۲-۱-۱-مبحث اول : تحلیل جرم شناختی

در این قسمت قبل از این که به رویکردهای بازپروری واصلاحی ماده ۴۸ مکرر قانون مجازات اسلامی پرداخته شود ، لازم است اشاره ای به سیاست جنایی تقنینی ایران در برخورد با پدیده تکرار جرم ومرتکبان جرایم مکرر داشته باشیم.

سیاست جنایی شامل کلیه تدابیر واقدامات سرکوبگرانه ( کیفری وغیر کیفری) ‌و پیشگیرانه خاص از بزهکاری با ماهیت های مختلف است که دولت وجامعه ، هریک به صورت مستقل یا با مشارکت سازمان یافته یکدیگر ، از آن ها به منظور سرکوبی بزهکاران وپیشگیری از وقوع جرم وانحراف استفاده می‌کنند. ^[۶۴]

قانون‌گذار ایران در تعیین وتنظیم سیاست مقابله با تکرار جرم، در دوره های مختلف ، تحت تأثیر سزداهی ‌و بازدارندگی قرار داشته است وبراین اساس تلاش ‌کرده‌است با اتخاذ معیارهای مختلف، در مقابل تکرار کنندگان جرم شدت عمل نشان دهند. سیاست شدت عمل که در قالب تشدید مجازات وکاهش یا خودداری از اعمال تخفیف وتعلیق ویا حذف مجازات ظهور کرد ، در قانونگذاری کیفری ایران از سال ۱۳۰۴ وهمچنین در قوانین کیفری پس از آن مورد قبول قرار گرفت . ‌بنابرین‏ در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ نیز تکرار جرم، تحت تأثیر آموزه های بازدارندگی ، به عنوان یک عامل مشدده کیفر مورد توجه قرار گرفته است.

