• • زراعت، حسنی، رشیدی، حدیدی و پیری (۱۳۹۳) تحقیقی با عنوان “بررسی نقش تعدیل کننده خودکارآمدی در رابطه بین استرس شغلی با رفتار شهروندی سازمانی و رضایت شغلی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه” انجام دادند. نمونه این تحقیق ۱۴۹ نفر با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها در این پژوهش از فن های آمار توصیفی مانند میانگین، انحراف از استاندارد و آمار استنباطی مانند ضریب همبستگی، آزمون T،F، آزمون ناپارامتریک کولموگرف – اسمیرنف و تحلیل واریانس چندگانه استفاده شد. نتایج نشان داد متغیر خودکارآمدی شغلی در رابطه بین استرس و رفتار شهروندی و همچنین استرس و رضایت شغلی نقش تعدیل کنندگی دارد.

۲- ۲- ۲- تحقیقات خارجی

• • تحقیق جکس و بلیس (۱۹۹۹) با عنوان “باور به خودکارآمدی به عنوان یک تعدیل گردر تأثیر عوامل استرس زای شغلی” در بین ۲۲۷۳ نفر از سربازان ۳۶ گروهان از ارتش ایالات متحده انجام شد، تجزیه و تحلیل رگرسیون نشان داد، افرادی که ساعت کاریشان طولانی است چناچه خودکارآمدی بالایی داشته باشند نسبت به افرادی که خودکارآمدی پایینی دارند کمتر آسیب جسمانی و روانی را تجربه می‌کنند و خودکارآمدی رابطه بین استرسورها و تنش را تعدیل می‌کند. همچنین نتایج نشان داد افرادی که خودکارآمدی بالایی داشتنداثرات منفی کمتری را از نظر استرسورهای فیزیکی و روانی ناشی از محیط کار دریافت کرده بودند و میزان رضایت از زندگی بالاتری را داشتند.

  

• • پریو^[۶۸] و همکاران(۲۰۰۲) تحقیقی با عنوان “آیا تنش های شغلی فراگیرند؟” در نمونه ای ۹۲۳ نفری از ۸ کشور انجام دادند، تجزیه و تحلیل رگرسیون نشان داد که استرس زاهای محیطی با حس پایین خودکارآمدی مرتبط هستند.

• • تحقیق (لو، سیو و کوپر، ۲۰۰۵) با عنوان “استرس شغلی مدیران در چین: نقش خودکارآمدی” در بین ۴۵۰ مدیر از ۸ شهرستان خلق چین انجام شد، نتایج تجزیه و تحلیل رگرسیون سلسه مراتبی نشان داد خودکارآمدی نقش تعدیل کننده ای در رابطه استرس و آسیب جسمانی دارد.

• تحقیق تانگ و چانگ (۲۰۱۰) با عنوان “تأثیر ابهام و تعارض نقش بر خلاقیت کارکنان” در بین ۲۰۲ نفر از کارکنان شرکت های تایوانی انجام شد. نتایج تجزیه و تحلیل رگرسیون نشان داد ابهام و تعارض نقش رابطه منفی با خلاقیت کارکنان دارد و خودکارآمدی نقش تعدیل گری در روابط فوق دارد.

۲- ۳- مدل مفهومی

مدل مفهومی روابط پیشنهادی مطابق با شکل ۱ را نشان می‌دهد که برگرفته از تحقیق تانگ و چانگ (۲۰۱۰) است؛ مدل به بررسی تأثیر عوامل استرس زا (ابهام نقش و تعارض نقش) بر خلاقیت کارکنان و همچنین بررسی نقش تعدیل گری خودکارآمدی بر تأثیر بین ابهام و تعارض نقش بر خلاقیت کارکنان می پردازد.

در مطالعات (ادیبی، گل پرور و مصاحبی ۱۳۹۰؛ گل پرور، واثقی و جوادیان ۱۳۹۰؛ ی.دهقانی، م.دهقانی، مظاهری، ۱۳۹۲و تانگ و چانگ ۲۰۱۰)نشان داده شد که ابهام و تعارض نقش با خلاقیت کارکنان رابطه دارد؛ چرا که ‌بر اساس الگوی استرس- عدم تعادل – جبران، هنگامی که فرد با ابهام و تعارض نقش مواجه می شود، دچار حالات عاطفی و رفتاری منفی می شود و از تعادل خارج می شود، این عدم تعادل، در فرد انگیزه ایجاد می‌کند که تعادل از دست رفته را جبران نماید؛ در نتیجه وی با افزایش رفتارهای منفی و کاهش رفتارهای مثبت نظیر خلاقیت درصدد جبران آن برمی آید.

مطالعه تانگ و چانگ (۲۰۱۰) نشان داد که خودکارآمدی رابطه ابهام و تعارض نقش با خلاقیت کارکنان را تعدیل می‌کند. چرا که فرد خودکارآمد در موقعیت های فشارزادچار استرس و نگرانی نمی شود، وی باور دارد که می‌تواند تهدیدها را کنترل کند، در نتیجه عوامل آشفته ساز را به ذهن خود راه نمی دهد و آشفته نمی شود ولی افراد دارای خودکارآمدی پایین چون به توانایی‌های خود اطمینان ندارند در مواجهه با تهدیدها، اضطراب بالایی را تجربه می‌کنند و نمی توانند خلاقانه عمل نمایند.

