دیگر از مطالعات ( ویزشفز، ۱۳۸۴) حاکی از آن است که زنان بیشتر از مردان گرفتار اعتیاد به اینترنت می‌باشند به علاوه نتایج حاصل از چند مطالعه (همبرگر و آرتزی، ۲۰۰۰؛ داوود آبادی، ۱۳۸۴) نیز نشان داد که دو گروه مردان و زنان به طور یکسان در معرض اعتیاد به اینترنت قرار دارند.

کو، جویو، چنگ چانگ، سوهو و چنگ فانگ (۲۰۰۵) در پی کشف متغیرهای تاثیر گذار در اعتیاد اینترنتی دانش آموزان تایوانی ‌به این نتیجه دست یافتند که پسران بیشتر از دختران به اعتیاد اینترنتی دچار هستند و عمده اعتیاد آن ها به بازی های رایانه ای اینترنتی است. همچنین سن دانش آموزان پسر، پایه تحصیلی آن ها و عزت نفس آن ها با اعتیاد اینترنتی رابطه معناداری نشان داد. چانگ، جو، میو، چن، لی، چانگ و پن (۲۰۱۵) در پژوهشی که در بین دانش آموزان مقاطع هفتم،هشتم و نهم انجام دادند ،‌به این نتیجه رسیدند که میزان شیوع اعتیاد به اینترنت در دانش آموزان پسر بیشتر از دانش آموزان دختر است ،دانش آموزان مقطع هشتم بیشتر از دانش آموزان دو مقطع دیگر تحصیلی از اینترنت استفاده می‌کنند،در بین دانش آموزان روستایی اعتیاد به اینترنت شیوع کمتری نسبت به دانش آموزان شهری وجود دارد،اعتیاد به اینترنت در دانش آموزان با پایگاه اقتصادی بالا،بیشتر است و دانش آموزان با عملکرد تحصیلی متوسط و رو به بالا نسبت به دانش آموزان با عملکرد تحصیلی پایین به اینترنت اعتیاد بیشتری دارند.

یانگ (۲۰۰۸) در مطالعه ای که روی معتادان به اینترنت انجام داد، ‌به این نتیجه رسید که افراد با پایگاه اقتصادی و اجتماعی بالاتر و نیز افراد دارای تحصیلات بالاتر، بیشتر در معرض اختلال اعتیاد اینترنتی قرار دارند. همچنین نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که افرادی که وقت بیشتری دارند، مانند افرادی که در خانه هستند و دانشجویان دانشگاه در خوابگاه ها، با احتمال بیشتری در معرض اعتیاد به اینترنت هستند. وی در مطالعه دیگری پس از بررسی ۴۹۶ نفر از کاربران اینترنتی،نشان داد ۸۰ درصد از پاسخگویان که معتاد به اینترنت هستند. در هفته بیش از ۳۸ ساعت از وقتشان را صرف امور غیر کاری در اینترنت می‌کنند.

۲-۱۰ سبب شناسایی اعتیاد به اینترنت

در سبب شناسایی و ‌تبیین اعتیاد به اینترنت نظریه های متفاوتی وجود دارد،یکی از الگوهای رایج در زمینه توجیه، تشخیص، پیگیری و درمان اختلال به اینترنت، الگوی نظری گروهل (۲۰۰۵) می‌باشد . به اعتقاد گروهل بسیاری از افراد در مرحله ۱ گیر می افتند و هرگز به مراحل ۲و ۳ نمی روند. این افراد در واقع همان معتادان ‌و وابستگان اینترنتی هستند که به کمک نیاز دارند تا به مرحله ۳ نزدیک شوند.به دلیل وجود موضوعات شگفت انگیز،پر تحرک، هیجان خواهانه، جذاب، ما جرا جویانه و تنوع طلبی و ارائه اطلاعات،فرد با نوعی وسواس برای مدتی طولانی جذب آن می شود،به دنبال آن سر خورده شده و این موضوع منجر به کاهش استفاده از اینترنت می شود و زمانی که میزان استفاده از اینترنت طبیعی شد نوعی تعادل حاصل می‌گردد.

به طور کل طبق نظر گروهل اکثر کاربران اینترنتی این مراحل را به طور طبیعی می گذرانند و دچار اعتیاد به اینترنت نمی شوند اما کسانی هم هستند که در مرحله ی اول گرفتار می شو ند که مبتلا به اعتیاد به ابنترنت می‌گردند.