مطالعه سیاست جنایی ایران در دوره های مختلف قانونگذاری ، بیانگر تأثر از مبانی نظریه بازدارندگی مجازات در مبحث تکرار جرم است ؛ به طوری که در همه دوره های قانونگذاری ، با پذیرش تکرار جرم به عنوان یکی از کیفیات عام تشدید مجازات ، متأثر از اندیشه سزادهی واعمال مجازات شدیدتر بر تکرار کنندگان جرم بوده است.نظریه بازدارندگی می‌گوید هر اندازه تنبیه یک عمل شدیدتر باشد ، احتمال اجتناب از تکرار آن عمل افزایش می‌یابد ‌و سایرین نیز از ارتکاب آن بیشتر اجتناب می‌کنند. آمارهای منتشر شده در اغلب کشورها نشان می‌دهد که برای تأیید این فرضیه شواهد اندکی وجود دارد. ^[۶۵]با ظهور مکاتب جدید ‌و شکست تدابیر کیفری محض ، پذیرش اقدامات تأمینی در سایر کشورها واز جمله ایران با استقبال بیشتری روبه رو گردید. در ایران ، حمایت از جامعه در مقابل مجرمان خطرناک وبزهکاران به عادت وپیشگیری از تکرار جرم ( جنحه یا جنایت ) آن ، با تصویب قانون اقدامات تأمینی وتربیتی در سال ۱۳۳۹ جنبه تقنینی یافت. بدین ترتیب پیشگیری از تکرار جرم ، تحت تأثیر آموزه های مکتب تحققی که پایه ومبنای تأسیس دانش جرم شناسی واقع گردیده است ، برای اولین بار به طور منسجم در برنامه سیاست جنایی ایران قرار گرفت . موضوع قانون مذکور پیشگیری از تکرار جرم ( جنحه یا جنایت ) است ، لیکن تنها شامل گروهی از بزهکاران می شود که از آن ها تحت عنوان « مجرمان خطرناک » یاد شده است . در قانون اقدامات تأمینی ، رویکرد قانون‌گذار ایرانی برای حمایت از اجتماع در مقابل تکرار کنندگان جرم ومجرمان خطرناک ، رویکردی مبتنی بر درمان وآموزش است ، لیکن چنین تدابیری در مقابل مجرمان به عادت ، جای خود را به استفاده از روش حذف ‌و خنثی سازی در قالب مجازات تبعید وطرد بزهکار داده است که تنها نقش آن تأمین امنیت جامعه وتنبیه مجرم است . ( ماده ۵ قانون اقدامات تأمینی وتربیتی مصوب ۱۳۳۹ ) در قانون اقدامات تأمینی ، پیشگیری از تکرار جرم ‌و اتخاذ اقدامات تأمینی نسبت به تکرار کنندگان جرم ، ‌بر رویکرد تشدید مجازات مجرمان پس از ارتکاب مکرر جرم ترجیح یافته و ‌به این ترتیب در راستای فلسفه تأسیس واجرای اقدامات تأمینی، پیشگیری از تکرار جرم ، مقدم بر اعمال کیفر مشدد پس از ارتکاب مکرر جرم ، شناخته شده است .در رویکرد جدید، جرم ‌و مجرم حاکی از نابهنجاربودن عمل وناسازگاری فرد با جامعه نیست، بلکه از آنجا که حمایت از جامعه واعضای آن ، یعنی امنیت عمومی ، در اولویت قرار می‌گیرد ، جرم ‌و مجرم به عنوان خطر وعضو یک گروه خطر دار باید کنترل شوند تا جامعه تا حد امکان در برابر ناامنی ناشی از آن ها مصون شود. این نگاه به طور دقیق یادآور مفهوم دفاع اجتماعی در مکتب تحققی است که به موجب آن ، امنیت مردم ( یعنی اکثریت اعضای جامعه ) با طرد ‌و کنار گذاشتن اقلیت مجرم تضمین خواهد شد . بدین سان ، فداکردن بزهکاران خطرناک برای آرامش وامنیت جامعه واکثریت اعضای غیر بزهکار آن توجیه می شود ؛ زیرا در رویکرد جدید ، فرض براین است که آثار دفاع اجتماعی ، در مفهومی که مکتب دفاع اجتماعی نوین در نیمه سده بیستم به آن داد، یعنی دفاع از جامعه در برابر بزهکاری وبزهکاران با دفاع وحمایت از همه اعضای آن حتی بزهکاران ، واصلاح ودرمان ونجات آنان محقق خواهد شد ، نه تنها تکرار جرم را کاهش نداده است ، بلکه موجب افزایش بزهکاری وبه ویژه تکرار جرم و در نتیجه افزایش احساس ناامنی شده است ، ^[۶۶]مفهوم خطرناکی وانواع حالت خطرناک ، همان گونه که پیش تر اشاره شد ، ابتدا در جرم شناسی تحققی ایتالیایی مطرح شد. قانون اقدامات تأمینی وتربیتی نیز به نوبه خود ، مفهوم خطرناکی یا حالت خطرناک را زیر عنوان « مجرمان خطرناک » وارد حقوق ایران کرد . به تازگی نیز « نظارت تأمینی » در محیط خارج از زندان ، برای بزهکاران خطرناک که « مجرمان سابقه دار » نامیده شده اند ، در قالب قانون الحاق یک ماده به قانون مجازات اسلامی درخصوص نحوه نظارت بر مجرمان سابقه دارد مصوب ۱۳۸۷ ایجاد شده است . « مجرمان سابقه دار » در ماده ۴۸ مکرر قانونی مجازات اسلامی ، دارای دو شاخص قانونی وبالینی خطرناکند که دادگاه در صورت احراز آن ها می‌تواند مقررات ماده مذکور را اعمال نماید . پیش‌بینی رفتار مجرمانه وتکرار جرم ، نوعی چالش انگاشته شده است . به نظر می‌رسد که در میان نویسندگان ، نوعی اجماع درباره برخی متغیرهای پیش‌بینی تکرار جرم وجود دارد ، اما مسأله مهم ، تقابل محافظت وحمایت از جمع ومردم در برابر جرم ‌و تضمین حقوق وآزادی های فردی کسانی است که برای امنیت جمع ، تهدید محسوب می‌شوند ، به عبارت دیگر ، این امر صرف نظر از کیفیت معیارهای پیش‌بینی ، مسائل سلوک اخلاقی وحقوق بشر را در رویه ها مطرح می‌کند ؛ زیرا امکان اشتباه همواره وجود دارد ؛ چندان که برای مثال برخی از محکومان غیر خطرناک ازاد شده از زندان ، دوباره مرتکب جرم می‌شوند که رد این صورت محافظت از جامعه به مخاطره میافتد ، یا محکومانی که درصورت آزاد شدن مرتکب تکرار جرم نمی شوند ، هم چنان در توقیف یا نظارت تأمینی باقی می مانند ؛ زیرا بر پایه پیش‌بینی ها ، در آینده مرتکب تکرار جرم می‌شوند ، بدین سان ، حقوق وآزادی های فردی محکومان ، به لحاظ تحمیل محدودیت های جدید کیفری – نظارتی ، افزودن بر تحمل کیفر نقض می شود . از این گذشته ، ابقای محکوم در زندان و علت احتمال تکرار جرم ، مغایر این اصل است که فرد باید برای آنچه انجام داده است ، محکوم شود و نه به لحاظ رفتار و عمل مجرمانه ای که احتمال دارد در آینده مرتکب شود.^[۶۷]

۲-۱-۱-۱-گفتار اول:رویکرد پیشگیرانه

1. 1. 1. ایجاد تفاهم و درک متقابل بین افراد: یکی از بنیان های اساسی برای ایجاد رابطه سالم، یکدلی است. ایجاد یکدلی برای بسیاری از مدیران سخت است، زیرا که آن ها را وادار می‌کند که فراتر از کارکردهای یک وظیفه حرکت کرده و بدین ترتیب احساسات و عواطف افرادی را که مشغول انجام وظیفه هستند درک کنند. تنها در ۱۰ تا ۱۵ سال اخیر ایجاد ارتباطات بخشی از کار مدیر تلقی می شود که اهمیت فزاینده ای یافته است. امروزه بسیاری از افراد، سازمان خود را ترک نمی کنند، بلکه مدیران خود را ترک می‌کنند. ‌بنابرین‏ تمایل به حفظ نیروی کار، یکی از دلایلی است که درک مدیران را نسبت به کارکنان الزامی می‌سازد. توانایی شناخت، فهم و پاسخ به احساسات دیگران، نیازمند درک عاطفی و احساسی قوی است و این در حوزه هوش عاطفی قرار دارد. با این وجود، لایه دیگری در زیر آن وجود دارد؛ لایه ای که علت وجودی احساسات است که ریشه اصلی این شناخت علت ها، در ک هوش معنوی وجود دارد.