ابهام نقش

تعارض نقش

خودکارآمدی

خلاقیت

کارکنان

شکل (۱) – مدل مفهومی تحقیق (اقتباسی از مدل تانگ و چانگ، ۲۰۱۰)

فصل سوم:

روش شناسی تحقیق

در این فصل به بیان روش تحقیق، جامعه و نمونه آماری، روش و ابزار گردآوری اطلاعات، روایی و پایایی ابزار گردآوری اطلاعات و روش ها و نرم افزارهای تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته خواهد شد.

۳-۱- روش تحقیق

هر محقق پس از تعیین و تنظیم پژوهش باید در اندیشه گزینش روش پژوهش باشد. شیوه های پژوهش اشاره به راه هایی دارند که به مدد آن ها بررسی پژوهشی انجام شده و رویه های تجزیه و تحلیل داده ها طراحی می‌شوند(دانایی فرد، الوانی و آذر، ۱۳۸۷). انتخاب روش انجام تحقیق، بستگی به هدف، ماهیت و موضوع پژوهش و امکانات اجرایی دارد و هدف نهایی آن، کمک به محقق در دستیابی به نتایج مورد نظر، با دقت هرچه تمام تر است. تحقیق حاضر با توجه به هدف، از نوع تحقیقات کاربردی است. هدف از این تحقیق به دست آوردن درک یا دانش لازم برای تعیین ابزاری است که به وسیله آن نیازی شناخته شده و بر طرف گردد به عبارت دیگر این تحقیق تلاشی است برای پاسخ دادن به یک معضل و مشکل علمی که در دنیای واقعی وجود دارد(خاکی، ۱۳۹۰). نکته ی دیگر در این رابطه تبیین تحقیقات توصیفی است. تحقیقات توصیفی را می توان به چند دسته تقسیم نمود که یکی از آنان، روش پیمایشی است. در این روش نگرش و رفتار جامعه ‌بر اساس انتخاب نمونه ای که معرف افراد جامعه است، از طریق یک رشته سؤال خاص، مورد بررسی قرار می‌گیرد(خاکی، ۱۳۹۰).

از این جهت که نتایج مورد انتظار تحقیق حاضر را می توان در جهت بهبود و توسعه عملکرد حوزه ستادی شرکت توزیع نیروی برق مشهد به کاربرد، تحقیق از نوع کاربردی است. همچنین چون تحقیق نحوۀ ارتباط بین متغیرهای مورد مطالعه را پیش‌بینی می‌کند و برای این منظور از پرسشنامه استفاده نموده، می توان آن را در حوزه پژوهش های پیمایشی – تحلیلی قرار داد.

۳- ۲- جامعه آماری، نمونه آماری و حجم نمونه گیری

۳- ۲- ۱- جامعه آماری

جامعه آماری به مجموعه واحدهایی که حداقل در یک صفت مشترک باشند، اطلاق می شود(خاکی،۱۳۸۷). همچنین جامعه آماری به کل گروه افراد، رویدادها و پدیده‌های مورد علاقه محقق که قصد بررسی آن ها را دارد، اشاره می‌کند. اما نمونه، گروهی فرعی یا زیرمجموعه ای از جامعه است که با بررسی و مطالعه نمونه، محقق می‌تواند قادر به استخراج نتایجی شود که قابل تعمیم به جامعه است(دانایی فرد و دیگران، ۱۳۸۷). جامعه این تحقیق کارکنان حوزه ستادی شرکت توزیع نیروی برق مشهد می‌باشد که طبق آمار موجود این شرکت، تعداد این کارکنان ۸۷ نفر هستند، همچنین سطح تحلیل این تحقیق فرد است.

۳- ۲- ۲- نمونه آماری و روش نمونه گیری

اما در حالتی که ایفاء تعهد موجب تملیک یا انتقال حقی نباشد صرفاً یک عمل قضایی است که در این حالت اراده انشایی متعهد به وفای عهد نیاز ندارد و مثال آن تسلیم عین مورد تعهد که نیاز به اراده وفا کننده ندارد . مگر اینکه متعهد در مال معین (مورد تعهد) دارای حقی باشد که در این صورت وفای آن مستلزم اراده انشایی باشد.

درباره وضع متعهد له خلاصه اینکه اراده متعهد له در تحقق وفای به عهد مؤثر نیست حتی هم متعهد له قصدی در تسلم آن نداشته باشد مگر بخواهد در قالب تبدیل تعهد یا معامله جدید توافقی با متعهد بنماید که در این صورت اراده متعهد له نیز دارای نقش است.

بند اول: اقسام تعهد:

تقسیم بندی تعهد به اعتبار منشا تعهد به دو دسته است. یکی به اعتبار توافق(قرارداد)دیگری خارج از قرارداد که ذیلا هریک توضیح داده می شود.

