۳-۱-۴-خدمات نفتی در مسیر توسعه

چشم انداز آینده اقتصاد جهان نشانگر افزایش قابل توجه تقاضای انرژی و نقش کلیدی نفت و گاز در مجموعه آن است. پیش‌بینی های به عمل آمده نشان می‌دهد که تقاضای نفت طی ۲۰ سال آینده، بیش از ۲ برابر ۲۰ سال گذشته افزایش پیدا خواهد کرد و گاز طبیعی به عنوان سوخت منتخب قرن حاضر از بیشترین رشد در مجموعه اقلام سبد انرژی برخوردار خواهد شد.

در این بین ایران با دارا بودن بیش از ۱۵۱ میلیارد بشکه ذخایر نفتی قابل استحصال و ۳۳ تریلیون متر مکعب ذخایر گازی، از نظر مجموعه ذخایر هیدروکربوری جایگاه ممتازی را در بین دیگر کشورهای جهان به خود اختصاص داده است. به دلیل همین موقعیت خاص ایران در عرصه بین الملل، اجرای الگوی مناسب توسعه اقتصادی کشور بر مبنای نفت از مدتی قبل آغاز شده است و تا به جایی پیش رفته که هم اکنون بحث تدوین استراتژی انرژی به یکی از اولویت های وزارت نفت کشور مان تبدیل شده است.

تمرکز فعالیت های اجرایی دولت در میدان های نفتی و گاز در بخش صنایع بالادستی در حالی صورت می‌گیرد که برخی از آن ها با کشورهای همسایه همچون عراق، کویت، عربستان، قطر، امارات و عمان مشترک است. به ‌عنوان مثال میدان گازی فوق عظیم پارس جنوبی با کشور قطر مشترک است این میدان بزرگترین و مهمترین میدان مشترک ایران با کشورهای همسایه محسوب می شود که علی رغم سرمایه گذاری بعمل آمده، نیازمند سرمایه گذاری گسترده جهت توسعه و بهره برداری از این منابع مشترک الزامی است که در این پایان نامه نیز به بخش‌های سرمایه گذاری در بخش های صنایع بالادستی اشاره گردیده است. در عین حال تولید تمام میادین مشترک نفتی تا پایان برنامه پنجم توسعه ۱۲۵ درصد و میانگین میادین گازی ۲۰۰ درصد افزایش خواهد یافت که برنامه های توسعه آن ها تدوین و ‌بر اساس قراردادهای نفتی منعقد گردیده است که موضوع قراردادهای نفتی هم به جهت ارتباط مستقیم با جذب سرمایه در این پایان نامه به صورت مختصر بررسی می‌گردد.

۳-۱-۵- تمرکز شرکت نفت در جذب سرمایه گذاری

ارزش تولید نفت و گاز ایران تنها در سال ۹۲ بالغ بر ۲۱۷ میلیارد دلار بوده است و پیش‌بینی می شود در صورت جذب منابع مالی ارزش تولیدات نفت گاز و میعانات گازی ایران به ۳۵۰ میلیارد دلار تا پایان برنامه پنجم توسعه افزایش یابد.^[۲۶] علاوه بر آن در صورت تحقیق برنامه های سرمایه گذاری و جذب منابع مالی مورد نظر، ظرفیت تولید نفت خام، گاز طبیعی و میعانات گازی ایران افزایش قابل توجهی می‌یابد. بر این اساس دستیابی به متوسط تولید روزانه ۴/۴ میلیون بشکه نفت، (با توجه به شرایط تحریم یک میلیون بشکه از تولید نفت کشور در حال حاضر کاهش یافته است) یک میلیارد و ۴۷۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی و یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه میعانات گازی تا پایان برنامه پنجم هدف گذاری شده است. (برنامه پنجم توسعه نفت و گاز پیوست پایان نامه می‌باشد.)

اقدامات صورت گرفته از سوی شرکت ملی نفت ایران در جذب منابع ریالی و ارزی به شیوه های مختلف در سال گذشته و در رأس آن ها پنج مرحله انتشار اوراق مشارکت برای اولین بار در گستره صنعت نفت، باعث جذب بخش ‌قابل‌ملاحظه ای از سرمایه های سرگردان در صنعت نفت شد که از مهمترین دستاوردهای شرکت ملی نفت ایران در خصوص سرمایه گذاری از منابع داخلی بشمار می رود و در همین راستا کسب مقام اول جذب سرمایه گذاری در سطح کشور در سال‌های اخیر توسط شرکت ملی نفت ایران محقق شده است.