      

   

1. مدیریت کردن تغییرات و از میان برداشتن موانع راه: برای اغلب افراد، تغییر رنج آور است. نمی توان تصور کرد زمانی که افراد ‌در مورد چالش های محتمل و نا محتمل آینده صحبت می‌کنند کاملا آرام باشند و بخندند. مقاومت در برابر تغییر با ایجاد رفتارهایی به روز می‌کند، از جمله: کنترل کردن، شکایت کردن، انتقادکردن، کنار کشیدن، انکار کردن و خود داری کردن. احساسات نهفته در این رفتارها، ترس، آشفتگی و عصبانیت است. حتی زمانی که فرد الزام به تغییر را به لحاظ عقلانی درکی می‌کند، احساس ترس ممکن است وجود داشته باشد، دلیل این امر راحت طلبی و وابستگی به راه های قبلی است. زمانی که افراد، اشتباهات درونی خود را عمیقا درک کنند، آن را تکرار نخواهند کرد و از ترس و آشفتگی در برابر تغییر رها خواهند شد و این عمیق ترین سطح هوش معنوی است(عبدالله زاده، ۱۳۸۸).

۲-۱۸- موانع رشد هوش معنوی

مانع اول، متاسفانه تاکنون چنین آموخته شده که ما تمایل داریم هوش معنوی را تصادفا و حتی در سطحی کم عمق بیاموزیم. اغلب آموخته ایم که باور کنیم موجودات فیزیکی و مادی هستیم و در نتیجه طبیعتا معتقد می‌شویم که امنیت زندگی ما بر اساس اجزا مادی و فیزیکی مثل پول و ثروت و دارایی و … است که به شغل ما بستگی دارد. در واقع این مجموعه ذهنی و مادی احساس ناامنی ایجاد می‌کند چنان که هر شخص می‌داند که شغل، ثروت و پول می‌آید و می رود و ما کنترل اندکی بر آن ها داریم این ناامنی ترس را تعمیم می‌دهد و موجب استرس می شود که بر روابط در محل کار تاثیر گذار است. توسعه هوش معنوی آگاهی عمیق از مجموعه استعدادهای جدا ناشدنی است.

مانع دوم، ساختار روابط و درک بین فردی است. یکی از پایه های روابط سالم، دلسوزی است. ساختار یک رابطه دلسوزانه برای بسیاری از مدیران سخت است، چون باید از وظایف و عملکردها فراتر روند. احساسات و هیجانات شخص خارج از کار است و در فرهنگی که خیلی بر وظایف متمرکز است تنها در ۱۰ تا ۱۵ سال اخیر است که ساختار رابطه دلسوزانه به عنوان بخش مهمی از مدیریت شده است، بازار کار در این محیط که ساختار بر اساس رابطه درک، قادر بودن به تشخیص و موقعیت کارمند و پاسخ به احساسات دیگران است، باعث شده که افراد قدردان باشند و سازمان و شغلشان را ترک نکنند. به هر حال لایه(قسمت) دیگری زیر آن وجود دارد که علت احساسات است. ما تمایل داریم بیاموزیم که علت احساسات ما حوادث بیرونی و عملکردهای دیگر افراد است، در صورتی که خودمان باعث تمام احساساتمان هستیم و درک معنی بررسی عامل احساسات در محدوده هوش معنوی است. وقتی من می آموزم که هوش معنوی ام را توسعه دهم و دریافته ام که چگونه دیگران را درک کنم وقتی توانایی من برای احساسات رشد می‌کند در می یابم که می توانم در سطح عمیق تر به دیگران در کنترل احساساتشان کمک کنم و این که چطور توانایی شان را در تصدیق کردن به کار بگیریم و اینکه چه چیز واقعا آن ها را می آزارد، کمک کنیم.

مانع سوم، تغییرات است. اغلب افراد در مقابل تغییرات رفتارهایی مثل شکایت، انتقاد، ترس و حسادت نشان می‌دهند. یعنی سعی در کنترل آن دارند به اینگونه رفتارها، رفتارهای مقاومتی می‌گویند و حتی اگر تغییرات منطقی و درست باشند باز هم بعضی افراد دچار ترس و مقاومت می‌شوند. برای افراد تغییر دردناک است و اگر تغییرات رخ دهد فرد خود را به عقب می کشد. در اینجا کاری که هوش معنوی می‌تواند انجام دهد این است که دلایل درستی که چرا افراد وقتی با تغییرات مواجه می‌شوند نمی توانند اقدام درستی انجام دهند را مشخص می‌کند. هوش معنوی به ما کمک می‌کند که افراد با تغییر، در ذهن خود مبارزه کنند. منظور این است که وقتی ترس از تغییرات ایجاد می شود، در واقع این ترس از ذهن خودمان سرچشمه می‌گیرد و نه از تغییر محیط، و ترس ایجاد شده از نفس و از خود ماست و این عمیق ترین سطحی است که در هوش معنوی دیده می شود. وقتی ما یاد بگیریم که این اشتباه را درونی ببینیم. پس می‌توانیم به دیگران کمک کنیم تا این تغییراتی که در اصل از درونشان به وجود می‌آید را ببینند و خود را از ترس و فشار رها کنند(عبدالله زاده، ۱۳۸۸).