الف)قراردادی:

درتعهد قراردادی زمانی التزام ایجاد می شود که دو طرف بر ایجاد التزام توافق وتراضی نمایند یاالتزام در نتیجه مستقیم خود توافق باشد ‌یا این که قانون چنین اثری را به توافق طرفین بار می‌کند ‌بنابرین‏ کلید تعهداتی که به اعتبار توافق وانشا دو اراده در جهت خلق اثری باشند در امور قراردادی بحث می شود.

ب)غیر قراردادی:

امورغیر قراردادی به طوری که ازاسم آن به دست می‌آید ‌اثر حقوقی وقانونی آن به اراده اشخاص نیست بلکه بموجب قانون ویا در نتیجه اجرای قواعد حقوق تحمیل می شود چه اصل عمل ارتکابی عمدی باشد یا اینکه واقعه رخ داده باشد یاخطایی از متعهد سر زده ویانفع ناروا برده باشد که تمامی این ها به اعتبار اینکه اراده انشایی در آن ها ذیمدخل نیست از امور خارج از قراداد تلقی می شود وقانون وقواعد حقوقی جاریه برآن حاکمیت داردواثر قانونی نحوه اجرای آن تعیین مدیریت می کند واین بخش از مسئولیت مدنی در قالب الزامات خارج از قراردادودرکتاب ضمان قهری مطالعه می شود.

بند دوم:اقسام ایفاء

الف- اختیاری

اجرای مفاد عقد ممکن است به اختیار انجام پذیرد و مدیون آنچه را که بر عهده دارد انجام دهد.ایفای دین به وسیله ثالث در قلمرو اجرای اختیاری مفاد عقد می­گنجد. چونکه ثالث تعهدی را بعهده نگرفته تا اجرای اجباری مفاد عقد درباره وی متصور باشد. ‌بنابرین‏، ماده ۲۶۷ ق.م در بیان اجرای اختیاری مفاد عقد توسط ثالث ‌می‌باشد.

ب- اجباری

اگر مدیون به میل خویش تعهد را اجراء نکند طرف قرار داد می ­تواند اجبار او را از دادگاه بخواهد. ‌بنابرین‏ در مرحله اجرای مفاد عقد است که ضمانت اجرای حقوقی آن ظاهر می­ شود و اجرای مفاد پیمان تحمیل می­ شود. لذا در صورت امتناع تعهد از انجام تعهد، متعهد له باید:

اولاً: به دادگاه مراجعه و الزام متعهد را به انجام دادن تعهد درخواست کند (ملاک مواد ۲۳۷ و ۲۳۸ ق.م.)

ثانیاًً: اگر الزام متعهد به انجام دادن تعهد، مقدور نشود. دادگاه به حساب متعهد و به وسیله شخص (اگر میسر باشد) آن تعهد را انجام می­دهد.

ثالثاً: هر گاه اجرای تعهد به هیچ یک از موارد مذکور میسر نشد متعهد له حق داردپس از اعمال فسخ تأیید فسخ قرار داد را از دادگاه بخواهد.

همان طوری که ملاحظه شد در سقوط تعهد به اعتبار متعهد تفاوتی بین انجام اختیاری و اجباری تعهد وجود ندارد و در صورتی که پس از امتناع متعهد و مراجعه متعهدله به دادگاه، متعهد مجبور به انجام تعهد شود و یا تعهد به اذن دادگاه و بدون دخالت متعهد اجرا گردد، تعهد مذبور نیز ساقط می­گردد.

گفتار چهارم- قلمرو ماده ۲۶۷ قانون مدنی:

آیاقلمروماده۲۶۷ق م ناظر به کلیه تعهدات است یا فقط شامل دیون ‌می‌باشد؟ به موجب این ماده: «ایفاء دین از جانب غیر مدیون هم جائز است اگر چه از طرف مدیون اجازه نداشته باشد و لیکن کسی که دین دیگری را ادا می‌کند اگر با اذن باشد حق مراجعه به او دارد و الا حق رجوع ندارد» ماده مذبور، ضمن تأیید امکان ایفای دین به وسیله ثالث، درباره قلمرو آن چون صریحا اشاره نکرده است،پرسش­هایی به ذهن می­رسد که بایستی طرح و تحلیل شود یعنی آیا ماده ۲۶۷ ق.م فقط شامل دیون است یا سایر تعهدات مدیون که موضوع آن عین معین، کلی فی الذمه و اموال مثلی را در می­ گیرند؟ هر چند عده­ای معتقدند که ماده ۲۶۷ ق.م فقط ‌در مورد دیون صادق است نه سایر تعهدات مدیون^[۲۱] اینک به بررسی مختصر هر یک از انواع تعهدات می­پردازیم.