ویژگی‌های مراحل سه گانه گروهل در زمینه سبب شناسی اعتیاد به اینترنت عبارتند از:

۱- فریبندگی (وسواس): این مرحله زمانی است که فرد، تازه وارد محیط اینترنت شده است، یا اینکه فرد یک کاربر قدیمی است که فعالیت جدیدی را در اینترنت پیدا می‌کند. مرحله اول، به شدت اعتیادآور است. در واقع، این حالت اعتیادی تا جایی ادامه می‌یابد که فرد وارد مرحله دوم، یعنی سرخوردگی یا اجتناب شود.

۲– سرخوردگی( اجتناب): در این مرحله، فرد نسبت به فعالیتی که اغلب انجام می‌دهد، سرخورده و بی تمایل می شود موقعی که فرد از این مرحله بگذرد، به طور حتم می‌تواند وارد مرحله سوم یعنی تعادل شود.

۳– تعادل ( بهنجار): نماد و مشخصه بارز و مشخصه بارز مرحله سوم، استفاده طبیعی و بهنجار از اینترنت است. هر فردی در زمان‌های متفاوتی وارد مرحله سوم می شود. در جمع بندی این سه مرحله باید گفت که حتی گاه اتفاق می افتد تمامی این مراحل به صورت چرخشی در فرد تکرار شوند. در واقع، سیر این مراحل به صورت خطی نیست. بویژه زمانی که فرد فعالیت جدید جالب دیگری را در اینترنت پیدا می‌کند، این مراحل دوباره در وی از ابتدا آغاز می‌شوند ( گروهل، ۲۰۰۵).

نظریه پردازان رفتاری معتقدند اگر کاربر یاد بگیرد که اینترنت فراهم کننده فرصتی برای فرار از واقعیت، دریافت عشق یا داشتن سرگرمی می‌باشند، احتمالاً در صورت نیاز به اینترنت روی خواهد آورد و این تقویت کننده ها موجب شرطی سازی شده و چرخه همچنان ادامه می‌یابد( فریس، ۲۰۰۳).

دیویس(۲۰۰۱) در الگوی شناختی رفتاری خود، حمایت های اجتماعی کاربر و باورهای اشتباه او مانند « اینترنت تنها مکانی است که من قابل احترام هستم» با « اینترنت تنها دوست من است» و تقویت کننده های همراه با بهره گرفتن از اینترنت را عوامل زمینه ساز اعتیاد به اینترنت می‌داند.

علاوه بر موارد ذکر شده، عامل محیطی به ویژه محیط خانواده را در سبب شناسی اعتیاد به اینترنت نمی توان نادیده گرفت. محیط خانواده به عنوان شخصیت یک خانواده مطرح است ( موسوی زاده، ۱۳۸۶). محیط خانواده نشان دهنده وضعیت عاطفی و روانی خانواده بوده و شامل سه محور کلی حفظ سیستم، رشد شخصی و ارتباطی در ابعاد مختلف است ( موس و موس، ۱۹۹۳؛ به نقل از اسماعیلی نسب، ۱۳۸۸). این محیط تاثیر عمیقی بر رفتار و روابط بین فردی دارد. موس و موس ( ۱۹۹۳؛ به نقل از اسماعیلی نسب، ۱۳۸۸)، چند عامل اصلی را برای ارزیابی محیط خانواده در نظر گرفته اند.

چهارمین ویژگی این تعریف آن است که مهارت‏های اجتماعی در واقع واحدهای رفتار مجزایند. فردی که از لحاظ اجتماعی مهارت دارد قادر است رفتارهای مناسب داشته و این توانایی‏های اجتماعی را در قابل عملکرد رفتاری پی ریزی کند، یکی از ویژگی‏های ارتباط اجتماعی ماهرانه است (سگرین^[۱۵]، ۱۹۹۹).

پنجمین ویژگی این تعریف آموختنی بودن مهارت‏های اجتماعی است، در حال حاضر محققان اتفاق نظر دارند که اکثر رفتارهای اجتماعی آموختنی هستند، زیرا کودکانی که در بین انسان‏ها بزرگ نشده اند، از لحاظ اجتماعی و رفتارهای متفاوت و نامقبول دارند و قادر به تکلم نمی باشند، همچنین شواهد نشان می‏ دهد کودکانی که محیط خانوادگی گرمی نداشته اند رفتار اجتماعی نامعقولی دارند. (ایسلر فریوریکرن^[۱۶]، ۱۹۹۹، به نقل از بیگی و فیروزبخت، ۱۳۸۲).