۲-۱۹- شادکامی

شادمانی، ذهن متفکرین را برای هزاران سال به خود مشغول داشته است. هرچند که فقط در سال­های اخیر است که به شیوه نظام­دار مورد مطالعه و اندازه ­گیری قرار گرفته است. اغلب مردم آنچه را که در رابطه با زندگی­شان اتفاق می ­افتد خوب یا بد ارزیابی ‌می‌کنند و طبیعتاً آن ها قادر به قضاوت ‌در مورد زندگی خود هستند. آن­ها تقریباً همیشه هیجانات و خلقیاتی را تجربه ‌می‌کنند که یا مؤلفه­ای خوشایند دارد که منجر به یک واکنش مثبت می­ شود و یا مؤلفه ای ناخوشایند دارد که واکنش منفی را می­طلبد. ‌بنابرین‏ همواره سطحی از شادمانی ذهنی بر زندگی مردم حاکم است، حتی اگر به طور هشیارانه به آن نپردازند. از سال ۱۹۷۳ که مجله چکیده­های روانشناختی بین‌المللی شروع به فهرست کردن واژه “Happiness” به عنوان یک نمایه^[۵۷] نمود این واژه عملاً وارد فرهنگ روانشناسی شد. در سال ۱۹۷۴ این واژه وارد سایر نمایه­های روانشناسی از جمله مجله پژوهش نمایگرهای اجتماعی^[۵۸] شد. از آن زمان تا به امروز تعداد زیادی از تحقیقات به موضوعات روانشناسی مثبت از جمله شادی و شادمانی ذهنی اختصاص یافته است(دینر^[۵۹]، ۱۹۸۴؛ به نقل از مظفری و هادیان­فر، ۱۳۸۴).

مکان ارسال داده پیام

قانون نمونه تجارت الکترونیک آنسیترال ۱۹۹۶ در بند ۴ مقرر نموده است:

۴- درصورت فقدان توافق مغایر بین فرستنده و گیرنده فرض می شود داده پیام از محلی ارسال شده که مرکز امور تجاری فرستنده آنجاست:

در اجرای این بند:

الف: اگر فرستنده یا گیرنده بیش از یک مرکز تجارت (کسب) داشته باشد محلی که نزدیک ترین ارتباط را با معامله مورد بحث دارد و یا در موقعی که اساساً معامله ای انجام نشده محلی که عمده ترین مرکز تجارت شخصی در آنجا قرار دارد.

ب: در صورتی که فرستنده یا گیرنده مرکز امور تجاری نداشته باشد اقامتگاه عرفی وی ملاک قرار می‌گیرد.

برای تعیین مکان ارسال داده پیام قانون نمونه تجارت الکترونیکی محل تجارت طرفین را ملاک قرار داده است نه محل استقرار سیستم های اطلاعاتی.

معمول این است که طرفین نمی دانند محل اسقرار سیستم های اطلاعاتی که از طریق آن ها ارتباط برقرار می‌کنند در کجا قرار دارد. حتی ممکن است محل استقرار آن ها تغییر کند (حبیب زاده، ۱۳۹۰: ص ۲۸۱).

کنوانسیون۲۰۰۵ در بند ۳ مقرر نموده است

۳- چنین فرض می شودکه ارتباط الکترونیکی از محل کسب و کار اصل ساز و در محل کسب و کار مخاطب که طبق ماده ۶ تعیین می‌شوند ارسال و دریافت شده است.

ماده(۶)- موقعیت طرفین

۱٫ از نظر این کنوانسیون، محل کسب و کار یک طرف، مکان مشخص شده توسط او است، مگر این که دیگری ثابت نماید وی در آن مکان، محل کسب و کار ندارد.

۲٫ در صورتی که یکی از طرفین ]برای خود[ محل کسب و کاری مشخص نکرده و در عین حال بیش از یک محل کسب و کار داشته باشد، از نظر این کنوانسیون محل کسب و کار وی جائی است که با در نظر گرفتن اوضاع و احوالی که قبل از انعقاد قرارداد یا در زمان انعقاد آن بر طرفین معلوم بوده یا مدنظر آن ها قرار گرفته است نزدیک ترین ارتباط را با قرارداد مربوط دارد.

۳٫ هرگاه شخص حقیقی فاقد محل کسب و کار باشد، محل سکونت معمولی وی ملاک عمل خواهد بود.

۴٫ مکان، صرفاً به علل زیر محل کسب و کار محسوب نمی شود:

الف) ‌به این دلیل که تجهیزات و فناوری پشتیبان سیستم اطلاعاتی به کار رفته توسط یک طرف در ارتباط با انعقاد قرارداد در این مکان مستقرند.

ب) ‌به این دلیل که طرف های دیگر می‌توانند در این مکان به سیستم اطلاعاتی موردنظر دسترسی پیدا کنند.

۵٫ صرف این واقعیت که یک طرف از نام حوزه یا نشانی پست الکترونیکی مرتبط با کشوری خاص استفاده می‌کند، موجد این اماره نیست که محل کسب و کار وی در آن کشور واقع است.

قانون تجارت الکترونیک ایران در ماده ۲۹ چنین مقرر نموده است:

ماده۲۹: اگر محل استقرار سیستم اطلاعاتی با محل استقرار دریافت داده مختلف باشد مطابق قاعده زیر عمل می شود:

الف: محل تجاری یا کاری اصل ساز محل ارسال داده پیام است. محل تجاری یا کاری مخاطب محل دریافت داده پیام است. مگر خلاف آن توافق شده باشد.

ب: اگر اصل ساز بیش از یک محل تجاری یا کاری داشته باشد نزدیک ترین محل به اصل معامله، محل تجاری یا کاری خواهد بود در غیر این صورت محل اصلی شرکت محل تجاری یا کاری است.

ج: اگر اصل ساز یا مخاطب فاقد محل تجاری یا کاری باشند اقامتگاه قانونی آنان ملاک خواهد بود.