عین معین:

اگر مورد تعهد ، تسلیم عین معین به متعهد له باشد، ایفای تعهد با تملیک یا انتقال حق همراه نمی ­باشد، بلکه صرفاً یک عمل قضایی است که تحقق آن نیاز به اراده انشایی متعهد ندارد. در این صورت با تسلیم مال مذبور به مالک آن، تعهد ساقط می­گردد. هر چند که متعهد، اراده ایفای تعهد را نداشته باشد. چونکه، مالکیت مبیع در زمان انعقاد عقد به خریدار منتقل شده است. به همین جهت در تسلیم عین معین، تادیه ازسوی اشخاص حتی فاقد اهلیت، موجب سقوط خواهد شد^[۲۲] علت این حکم این است که آنچه متعهد تسلیم آن را بر عهده گرفته و بدان ملتزم شده است، موضوع مشخصی است که قابل انطباق با هیچ شیئی دیگر نیست و پیدایش عیب و نقص در آن سبب نمی­ شود که از حوزه تعهد خارج شده و یا فرد دیگری به عنوان مورد تعهد جایگزین آن نماید. زیرا تسلیم فرد دیگری که سالم و کامل باشد هیچ گاه به عهده گرفته نشده است تا بتوان متعهد را به انجام آن مجبور کرد. مگر در موارد تعدی و تفریط (مواد ۹۵۱، ۹۵۲ ق.م) و تأخیر در تسلیم پس از انقضای اجل و مطالبه (ماده ۲۷۸ ق.م) و موارد مصرح در قانون مدنی (مواد ۶۴۲ و ۶۴۴ ق.م) از طرفی عین معین باید در حین عقد موجود باشد و الا عقد بیع باطل است (م ۳۶۱ ق.م) ضمناً، تعهد مربوط به تسلیم عین معین به لحاظ اینکه، ایفای آن تنها از جانب متصرف امکان دارد، نمی­تواند موضوع ضمان قرار گیرد چونکه قابل انتقال به ضامن نیست و از دارایی ضامن نمی­ توان به عنوان وثیقه برای ایفای آن استفاده کرد. با توجه به مطالب مذبور، موضوع ماده ۲۶۷ ق.م شامل عین معین نمی­ شود، زیرا، ایفای دین به وسیله ثالث، چونکه موجب تملیک مال به طلبکار ‌می‌باشد به اراده انشایی ثالث نیاز داشته و دارای ماهیت ایقاعی بوده و به دلیل تصرف ثالث در اموال خود باید دارای اهلیت تصرف باشد و از آنجایی که، عین معین مورد تعهدمدیون موضوع مشخصی است که قابل انطباق با هیچ شیئی دیگر نیست، و تسلیم فرد دیگری هیچ گاه بعهده گرفته نشده است، لذا ثالث نمی­تواند نسبت به ایفای تعهد عین معین اقدام نماید دیگر اینکه، موضوع حق که عبارت از عین معین است فقط صاحب حق، حق خود را نسبت به عین اجرا می­ کند بدون اینکه در این بین واسطه­ای موجود باشد، و چون این حق مستقیماً به عین معین موجود مربوط است، لذا آن را حق عینی گویند.^[۲۳]

کلی فی الذمه

کلیه مواد هیدروکربنی که در مخازن نفتی وجود دارند، پترولیوم^[۱۴۱] خوانده می­شوند، این کلمه در فارسی معادل مناسبی ندارد^[۱۴۲] اما ترجمه تحت­اللفظی آن از لاتین به معنی سنگ نفت است که به مقادیر مختلف و به اشکال گاز، مایع و جامد در داخل طبقات زمین وجود دارد. از نظر شیمیایی دارای ترکیبی پیچیده از کربن، هیدروژن، گوگرد، اکسیژن و ازت است که عناصر نادر دیگری هم در ترکیب آن دخالت ‌می‌کنند. ‌بنابرین‏، نفت ترکیبی از هیدروکربون­ها با زنجیره­های بلند کربنی است که به دلیل پیوندهای کربنی، مقدار قابل توجهی انرژی در خود ذخیره می­ کند. به عبارت دیگر نفت، صرفنظر از ماهیت دقیق شیمیایی­اش به عنوان حامل انرژی در نظر گرفته می­ شود، اما به طور دقیق، از مخلوطی از هیدروکربورها با وزن مولکولی بالا تشکیل می­ شود.^[۱۴۳] حالت مایع آن به نفت خام معروف است که از مجموع هیدروکربن­های مایع سبک و سنگین ترکیب شده است. گاز طبیعی موجود در مخازن نفتی از هیدروکربن­های سبکتر که مهم­ترین آن­ها متان است، تشکیل یافته است. در مقابل، انواع نیمه جامد و جامد نفت از هیدروکربن­های سنگین ترکیب ‌شده‌اند، مانند قیر.^[۱۴۴]

مبحث دوم – تقسیم بندی صنایع نفت و گاز

صنعت نفت و گاز در یک تقسیم ­بندی عام به دو بخش بالادستی و پایین­دستی تقسیم می­گردد. از این رو، شرکت­های نفت و گاز ممکن است تنها در بخش بالادستی که شامل فعالیت­های حفاری، اکتشاف، توسعه و تولید می­گردد، فعال باشند یا اینکه در بخش پایین­دستی که شامل انتقال، پالایش و بازاریابی محصولات تولیدی می­گردند نیز فعالیت داشته باشند.^[۱۴۵] به تبعیت از همین موضوع عملیات نفتی به دو گروه عمده تقسیم می­شوند:”عملیات بالادستی”^[۱۴۶] و “عملیات پایین دستی”^[۱۴۷]. برخی نیز دسته سومی را تحت عنوان “عملیات میان­دستی “^[۱۴۸] ‌به این دو مورد افزوده­اند. دسته اخیر در واقع بخشی از عملیات پایین­دستی بوده، مربوط به انتقال نفت و گاز یا فرایند تبدیل برای مقاصد انتقال است.^[۱۴۹]