آخرین بخش تعریف مهارت‏های اجتماعی گویای این است که افراد بر این مهارت‏ها کنترل شناختی دارند، ‌بنابرین‏ کسانی که از لحاظ اجتماعی کمبود مهارت دارند، ممکن است عناصر اصلی مهارت‏های اجتماعی را فرا گرفته باشد اما فرایندهای فکری لازم برای استفاده از این عناصر در تعاملات خود بی بهره باشد، یکی از جنبه‏ های مهم کنترل زمان بندی رفتارهای اجتماعی است، اگر فایده رفتار اجتماعی دستیابی به نتایج مطلوب آن است، پس زمان بندی رفتار اهمیت زیادی دارد. یعنی باید از رفتارهای ماهرانه در موقعیت مناسب استفاده کرد. مثلا اگر می‏خواهیم بر توان تقویت‏های کلاسی بیفزاییم باید آن را بلافاصله پس از اظهار نظرهای طرف مقابل استفاده کنیم.

در واقع یکی از نشانه های بی‏کفایتی اجتماعی بیان بی موقع مطلب است پس شش ویژگی زمان استفاده از رفتارهای اجتماعی به اندازه ماهیت این رفتارها و نحوه انجام دادن آن ها اهمیت دارد (هارجی و مک کارتن، ۱۹۹۹، ترجمه فیروزبخت و بیگی، ۱۳۸۲).

فیلیپس^[۱۷] (۲۰۰۰) با مرور تحلیل‏های ارائه شده ‌در مورد مهارت‏های اجتماعی نتیجه می‏ گیرد کسی دارای مهارت‏های اجتماعی است که با دیگران طوری ارتباط برقرار کند که به حقوق و الزامات و رضایت خاطر و با انجام وظایف خود در حد معقولی دست یابد، بی آنکه حقوق الزامات، رضایت خاطر و یا وظایف دیگران را نادیده بگیرد و در عین حال بتواند در این مورد مبادله‏ای باز و آزاد با دیگران داشته باشد.

در این تعریف به عناصر کلان برخوردهای اجتماعی یعنی تقابل بین افراد اشاره شده است (هر چند فیلیس خاطرنشان می ‏کند: “دانستن چگونه رفتار کردن در وضعیت‏های گوناگون” بخشی از مهارت‏های اجتماعی است) در تعریف بازرگان (۱۳۷۸) نیز ‌به این نکته اشاره شده است: “مهارت‏های اجتماعی عبارت است از فرایندهای مرکبی که فرد را قادر می‏ سازد به گونه‏ای رفتار کند دیگران او را باکفایت تلقی کنند، مهارت‏های توانایی‏های لازم را برای انجام رفتارهای هدفمند و موفقیت آمیز است در این تعریف مهارت‏های اجتماعی را بر اساس رفتار اشخاص تعریف می‏ کنند تا حدی متفاوت است مک کوایر و پریستلی^[۱۸] (۲۰۰۱) می‏گویند: مهارت‏های اجتماعی به رفتارهایی گفته می‏ شود که شالوده ارتباط‏های موفق رو در رو را تشکیل می ‏دهند. آرکایل^[۱۹] (۲۰۰۲) با در نظر گرفتن اهداف در تعریف خود این تأکید رفتاری تعمیم می‏ دهد، او می‏گوید: “منظور من از رفتارهای اجتماعی ماهرانه رفتارهایی است که به تکامل گران کمک می ‏کند به اهداف خود دست یابند”.

کلی^[۲۰] (۲۰۰۲) بعد یادگیری را هم ‌به این تعریف می‏افزاید، او می‏گوید مهارت‏های اجتماعی عبارت است از رفتارهای معین و آموخته شده‏ای که افراد در روابط میان فردی خود برای کسب تقویت‏های محیطی یا حفظ آن انجام می ‏دهند (هارجی و دیگران، ترجمه فیروزبخت، ۱۳۷۸، ص۱۲).