در این ماده بر خلاف ماده ۲۶ و ۲۷ در خصوص زمان ارسال و دریافت داده پیام توافق طرفین را به رسمیت شناخته است.

محل کاری در متون حقوقی ایران وجود ندارد. در قوانین دیگر این ملاک به چشم نمی خورد.

شاید بتوان گفت که اگر طرف قرارداد شخص حقوقی نباشد بلکه شخص حقیقی باشد که ممکن است محل تجارت نداشته باشد، محل کار وی ملاک خواهد بود. در هر حال اگر احتمال فوق درست باشد بهتر بود از عبارت محل کار استفاده می شد.

کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا نیز در ماده ۱۰ مقرر نموده است: از نظر این کنوانسیون :

الف: هرگاه یکی از طرفین بیش از یک محل تجارت داشته باشد محل تجارت وی جایی خواهد بود که با در نظر گرفتن اوضاع واحوالی که قبل از انعقاد قرارداد یا در زمان انعقاد قرارداد بر طرفین معلوم بوده یا منظور نظر آن ها قرار گرفته است نزدیک ترین رابطه را با قرارداد و اجرای آن دارد.

ب: هرگاه یکی از طرفین فاقد محل تجارت باشد محل اقامت معمولی ملاک خواهد بود.

نتیجه اینکه سیستم های حقوقی مورد بحث برای تعیین مکان ارسال و دریافت ارتباطات الکترونیکی ملاک واحدی قرار داده‌اند و آن عبارت است از محل تجارت ارسال کننده یا دریافت کننده

هر چند طبق حقوق سنتی مکان تشکیل قرارداد تابع زمان تشکیل آن است اما در دنیای الکترونیکی این قاعده قابل اعمال نیست.

در تعیین زمان انعقاد قرارداد سیستم اطلاعاتی طرفین عامل مؤثری است اما در تعیین مکان انعقاد قرارداد سیستم اطلاعاتی طرفین و محل استقرار آن ها به هیچ وجه مؤثر نیست و آنچه تعیین کننده است محل تجارت طرفین است که در همه قوانین مورد توجه است.

همچنین از آنجا که محل استقرار سیستم های اطلاعاتی ممکن است متفاوت از محل تجارت طرفین باشد لذا زمان و مکان ارسال و دریافت می‌تواند جدای از هم باشد نه مقارن هم (حبیب زاده، ۱۳۹۰: ص ۲۹۱).

عوامل تحقق بیع سنتی و الکترونیکی

اعتبار بیان اراده

عقود رضایی

اشخاص به منظور بیان قصد و اراده خویش از الفاظ و کلمات، ایماء و اشاره ها بهره می گیرند. آنچه در تبادل افکار و اندیشه ها دارای اهمیت اساسی است، قابل درک بودن آن می‌باشد، چنان که به کارگیری شکلی خاص در برقراری ارتباط، تنها، متأثر از موقعیت و شرایط افراد است. در علم حقوق نیز قاعده همین است؛ بیان اراده و صحت قراردادها، در اصل، تابع ضوابط و مقتضیات شکلی نیست. بررسی شرایط صحت قراردادها در سیستم‌های حقوقی مختلف نشان می‌دهد که عقد با توافق طرفین واقع می شود و رعایت تشریفاتی معین یا لفظی خاص در بیان قصد، شرط صحت پیمان نمی باشد. ماده ۱۹۱ قانون مدنی «صرف مقرون بودن عقد به چیزی که دلالت بر قصد انشاء نماید» را در تحقق عقد کافی دانسته است، حسب قوانین و رویه قضایی در دیگر کشورها.

وعده به وجود آورنده قرارداد می‌تواند لفظی یا مکتوب بوده باشد و به طور کلی یا در بخشی از آن از رفتار طرفین استنباط شود (فرانس ورس^[۲۵]، ۱۹۹۸). این همان اصلی است که از آن به اصل «رضایی بودن عقود» یاد می شود.

اصل «رضایی بودن عقود» که در قلمرو حقوق غیر تجاری بسیاری از کشورها اعمال می شود در زمینه مسائل تجاری اهمیت خاص دارد. زیرا در این سنخ از قراردادها که به طور معمول با بهره گرفتن از ابزارها و فن آوری های نوین ارتباطی با سرعت زیاد منعقد می شود، مجالی برای رعایت تشریفات دست و پا گیر وجود ندارد. ‌به این دلیل قوانین یکنواخت تجاری که در سطح بین‌المللی یا منطقه ای وضع می‌گردند، بر اصل رضایی بودن عقود تأکید می کند^[۲۶].

واژگان کلیدی: ارزش گذاری زیر قیمت، عرضه های عمومی اولیه، درصد مدیران غیر موظف هیات مدیره، تعداد اعضای هیات مدیره.

فصل اول:

کلیات تحقیق

۱-۱- مقدمه

در سال­های اخیر پیشرفت های قابل ملاحظه ای در استقرار نظام راهبری (حاکمیت) شرکتی ازطریق قانون­گذاری و نظارت و نیز اقدامات داوطلبانه شرکت ها در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه صورت گرفته است. سرمایه گذاران و سهام‌داران آگاهی بیشتری درمورد ضرورت و اهمیت راهبری شرکتی یافته­اند و نسبت به پی­گیری استقرار این نظام در شرکت­ها علاقه مند ‌شده‌اند. برخی تحقیقات تجربی حکایت از رابطه مثبت نظام راهبری شرکتی و بازده شرکت­ها دارد.