مبحث سوم – حقوق قراردادهای نفتی

نخستین چاه نفت توسط ادوین ال.دریک حفر و در سال ۱۹۵۹ به بهره ­برداری می­رسد و بدین ترتیب اکتشاف و استخراج نفت به صورت یک صنعت به شیوه جدید آغاز می­گردد و افراد گوناگون تلاش خود جهت حفر چاه و دستیابی به ثروت را آغاز ‌می‌کنند.^[۱۵۰]

نفت، صحنه مرکزی برنامه­ ریزی و سیاست داخلی و بین ­المللی انرژی را برای بیش از یک صده تسخیر نموده است.^[۱۵۱] منابع نفت و گاز توزیع جغرافیایی برابری در کره زمین ندارند^[۱۵۲] و هیچ صنعتی مانند صناعت نفت متاثر از، و نیز مؤثر بر سیاست و روابط بین ­الملل نبوده است، امری که بر انعقاد و اجرای عقود نفتی به وجه عام و قراردادهای منعقده در بخش بالادستی این صنعت بالذاته بین ­المللی، به نحو خاص تاثیر مستقیم داشته است.^[۱۵۳] صنایع نفت و گاز به دلیل ماهیت خاص خود، از جمله صنایعی هستند که نه تنها بازیگری استثنایی در معادلات سیاسی و اقتصادی بین ­الملل محسوب می­شوند، بلکه نقش بسیار حیاتی در اقتصاد و سیاست داخلی کشورهای دارنده این منابع ایفا ‌می‌کنند.^[۱۵۴] صنعت نفت، صنعتی مرتبط با تجارت بین ­الملل ‌می‌باشد که معمولا به وسیله استانداردهای خاص برای تنظیم اقدامات متنوعش حکمرانی می­ نماید.^[۱۵۵]

یکی از جلوه­های حاکمیت، صلاحیت انحصاری دولت­ها در بهره ­برداری از منابع طبیعی واقع در قلمرو آن­ها و به تبع آن بازداشتن دولت­های دیگر از استفاده آن منابع بدون رضایت دولت اخیر است. از جمله مهم­ترین منابع تحت حاکمیت دولت­ها، مخازن نفت و گاز ‌می‌باشد.^[۱۵۶] دولت دارای حاکمیت مطلق نسبت به منابع سرزمینی بوده و این حاکمیت در چهره مالکیت دولت نسبت ‌به این منابع رهنمون داشته، این امر ‌به این معنا خواهد بود که تمامی عملیات ناظر به اکتشاف، توسعه، تولید و انتقال نفت و گاز بدون اجازه دولت ممکن نبوده و تمامی این عملیات تحت کنترل و نظارت مستمر و دقیق دولت به انجام خواهد رسید.^[۱۵۷] و حقوق قراردادهای نفتی جولانگاهی از حقوق است که به بررسی این مبانی پرداخته و در جهت ایجاد تعادل و تعامل بین این مالکیت و حاکمیت از یک سو و تعهدات و حقوق سرمایه ­گذاران و شرکت­های بین ­المللی نفتی از سوی دیگر در حرکت بوده و به سمت اعتلای روابط قراردادی طرفین قراردادهای بین ­المللی نفت و گاز گام برمی­دارد.

گفتار اول – Lex Petrolea چیست؟

Lex Petrolea را ‌می‌توان با اجمال و تسامح نوعی حقوق نفت ترجمه کرد. بانیان این نظریه بر این باورند که الگوهای رایج قراردادهای نفتی و رویه ­های متداول در معاملات نفتی و همچنین آرای داوری­های بین ­المللی مربوط به پرونده ­های اختلافاتی که موضوع آن­ها با قراردادها و پروژه­ های نفتی پیوند داشته است، مجموعه ­ای از اصول حقوقی و رویه ­های عرفی مشترک به وجود آورده­اند که به طور اختصاصی در صنعت نفت کاربرد دارد. بر اساس این نظریه ‌می‌توان مجموعه اصول عرفی و قواعد حقوقی تطبیق یافته با ماهیت و ویژگی­های صنعت نفت و گاز را با تکیه بر عرفی بودن آن به عنوان یک نظام حقوقی مستقل و خودکفا با آثار الزام­آور در داوری­ها و قراردادها و معاملات نفتی به کار بست.^[۱۵۸]

ب) وام بلندمدت: بانک ها می‌توانند با اعطای وام های بلند مدت و همچنین قبول سپرده های بلند مدت، مشکلات مالی خانوارها (برای تهیه مسکن، اتومبیل و…) و سرمایه گذاران (طرح های سرمایه گذاری دیربازده) را برطرف نمایند.