عوامل تعیین کننده مهارت‏های اجتماعی

یوسفی (۱۳۸۰) به عوامل تعیین کننده مهارت‏های اجتماعی اشاره می ‏کند و عنوان می‏ نماید که عوامل تعیین کننده مهارت‏های اجتماعی را می‏توان اساسا به سه دسته تقسیم کرد:

• • عوامل عاطفی

• • عوامل شناختی

• عوامل رفتاری

-عوامل عاطفی:

هر چند احساسات و عواطف پیشامدهای خصوصی به شمار می ‏آیند و اندازه گیری آن جز به شکل رفتار مشهود مقدور نیست. با این حال در مهارت‏های اجتماعی جای خود را دارند و شامل شناخت و تعیین ماهیت و عواطف دیگران، یادگیری راه های مناسب و قابل قبول و ابراز احساس در وضعیت مختلف می‏ باشند.

-عوامل شناختی:

عوامل شناختی مهارت‏های اجتماعی، شامل مهارت‏های مربوط به ادراک اجتماعی، حل مسائل اجتماعی و قدرت استنباط می‏گرددو آنچه به حل مسائل و مشکلات اجتماعی مربوط می‏ شود و مستلزم برخورد با مسئله، تشخیص مسئله توجه به راه های مختلف و انتخاب یکی از راه حل‏ها و ارزیابی نتیجه کار است. هر چند آدمی بهتر بتواند ‌به این متقضیات پاسخ مثبت بدهد، قدرت سازگاری و بهداشت اجتماعی عمیق تری خواهد داشت (یوسفی، ۱۳۸۰، ص۲۵).

-عوامل رفتاری:

عوامل رفتاری مهارت‏های اجتماعی، توانایی تعامل سالم با دیگران، انعطاف پذیری و تطبیق خود با وضعیت و محیط است.

ویژگی‏های مهارت اجتماعی

1. 1. ارتباط فرد به فرد که شامل تبادل و تفسیر پیام هاست.

1. 1. عوامل مؤثر در یادگیری رشد پیدا می‏ کنند و علاوه بر شخصیت فرد تجارب گذشته و تعامل بین فردی او نیز در رسیدن به هدف مؤثر است.

1. 1. به صورت کلامی (سخن، لغات یا جملات) و یا غیرکلامی (استفاده از چشم، تن صدا بیان چهره‏ای و ژست ها) می‏ باشد.

1. 1. از فرهنگ و گروه اجتماعی که فرد در آن زندگی می ‏کند، تاثیر می‏پذیرد.

1. 1. از طریق تقویت اجتماعی رشد پیدا می ‏کند. این تقویت در صورتی مؤثر است که مورد علاقه فرد بوده برانگیزاننده باشد.

1. طبیعت دوجانبه دارد و رفتارهای دوسویه را می‏طلبد، از عوامل محیطی، سن، جنس و موقعیت دیگر افراد تاثیر می‏پذیرد (کامبز و کی^[۲۱]، ۲۰۰۲).

شش عنصر اصلی در ارزیابی نشانه های مهارت اجتماعی

ماتسون و دیگران (۲۰۰۳) در ارزیابی نشانه های مهارت اجتماعی به شش عنصر اصلی اشاره می ‏کند:

1. 1. مهارت‏های اجتماعی به طور معمول آموخته می ‏شوند.

1. 1. شامل مجموعه از رفتارهای کلامی و غیرکلامی گوناگون و ویژه اند.

1. 1. مستلزم داوطلب شدن و ارائه پاسخ‏های مناسب فرد هستند.

1. 1. تقویت اجتماعی دیگران را به حداکثر می‏رسانند.

1. 1. ماهیتی تعاملی دارند و به زمان بندی مناسب و تاثیر متقابل برخی از رفتارها احتیاج دارند.

۲ـ۱ـ۶ اهمیت مسئولیت مدنی

علمای حقوق مدت‌ها مسئولیت مدنی را رشته‌ای فرعی از حقوق مدنی می‌دانستند ولی امروز این مسئولیت مهمترین بخش حقوق تعهدات را چه از لحاظ عملی و چه از لحاظ نظری تشکیل می‌دهد.