دریک بیان کلی راهبری شرکتی، سیستم کنترل و هدایت شرکت است. سیستمی که ارتباط بین شرکت و ذینفعان آن را تعیین کنترل و هدایت می­ نماید (بدری ۱۳۸۱، ۹).

در پیشبرد اهداف حاکمیت شرکتی عوامل مهمی تاثیرگذار هستند که در این میان نقش هیئت مدیره و کارکردهای کمیته های اصلی هیئت مدیره بارز و غیرقابل انکار ‌می‌باشد. در این مقاله از میان عوامل مؤثر بر حاکمیت شرکتی به نقش هیات مدیره پرداختیم و سپس تاثری آن را بر ارزش­گذاری زیر قیمت در عرضه­های عمومی اولیه مورد بحث قرار دادیم.

اصطلاح عرضه عمومی اولیه که رواج آن به بازارهای پررونق ۱۹۹۰ برمی­گردد، عبارت است از این که یک شرکت برای اولین بار در طول دوران فعالیت خود اقدام به عرضه سهام به عموم می کند (حق بین ۱۳۸۷، ۱۶).

ارزان فروشی به حالتی اطلاق می­ شود که در آن شرکت انتشار دهنده سهام، قیمت عرضه سهام را به طور تعجب­آوری بسیار پایین تر از قیمت بازار آن تعیین می­ نماید، به گونه ­ای که نخستین سرمایه ­گذاران IPO تنها از مبادله سهام در روز اول خریداری آن بازده قابل توجهی به دست می آورند؛ از همین رو، عرضه عمومی اولیه با بازده غیرمعمول اولیه از محل ارزش­گذاری زیر قیمت، توصیف می­ شود.

۱-۲- مسئله پژوهش

یکی از عوامل اصلی بهبود کارایی اقتصادی حاکمیت شرکتی است که در برگیرنده مجموعه ای از روابط میان مدیریت شرکت، هیئت مدیره، سهام‌داران و سایر گروه ­های ذینفع است. حاکمیت شرکتی ساختاری را فراهم می­ کند که از طریق آن هدف­های بنگاه تنظیم و وسایل دستیابی به هدفها و نظارت بر عملکرد تعیین می­ شود. این نظام، انگیزه لازم برای تحقق اهداف بنگاه را در مدیریت ایجاد کرده و زمینه نظارت مؤثر را فراهم می‌کند ترتیب شرکت­ها منابع را با اثر بخشی بیشتری به کار می گیرند. در واقع حاکمیت شرکتی به ‌عنوان یک سازوکار اجتماعی، برای کمک به نظارت و کنترل رفتار مدیران و به عنوان ابزار نظارتی سهام‌داران است که در بُعد اقتصادی، در روابط اقتصادی و قراردادها منجر به کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و به تبع آن کاهش هزینه­ های نمایندگی می­ شود (بیک بشرویه ۱۳۹۰، ۷۸).

طبق تئوری علامت دهی^[۱] شرکت منتشر کننده سهام جدید، به واسطه ارزش گذاری زیر قیمت، به خریداران علامت مثبتی ‌در مورد بالا بودن بازده روز اول سهام مذبور داده و از این راه، به عنوان یک استراتژی جهت فائق آمدن بر عدم تقارن اطلاعاتی میان شرکت انتشار دهنده سهام جدید و سرمایه گذاران استفاده می­نمایند. لذا هرچه سهمی بهتر باشد، عرضه اولیه سهام آن سهم نسبت به سهام بد، به مقدار بیشتری زیر قیمت ‌می‌باشد زیرا عرضه زیر قیمت سهام جدید، هزینه­ای است که شرکت­های خوب متحمل می­شوند و این هزینه را به وسیله منافع ناشی از عرضه بعدی سهام به قیمتی بالاتر در بازار ثانویه افزایش سرمایه، جبران ‌می‌کنند (زینب حق بین ۱۳۸۷، ۴۸). از طر فی هرچه در شرکتی سازوکارهای حاکمیت شرکتی کاراتر و اثربخش­تر باشد، به دلیل کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و نیز کاهش هزینه­ های نمایندگی انتظار می­رود میزان ارزش­گذاری زیر قیمت کمتر باشد (چاهینی و فیلاتوتچو۲۰۱۱، ۳).

مکانیسم­های راهبری شرکتی به دو دسته درون سازمانی و برون سازمانی تقسیم می­شوند. مکانیسم­های درون سازمانی اشاره به اندازه هیات مدیره، ترکیب هیات مدیره، نرخ اعضای موظف/غیر موظف و مواردی از این قبیل دارد و مکانیسم­های برون سازمانی شامل تمامی قوانین و مقررات و الزاماتی می شود که سازمان می­بایست آن ها را در عملیات و ساختار خود اعمال کند، همانند قوانین مرتبط با ساختار مالی شرکت و نحوه پاداش و تشویق مدیریت (بیک بشرویه ۱۳۹۰، ۵۷). لازم بذکر است که در این تحقیق صرفاً به مکانیسم­های درونی حاکمیت شرکتی شامل اندازه هیات مدیره و درصد مدیران غیر موظف هیات مدیره تمرکز ‌و تاکید می­ شود.