ج) نقدینگی: سپرده گذاران بانک ها هر لحظه که بخواهند می‌توانند وجوه خود را برداشت کنند، اما اگر آن را به صورتی در اختیار افراد دیگر، حتی دولت قرار داده باشند، با سرعت نخواهند توانست طلب خود را وصول کنند.

د) یک کاسه کردن ریسک: مؤسسات مالی و بانک ها، با یک کاسه کردن سپرده ها، زیان احتمالی وارده به بانک را -که می‌تواند منجر به ورشکستگی آن شود – بین هر یک از سپرده گذاران تقسیم می‌کنند و بدین وسیله به دلیل آنکه این زیان به تعداد زیادی از سپرده ها سرشکن خواهد شد، ناچیز خواهد بود (توتونچیان، ۱۳۸۹).

امروزه، بانک ها علاوه بر وظایف سنتی خود (تجهیز سپرده ها و اعطای وام ) وظایف دیگری نیز بر عهده دارند و در زمینه مبادلات ارزی و عملیات مالی، یعنی خرید و فروش سهام و اوراق بهادار در چارچوب عملیات مالی کوتاه مدت، سرمایه گذاری، خرید و فروش ارز و سکه طلا، حفظ امانات، صدور انواع ضمانت نامه ها و… به فعالیت می پردازند.

اما مهم ترین فعالیت های بانکی همانا جمع‌ آوری و تجهیز سپرده ها و اعطای تسهیلات و اعتبارات است . بانک ها عمدتاًٌ از محل سپرده های جمع‌ آوری شده، اقدام به اعطای تسهیلات می‌کنند. اساس کار در هر دو زمینه تجهیز منابع و تخصیص آن در نظام بانکداری غیر اسلامی، بر این شرط استوار است که علاوه بر اصل قرض، مبلغی اضافه تحت عنوان بهره توسط بانک به سپرده گذاران در نظر گرفته می شود و وام گیرندگان باید آن را به بانک پرداخت کنند. اختلاف بین این دو نرخ، صرف هزینه های عملیاتی و غیرعملیاتی بانک و ایجاد درآمد و سود برای بانک می شود. مبلغ اضافه ای که تحت عنوان بهره به سپرده گذاران پرداخت و از اعتبار گیرندگان اخذ می شود، طبق قوانین اسلامی« ربا » نامیده می شود و ‌بر اساس موازین شرعی، غیر قانونی و حرام است. لذا به کارگیری این روش بانکداری در یک نظام اسلامی امکان پذیر نبوده و نیاز به دگرگونی اساسی در عملیات بانکی وجود خواهد داشت. چنین دگرگونی اساسی بعد از انقلاب اسلامی در ایران اتفاق افتاد و منجر به پایه گذاری نظام بانکداری بدون ربا (اسلامی) گردید که در ادامه به بررسی اجمالی ویژگی های این نظام جدید پرداخته خواهد شد (موسویان، ۱۳۸۰).

۲-۶-۲- بانکداری اسلامی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، موضوع طراحی نظام بانکداری اسلامی در دستور کار قرار گرفت و در جهت استقرار یک نظام پولی و اعتباری بر مبنای حق و عدل (با ضوابط اسلامی) و به منظور تنظیم گردش صحیح پول و اعتبار در جهت سلامت و رشد اقتصادکشور، پایه های اساسی نظام بانکداری اسلامی در مبنای اصول زیر استوار شد:

۱٫ حذف ربا (بهره) از عملیات بانکی

۲٫ برقراری سود در عملیات بانکی

۳٫ تجهیز منابع یا سپرده ها در شکل جدید

۴٫ تخصیص منابع یا اعطای تسهیلات در شکل جدید

۵٫ اعمال سیاست های پولی و اعتباری به نحوی که مغایر با موازین شرعی نباشد (جمشیدی، ۱۳۹۰).

اصول فوق در تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا در شهریور ماه ۱۳۶۲ تجلی یافت و بدین ترتیب نظام بانکداری اسلامی (بدون ربا) جایگزین نظام بانکداری کلاسیک (ربوی) گردید. چارچوب اصلی قانون عملیات بانکی بدون ربا را چهار فصل تحت عناوین: «اهداف و وظایف نظام بانکی»، «تجهیزمنابع پولی»، «تسهیلات اعطایی بانکی» و « بانک مرکزی ایران و سیاست پولی» تشکیل می‌دهد. در این قانون، تعاریف جدیدی از تجهیز منابع و تسهیلات اعطایی بانک ها به عمل آمد و با به کارگیری عقود شرعی در معاملات بانکی، عملاٌ ربا از سیستم بانکی حذف و سود جایگزین آن شد.