۲ـ۱ـ۶ـ۱ اهمیت عملی

دعاوی ناشی از مسئولیت امروز بزرگترین قسمت دعاوی مدنی را تشکیل می‌دهد این توسعه روز افزون مسئولیت مدنی در وهله اول مرهون کثرت خساراتی است که بر اثر ترقی جامعه صنعتی و ماشینی پیش می‌آید و در وهله دوم به رفتار خود زیان دیده بستگی دارد. سابقاً زیان دیده به تنهایی عواقب خسارات را تحمل می‌کرد ولی امروز در صدد مطالبه این خسارت از مسبب آن بر می‌آید. این فراوانی دعاوی نشانه تغییر تفکر و نمودار نیاز به امنیت در زندگی است که بیش از پیش همراه با خطر است و از طرفی راه‌های احقاق حق برای زیان دیده در حقوق معاصر مسئولیت رو به افزایش و فراوانی است. امروز وقوع حادثه، فرصتی مناسب برای مطالبه خسارت است و زیان دیده این فرصت را از دست نمی‌دهد و سرانجام نتیجه توسعه بیمه اجباری‌یا ارادی مسئولیت را نمی‌توان در توسعه دعاوی ناشی از مسئولیت نادیده گرفت. زیان دیده به دو علت ممکن است در اقامه دعوی علیه صادر کننده چک بی محل مردد باشد.‌ یکی به علت اخلاقی و آن دو صورتی است که مباشر خویش یا دوستی باشد، و علت دیگر نداری مباشر خسارت است که می‌تواند زیان دیده را از اقامه دعوی باز دارد.

۲ـ۱ـ۶ـ۲ اهمیت نظری

مسئولیت مدنی در قانون بسیاری از کشورها چنان است که شامل همه موارد مسئولیت نمی‌شود. مثلاً در قانون فرانسه ۱۵ ماده وجود دارد و محاکم فرانسه ناگزیر بودند که دعاوی بی شماری از مسئولیت را که از‌ یک قرن پیش تا کنون طرح شده است با این ۱۵ ماده حل و فصل کنند. رویه قضایی و عقاید علمای حقوق تقریباً فرضیه مسئولیت مدنی را در کنار قانون و حتی در پاره‌ای موارد مغایر با قانون تکمیل کرده‌اند و هنوز هم قواعد این مسئولیت در حال تکامل است.

۲ـ۱ـ۷ انواع مختلف مسئولیت مدنی

سه نوع مسئولیت مدنی وجود دارد که از نظر فعل زیان آور با ‌یکدیگر تفاوت دارند. این سه نوع مسئولیت به شرح زیر می‌باشند.

۲ـ۱ـ۷ـ۱ مسئولیت ناشی از فعل شخصی

طبیعی است که هر کس باید مسئول نتایج اعمال خود باشد ولی از‌یک سو تا حدی که این مسئولیت مبتنی بر تقصیری است که تعریف آن دقیقی است، مشکلاتی در مقیاس حقوق عمومی مسئولیت به جا می‌گذارد و از سوی دیگر نوعی مسئولیت خاص ناشی از فعل شخص^[۹۵] وجود دارد و آن مسئولیت ناشی از افراط در اعمال حق است.

۲ـ۱ـ۷ـ۲ مسئولیت ناشی از فعل دیگری

در آغاز شگفت می‌کند که کسی مسئول خسارتی باشد که دیگری آن را وارد ‌کرده‌است ولی قانونگذاران کشورهای مختلف از جمله فرانسه و انگلستان و ایران (مسئولیت مدنی در حقوق ایران به تفصیل می‌آید) مواردی از مسئولیت ناشی از فعل دیگری را مقرر ‌داشته‌اند و از این کار دو هدف دارند. نخست خواسته‌اند هنگامی که فاعل اصلی خسارت، نقدینه‌ای برای تأدیه خسارت زیان دیده ندارد مسئول معتبر برای تأدیه این خسارت فراهم آوردند و این در صورتی است که مباشر خسارت مثلاً طفل‌یا کارگر روز مزدی است و دیگر آن که خواسته‌اند با تهدید به مسئولیت کسی را که اختیار و قدرتی دارد این قدرت را در زمینه ممانعت از بروز حوادث احتمالی به کار قدرتی دارد این قدرت را در زمینه ممانعت از بروز حوادث احتمالی به کار برد.

هنگامی که سخن از مسئولیت ناشی از فعل دیگری به میان می‌اید باید خیلی محتاط بود، چه این عبارت می‌تواند متضمن فرض‌هایی باشد که از نظر حقوقی ‌با یکدیگر تفاوت دارند. فرض اول ناظر به مواردی است که شخص، مسئول عمل زیان آوری باشد که عملا دیگری آن را مرتکب شده است ولی در حقیقیت او فاعل آن است (اگر الف به ب تنه بزند و به هنگام زمین افتادن ث را زخمی کند خسارت عملاً از نظر مادی از ناحیه ب وارد آمده است ولی از خسارت معلول تقصیر الف است). فرضهای دیگر مسئولیت ناشی از فعل دیگری، مسئولیت‌هایی هستند که فعل مستقل‌یکی موجب مسئولیت دیگر‌ی می‌شود مباشر خسارت از نظر حقوق تمام عناصر مسئولیت را در خود جمع دارد چه تقصیر او موجب خسارت شده است ولی شخص دیگر که در مرحله دوم مسئول است باید عواقب این خسارت را ترمیم کند.