‌بنابرین‏ با توجه به مطالب فوق مسئله اصلی که در این تحقیق به آن پاسخ خواهیم گفت، این است که:

مکانیسم­های درونی حاکمیت شرکتی شامل اندازه هیات مدیره و درصد مدیران غیر موظف هیات مدیره چه تاثیری بر ارزش گذاری سهام عرضه های عمومی اولیه در بورس اوراق بهادار تهران دارد؟

۱-۳- پرسش­های پژوهش

• بین درصد مدیران غیر موظف هیات مدیره و ارزش­گذاری زیر قیمت در عرضه های عمومی اولیه (IPO) چه رابطه ای وجود دارد؟

• بین تعداد اعضای هیات مدیره و ارزش گذاری زیر قیمت در عرضه­های عمومی اولیه (IPO) چه رابطه ای وجود دارد؟

۱-۴- اهداف پژوهش و ضرورت آن

هدف اصلی این تحقیق بررسی تأثیر شاخص های کیفیت گزارشگری مالی بر نوسان پذیری بازده سهام می‌باشد. این تحقیق درصدد است به بررسی شواهد تجربی موجود پرداخته و بدین ترتیب میزان انطباق واقعیت­های موجود با نظرات و دلایل مطرح در شاخص­ های کیفیت گزارشگری مالی را بررسی کند با این هدف که یافته ­های این تحقیق بتواند به فعالان بازار سرمایه، تصمیم­گیرندگان، تحلیلگران مالی و سرمایه ­گذاران بالقوه و بالفعل بورس اوراق بهادار در تحلیل طرح های سرمایه گذاری در دارایی های مالی و اوراق بهادار با عنایت به عامل کیفیت گزارشگری مالی، یاری رساند؛ زیرا لحاظ این عامل مهم منجر به انتخاب سبد سرمایه ­گذاری بهینه با کمینه مخاطره و بیشترین بازدهی می­گردد، ضمن آنکه شفافیت محیط تصمیم ­گیری و نتایج حاصله را نیز دوچندان می کند.

۲-۳-۲ بلوغ در نوجوانی

بلوغ مهم‌ترین تحول و تغییری است که در دوره نوجوانی به‌ وقوع می‌پیوندد و تمامی عرصه‌های زندگی نوجوان را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهد. پدیده بلوغ دارای تنوع زیادی است و هر کدام از انواع آن دارای خصوصیاتی است. در اینجا برای آشنایی مختصر، به توضیح تعدادی از آن ها پرداخته می‌شود.

بلوغ جنسی: این نوع بلوغ با ازدیاد هورمون‌ها در خون و تظاهرات آن آغاز می‌شود و دگرگونی‌های فیزیکی و بیوشیمیایی، وضعیت جدیدی در نوجوانان به وجود می‌آورد که از لحاظ تفاوت‌های فردی، این نوع بلوغ از نظر شدت و مدت متفاوت می‌باشد. از لحاظ سنی، بلوغ جنسی در اکثر پسران در‌۱۱ تا ۱۵ سالگی و در دختران حدود ۹ تا ۱۴ سالگی می‌باشد(احمدوند،۱۳۸۶).

بلوغ شرعی و دینی: شکل دیگری از بلوغ، بلوغ شرعی است و آن بلوغی است که در فقه شیعه در پسران ۱۵ سال تمام قمری و برای دختران ۹ سال تمام قمری است. در فقه حنفی دختر را در ۱۷ سالگی و پسر را در ۱۸ سالگی بالغ می‌دانند و در فقه مالکی نیز بلوغ را به سن وابسته نمی‌دانند(شرفی به نقل از احمدوند،‌۱۳۸۶).

بلوغ ذهنی و هوشی: زمانی است که کمال در هوش، عقل، حافظه، تصور و تخیل و نیز توان برهان‌پذیری و برهان‌آوری‌(استدلال) شکل می‌گیرد. نوجوان در شرایطی قرار می‌گیرد که می‌تواند برای گفته ها و اعمال و رفتار خود دلایلی ‌قانع کننده عرضه کند و یا برای اقدام به امری بیندیشد. اکثر دانشمندان و صاحب‌نظران سنین حدود ۱۴ تا ۱۶ سالگی را سنین کمال هوش می‌دانند(قائمی،۱۳۸۸).

بلوغ اعتقادی و فرهنگی: بلوغی که در آن فرد بتواند دارای فکر و اندیشه‌ای روشن و فلسفه‌ای قابل دفاع برای زندگی باشد. فلسفه زندگی و مرگ را بداند و به معنای دیگری بداند از کجاست؟ در کجاست؟ به کجاست. کسی که بتواند ‌به این سه سؤال پاسح منطقی و صحیح بدهد می‌توان در او رشد بلوغ فرهنگی و اعتقادی را مشاهده کرد(گرامی،۱۳۹۰).

بلوغ روانی:در این نوع بلوغ، رشد ادراک و هویت‌یابی مطرح است و فرد می‌تواند بدون اتکای به دیگران به خود متکی باشد و از آزادی و استقلال به گونه‌ای مشروع جای پایی داشته باشد و بتواند خود را از تعلق‌های شدید و وابستگی گوناگون آزاد نماید و پختگی روانی را که به فرد قدرت تشخیص مسائل و تمییز مصلحت زندگی می‌رساندکسب نماید. بلوغ در جنبه‌های عالی رشد روانی مثل وجدان، حقیقت دوستی، زیبادوستی، کمال‌جویی، عدالت‌خواهی، آزادی‌خواهی و دفاع که حاکی از بیداری فطرت است و در سایه آن آدمی می‌تواند خود را به اوج انسانیت برساند مشهود است(قائمی،۱۳۸۸).

بلوغ جسمانی: منظور، رشد و تکامل اعضای بدن است به گونه‌ای که رشد قد و قامت، استخوان بندی و سایر اعضای بدن به حد نهایی پختگی و کمال خود برسند(شرفی،۱۳۷۶).