عملیات بانکی در چارچوب بانکداری اسلامی به لحاظ ظاهری تفاوتی با نظام بانکداری غیر اسلامی ندارد و به دلیل حذف ربا از نظام بانکداری اسلامی و جایگزینی سود با آن، این دو نظام بانکداری دارای تفاوت ماهوی هستند. در نظام بانکداری اسلامی، سپرده های بانکی یا به شکل قرض الحسنه است که هیچ سودی به آن تعلق نمی گیرد و یا به شکل سپرده های سرمایه گذاری مدت دار می‌باشد که در آن بانک به عنوان وکیل سپرده گذار، سپرده های جمع‌ آوری شده را در قالب قوانین اسلامی سرمایه گذاری می‌کند و سود حاصله بین طرفین تقسیم می شود و هیچ بهره از قبل تعیین شده ای برای آن وجود ندارد. در این نظام، اعتبارات بانکی نیز در قالب عقود شرعی پرداخت می شود که می توان عقود فوق را با توجه به کارکرد آن ها، در چهار گروه تقسیم بندی کرد:

گروه اول که در ارتباط با وام دهی و شامل قرض الحسنه می شود.

گروه دوم در ارتباط با مشارکت؛ مانند مشارکت مدنی، مشارکت حقوقی، مضاربه ،سرمایه گذاری مستقیم، مزارعه و مساقات است.

گروه سوم در ارتباط با انجام معاملات تجاری؛ مانند فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک، سلف و خرید دین.

گروه چهارم در ارتباط با انجام کار، شامل جعاله (جمشیدی، ۱۳۹۰).

۲-۷- اهداف سیاست‌گذاری های پولی در نظام بانکی

رسیدن به رشد و توسعه اقتصادی، همراه با افزایش سطح اشتغال، کنترل تورم و تعادل در ترازپرداخت ها، همواره از اهداف نهایی اقتصادی کشورها بوده است. بدین منظور ابزارهای سیاست های مالی دولت و سیاست های پولی بانک های مرکزی اهرم هایی هستند که کشورها برای دستیابی ‌به این اهداف مورد استفاده قرار می‌دهند. به طور خاص سیاست های پولی در حیطه اهداف کلان اقتصادی، به دنبال تثبیت قیمت ها، تعادل در ترازپرداخت ها و کنترل حجم پول یا نقدینگی هستند. در همین راستا، سیاستگذاران پولی برای هدایت موّفق سیاست های خود، باید ارزیابی دقیقی از مدّت و نحوه اثرات آن بر اقتصاد داشته باشند. بررسی «سازوکار انتقال پولی» می‌تواند سیاستگذاران را در این امر یاری نماید. سازوکار انتقال پولی، مجاری اثرگذاری را معرّفی می‌کند که از طریق آن، سیاست های پولی تصمیمات بنگاه ها، خانوارها، واسطه های مالی و سرمایه گذاران را تحت تأثیر قرار داده و به دنبال آن سطح فعالیت های اقتصادی را دچار تغییر می‌کند.

سیاست های پولی مجموعه اقداماتی است که بانک های مرکزی (مقام پولی) به منظور کنترل فعالیت های اقتصادی جامعه به کار می‌برد. سیاست های پولی، بر عرضه پول و نرخ بهره اثر می‌گذارند و از این طریق بسیاری از اهداف اقتصادی؛ مانند افزایش اشتغال، ثبات قیمت ها، حل مشکل رکود و … را متأثر می‌سازند. سیاست های پولی اگر منجر به افزایش عرضه پول شوند، حالت انبساطی خواهند داشت در غیر این صورت، انقباضی خواهند بود. به طور کلی سیاست گذاران پولی از اعمال سیاست پولی، اهداف زیر را تعقیب می‌کنند:

• • تسریع رشد اقتصادی

• • ایجاد اشتغال کامل

• • تثبیت سطح عمومی قیمت ها

– بیضه تخمدان: کاهش توان میل جنسی‌، بهم خوردن دوره های قاعدگی در زنان

– تضعیف دفاع بدن علیه بیماری‌ها: بی‌حسی و عدم تعادل بدنی‌، عفونت ریه‌، ایست تنفسی به دنبال مصرف زیاد‌، انقباض مردمک چشم

شیره تریاک: پس از تیغ زدن گرز خشخاش‌، ماده ای شیری رنگ از آن خارج می‌شود که به ان شیره تریاک گویند. این شیره در مجاورت هوا تیره شده به رنگ قهوه ای تبدیل می‌گردد.

مرفین: مرفین از کلمه مورفئوس خدای رویایی یونان باستان مشتق شده است و یکی از اجزای اصلی و اساسی تریاک است که به طور متوسط از هر ۱۰ کیلوگرم تریاک یک کیلو گرم مرفین تهیه می‌شود. رنگ آن به صورت کرم روشن و گاهی اوقات به رنگ آرد نخودچی و مزه آن تلخ است. ذرات آن در زیر ذره بین شبیه کریستال‌های سوزنی است.

از نظر دارویی‌، ضد درد بوده‌، با اثرات رخوت زایی که بر روی مغز دارد‌، باعث کنترل دردهای شدید می‌شود و به همین خاطر مصرف مجاز آن فقط در بیمارستآنهاست.