در عین حال از میان ۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه مورد نیاز صنعت نفت در ا فق ۱۴۰۴، سهم بخش بالادستی صنعت نفت در برنامه پنجم توسعه چیزی حدود ۲۵ میلیارد دلار پیش‌بینی شده است که از این میزان ۵۰ میلیارد دلار از منابع داخلی و ۷۵ میلیارد دلار نیز از محل منابع خارجی بایستی تامین شود و همچنین قرار است بسیاری از پروژه های نفتی و گازی از طریق راه اندازی صندوق های انرژی تامین اعتبار شوند و روند جذب سرمایه گذاری در میدان مشترک پارس جنوبی در حالی صورت می‌گیرد که ارزش این میدان گازی پارس جنوبی ۱/ ۲ برابر کل درآمد صنعت نفت ایران در صد سال گذشته است.

آنچه مسلم است، صنعت نفت ایران در مسیر خود به سمت خود کفایی ‌و شکوفایی اقتصادی کشور با دشواری های فراوانی منجمله تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا روبه رو است و د ر این میان شرکت ملی نفت ایران تنها به اتکا به شعار ما می‌توانیم، توانسته است تلخی های ناشی از تحریم ها را با شیرینی توسعه شتابان صنعت نفت با بهره گرفتن از توان داخلی و اجرای اقتصاد مقاومتی در آمیزد.

۳-۲- موضوعات تاثیرگذار بر خدمات نفتی

۳-۲-۱- سرمایه گذاری خارجی در نفت

سرمایه گذاری خارجی با حقوق نفت و گاز عجین است، حقوق نفت و گاز بر پایه قراردادهای سرمایه گذاری از قبیل قراردادهای امتیازی، مشارکتی خدماتی بنا شده است جذب سرمایه گذاری در بخش نفت و گاز جایگاه مهمی در مباحث حقوق نفت و گاز دارد و باید در پرتو دو مسئله بررسی شود^[۲۷].

اول اینکه: منابع نفت و گاز جزء انفال و ثروتهای عمومی است و مالکیت آن به کسی تعلق ندارد و حتی دولت هم نیز مالک آن نیست بلکه ‌بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اختیار حکومت اسلامی است تا بر طبق مصالح عامه نسبت به آن ها عمل نماید و محدودیت سرمایه گذارخارجی از عوامل بازدارنده است.

مسئله دوم: ملی شدن صنعت نفت است و سرمایه گذاری بر مالکیت و مدیریت خارجیان در حوزه صنعت نفت با ملی شدن صنعت نفت تعارض دارد. سرمایه گذاری خارجی در نفت و گاز به نحوی که سرمایه گذار مدعی مالکیت و مدیریت بر نفت موجود در مخزن، چاه های حفر شده، تأسیسات سرچاهی، تأسیسات و پالایشگاه های فرآورش نفت، زمین‌های مربوط و یا نفت استخراج شده باشد مجاز نیست و البته از خدمات خارجی برای اجرای عملیات نفتی از جمله اخذ منابع مالی بدون تعویض مالکیت و مدیریت به خارجیان و همچنین فروش نفت و گاز پس از تولید در قالب قراردادهای تجاری و بیع متقابل و شرایط قراردادهای نفتی بلامانع است.

۳-۲-۲- نقش نفت در سرمایه گذاری

هدف همه جوامع بشری و به ویژه همه دولت ها دست یافتن به میزانی از رشد اقتصادی است که بتواند رفاه جامعه را تأمین کند. رسیدن ‌به این هدف یا میزان رشد اقتصادی مورد نظر، نیازمند برخورداری و بهره وری از دو عامل سرمایه و انرژی است. از همین جا ارتباط میان رشد اقتصادی و انرژی آشکار می شود. به بیان دیگر، رفاه نیازمند رشد اقتصادی و رشد اقتصادی نیازمند برخورداری از انرژی است.از آنجا که هیچ گونه فعالیتی در هیچ یک از عرصه های زندگی و در جهان هستی بدون استفاده از انرژی امکان پذیر نیست؛ ‌بنابرین‏ به سادگی می توان دریافت که اقتصاد جوامع بشری بدون وجود انرژی ناممکن است نفت به عنوان یک منبع انرژی که انسان درقیاس با سایر انرژی ها خیلی سریع و در زمان کوتاه تری به استفاده از آن عادت کرده و در همه شئون زندگی به کارگرفته شده است. همچنین به عنوان ماده ای با موارد استفاده همگانی و عمومی و داشتن فرآورده های متعدد ‌و گوناگون، اهمیت فراوان دارد. در جهان امروز، نفت نه تنها به عنوان یک عامل تعیین کننده اقتصادی و صنعتی، که به عنوان یک عامل سیاسی و امنیتی نیز مطرح است. در واقع نفت عاملی اساسی برای رسیدن به هدف های اقتصادی، صنعتی، سیاسی و تأمین امنیت ملی به حساب می‌آید.^[۲۸]