۳-۳-۲ ابعاد و ساختار رشد نوجوانی

کلید شناخت نوجوان در گرو آشنایی با رشد و ابعاد آن است. برای طراحی هر گونه برنامه آموزشی و تربیتی ابتدا باید از قوانین رشد، آگاهی لازم وجود داشته باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد در شرایط کنونی برنامه‌ای موفق است که در راستای رشد نوجوان طراحی شود. رشد این دوره سنی دارای ابعادی است که عبارتند از: بُعد جسمانی و جنسی(بلوغ) – بُعد ذهنی، شناختی و عقلی – بُعد اجتماعی و فرهنگی- بُعد هیجانی و عاطفی- بُعد اخلاقی و ارزشی.

اول: رشد جسمانى و جنسی

رشد جسمانی و جنسی از مهم‌ترین جنبه‌های رشد است که در محدوده زمانی کوتاه اتفاق می‌افتد و نوجوان را از حالت کودکی خارج، و او را بزرگسال می‌کند. حدوداً چهار سال طول می‌کشد. این رشد در دختران در حدود سن ۱۱- ۱۰ سالگی شروع و در ۱۳- ۱۲ سالگی به نقطه اوج خود می‌رسد و سرانجام در ۱۸- ۱۷ سالگی متوقف می‌شود. در پسران از سنین ۱۳- ۱۲ سالگی شروع و در ۱۴ سالگی به اوج رسیده و سرانجام در ۱۹- ۱۸ سالگی که آغاز جوانی است پایان می‌پذیرد. علاوه بر تفاوت‌هایی که در رشد دختران و پسران از نظر زمانی مشاهده می‌شود سرعت رشد آنان نیز با یکدیگر متفاوت است. این رشد تحت تأثیر عواملی چون وراثت، سلامت جسمانی، شرایط جغرافیایی، کیفیت و میزان تغذیه، اوضاع و احوال اقتصادی و اجتماعی خانواده قرار دارد(گرامی،۱۳۹۰).

دیگر تغییرات جسمانی و روانشناختی که در طی این زمان روی می‌دهد سبب می‌شود تا کودکان از نظر شکل بدنی و صفات و نیرومندی و کارکرد، مشابه بزرگسالان شوند. تفاوت‌های بین دو جنس از نظر شکل و دیگر صفات بدنی در این زمان آشکارتر است. برخی تفاوت‌های جنسی نظیر تفاوت در نیرومندی و هماهنگی بدنی احتمالاً تا حدی به علت انتظارات اجتماعی متفاوت برای دو جنس است. در این قسمت همانند رشد بدنی غیر‌جنسی، رشد جنسی نیز از طریق فعالیت‌های هورمونی راه‌اندازی و کنترل می‌شود(بیابانگرد،۱۳۸۴).

دوم: رشد شناختى

دگرگونی این جنبه از رشد مانند رشد جسمانی به طور مستقیم قابل مشاهده و اندازه‌گیری نیست، چرا که رشد عقلی از پیچیده‌ترین فعالیت‌های ذهنی است و تعیین دقیق استانداردهای آن قدری مشکل ولی امکان پذیر است. اهمیت و تأثیر رشد ذهنی و شناختی بر شخصیت نوجوان بسیار زیاد است ‌چرا که رشد ذهنی و شناختی است که سایر ابعاد رشد آدمی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.

در صورت وجود شرایط مناسب، توانایی‌های هوشی تا اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی رشد کرده و به اوج خود می‌رسد. پیاژه^[۷۱] (ترجمه شکیبا،۱۳۶۷) فرایند رشد تفکر را به چهار ‌مرحله تقسیم ‌کرده‌ است. نوجوانی با به وجود آمدن تفکر صوری یعنی آخرین مرحله رشد شناختی مقارن است(بیابانگرد،۱۳۸۴). در این مرحله نوجوان به جای تفکر شهودی صِرف، بیشتر درگیر تفکر انتزاعی و آرمان‌خواهانه و منطقی می‌شود و به تدریج توان استدلال استقرایی فرضیه‌ای، حل مسئله، رفع مشکل و تفکر منتقدانه را به دست می‌آورد(ساداتیان،۱۳۹۲).

در این قسمت مهم‌ترین ویژگى‌هاى رشد شناختى ـ عقلى نوجوان بیان می‌شود:۱- پیدایش هوش نظرى(تفکر انتزاعى): پیاژه(ترجمه شکیبا پور ۱۳۶۷) در این زمینه اعتقاد دارد کودکان غالباً مشاهده‌کنندگان جهان خارجى هستند و در قید واقعیت محصورند و تفکر آن ها وابسته به اشیاى خارجى است. ولى نوجوان قدرت ذهنى فوق‌العاده‌اى پیدا مى‌کند که او را از قید واقعیت‌هاى خارجى رها مى‌سازد و او را به عالم ذهنى و درونى خود متوجه مى‌گرداند. نوجوانى دوره تفکر انتزاعى است، بر‌اساس همین تفکر انتزاعى، بعضى از نوجوانان خوب مى‌نویسند و وقایع را دقیق مجسم مى‌کنند و بعضى خوب ‌سخن‌وری مى‌کنند و مفاهیم را در قالب‌هاى متعدد بیان مى‌نمایند. شاید این زمان است که حس زیبایی‌گرایی نوجوانان را می‌شود به خوبی شکوفا کرد.