۲ـ۱ـ۷ـ۳ مسئولیت ناشی از فعل اشیا

آخرین نوع مسئولیت در حقوق مدنی فرانسه نمونه بارز ابداع رویه قضایی است. قانون مدنی فرانسه دو نوع شی می‌شناخت که مالک آن ها در صورت وقوع خسارت از ناحیه این اشیاء باید مسئول ترمیم آن باشد و این دو نوع عبارتند از: حیوانات (که چنان که دیدیم در حقوق روم بردگان نیز به مثابه حیوانات بودند و به قول امام مالک در الموطا: «العبد سلعه کباقی السلع»‌یعنی برده کالایی است مانند کالاهای دیگر) و ماده ۱۹۸۶ قانون مدنی فرانسه ناظر به خسارت ناشی از بنا است تفسیر آن هم اشکالی به میان نیاورده است. ماده ۱۹۸۵ همین قانون مالک حیوان یا کسی که آن را به کار می‌برد در مدت کار حیوان مسئول خسارت ناشی از حیوان می‌شناسد. این مسئولیت تابع قواعد عمومی ضمان قهری است‌یعنی باید تقصیر مالک ثابت شود و رویه قضایی فرانسه در آغاز این قول را می‌پذیرد ولی به زودی از نظر خود بر می‌گردد و اماره تقصیر را نیز از این ماده استنباط می‌کند.

آغاز قرن بیستم با کثرت حوادث ناشی از اشیای فنی و بیجان (دیگ بخار‌ یا دیگ عادی، ماشین صنعتی، خودرو) همراه بود و ماده ۱۳۸۵ قانون مدنی فرانسه که صراحتاً از خسارت ناشی از فعل حیوان نام می‌برد، دیگر برای تدارک خسارت ناشی از این اشیاء به کار نمی‌آید.

رویه قضایی فرانسه برای ترمیم این خسارت از بند‌یک ماده ۱۹۸۴ قانون مدنی استمداد کرد. این ماده ناظر به مواردی فراوان از مسئولیت است (مسئولیت اولیا، استاد کار، معلم، کار فرما و…) ماده ۱۳۸۴ قانون مدنی استمداد کرد. این ماده ناظر به مواردی فراوان از مسئولیت است (مسئولیت اولیا، استاد کار، معلم، کار فرما و…) ماده ۱۳۸۴ به نظر علمای حقوق فرانسه چنان کلی انشاء شده است که می‌تواند موارد بسیاری از مسئولیت را در بر داشته باشد (هر کس نه تنها مسئول خسارتی است که با فعل خود به دیگری می‌رساند بلکه مسئول خسارتی نیز هست که افراد تحت مسئولیت او‌یا اشیای تحت حفاظت او به دیگری وارد کرده‌اند). این مقدمه ارزش ادبی دارد ولی رویه قضایی فرانسه اصل کلی مسئولیت ناشی از اشیاء بیجان را از آن استنباط کرده و با کمی تعدیل آن را چنین بیان داشته است:

«هر کس مسئول خسارتی است که به وسیله اشیای تحت حفاظت خود به دیگری می‌رساند». از سال ۱۹۱۹ دیوان کشور فرانسه به صورتی کلی نظر داده است که اماره مسئولیتی متوجه اشیای بیجان است که جز با اثبات این که خسارت ناشی از علتی بیگانه از شی بیجان بوده است از اعتبار نمی‌افتد. امروز مسئله مسئولیت ناشی از اشیا بیش از گذشته پیچیده است و در قبال اصل کلی مسئولیت ناشی از فعل اشیای بیجان‌یا حیوانات (حیوان و شرع بیجان از نظر حقوقی در‌یک ردیف است) که منشاء آن قضایی است قوانین خاصی وضع شده است که محافظت پاره‌ای از اشیاء را از این اصل کلی استثنا می‌کند.

۲ـ۱ـ۸ مسائل مشترک همه انواع مسئولیت مدنی