هروئین

هروئین از کلمه هیروس یا هیرو به معنی مرد قهرمان گرفته شده است. البته این کلمه به معنی زن قهرمان‌، زن برجسته‌، زنی که خدمات بزرگی به عالم بشریت کرده و زن ایده آل نیز اطلاق می‌شود. هروئین یکی از ترکیبات مرفین می‌باشد که با عمل استیلاسیون به دست می‌آید. این ماده به رنگ سفید مایل به کرم دارای طعمی تلخ و بی بو است که پس از مدتی نگهداری بوی ترشی و سرکه می‌دهد.

نحوه پیدایش: هروئین‌، قوی‌ترین و مخرب‌ترین ماده مخدر دنیا به شمار می‌آید که در سال ۱۸۷۴ توسط یک دانشمند انگلیسی ساخته شد و تحقیقات بیشتر را درباره این ماده دانشمندان آلمان در سال ۱۸۹۰ تکمیل نموده و آن را به عنوان دارو معرفی نمودند. در ایران اولین لابراتور هرئین سازی در سال ۱۳۳۴ توسط فردی به نام دکتر مصطفوی ایجاد گردید. وی نحوه ساخت و استخراج هروئین از تریاک را به عده‌ای آموخت که باعث به وجود آمدن لابراتورهای بیشتری در سطح کشور گردید.

نحوه استعمال: هروئین از طریق کشیدن از راه مجاری تنفسی‌، تزریق داخل رگها و تزریق زیر جلدی استعمال می‌شود. مصرف هروئین از طریق مجاری تنفسی (دهان) با زرورق ‌به این صورت است که لبه زرورق سیگار یا هر نوع زرورق دیگر را به طرفی که از جنس کاغد است تا می‌کنند و با آن یک لوله می‌سازند‌، سپس هروئین را که معمولاً حدود ۵ سانتی است روی سطح زرورق دیگری می‌ریزند و یک تکه مقوای بریده و نازک را به صورت چوب کبریت در آورده پس از آتش زدن زرورق گرفته سپس دود حاصله را از دهان استنشاق می‌کنند.

در استعمال تزریقی‌، ابتدا معتادان از رگهایی که جلوی ساعد دستها نمایان است استفاده کرده‌، پس از آن که مدت طولانی از تزریق نقاط مختلف دستها گذشت و دیگر این نقاط جوابگو نبود‌، به ترتیب نوبت به پشت دست‌، ساق پا‌، گردن و در نهایت به بیضه‌ها آخرین مرحله این گونه معتادان است.

عوارض:

– مغز‌، وابستگی (اعتیاد)‌، افسردگی

– تغییرات شخصیتی:

۱٫کاهش علایق و انگیزه ها

۲٫ کاهش احساس مسئولیت

۳٫ کاهش توجه به تحصیل‌، شغل و خانواده

– بی‌خوابی هنگام شب‌، خواب آلودگی در طی روز‌، پرخاشگری‌، آبسه چرکی مغز‌، عفونت مغز‌، بیماری‌های مختلف ناشی از مرگ بخشی سلولهای مغزی و نخاع به دنبال مصرف زیاد

– گوارش: تهوع و استفراغ‌، کاهش اسید معده و اختلال در هضم غذا‌، ، بی‌اشتهایی و کاهش وزن

کلیه: ناتوانی در تخلیه ادرار، نارسایی‌، عفونت کلیه

– پوست: خارش‌، تیره شدن رنگ پوست‌، تیرگی لبها‌، کهیر‌، عفونت پوست

ریه: انسداد ناگهانی رگهای تغذیه کننده ریه‌، عفونت ریه‌، ایست تنفسی به دنبال مصرف زیاد

قلب: نارسایی قلب‌، بهم خوردن نظم ضربان قلب‌، عفونت کلیه داخلی و دریچه‌های قلب

عروق و خون: سخت شدن دیواره عروق‌، التهاب عروق‌، عفونت عروق

کبد: اشکال در کار کبد‌، عفونت و التهاب کبد‌، بیماری مزمن کبدی

– بیضه تخمدان: کاهش توان میل جنسی‌، کاهش توان جنسی

متادون

یک ماده مخدر مصنوعی است که در جنگ جهانی دوم به علت کمبود مرفین برای تسکین مجروحین به وسیله آلمانی‌ها ساخته شد‌، در حقیقت متادون یک داروی بر طرف کننده درد است که برای تسکین سرفه هم آن استفاده می‌کنند. گرچه متادون خود یک ماده اعتیاد آورنده قوی است ولی به عنوان یک داوری پزشکی برای ترک و معالجه معتادان به تریاک‌، هروتین و مرفین از آن استفاده می‌کنند. اثرات دارویی آن تا حدی شبیه به مرفین بوده‌، با این تفاوت که پس از مصرف‌، مدت بیشتری طول می‌کشد تا اثرات آن ظاهر شود و به مدت طولانی‌تردر بدن باقی می‌ماند.

کدئین

یکی از مشتقات معروف تریاک است که ۲/۰ الی ۸/۰ در صد از آن را تشکیل می‌دهد و به عنوان مسکن در اشکال مختلف قرص‌، کپسول و شربت در پزشکی کاربرد دارد. اثر کدئین در حدود اثر مرفین است و در صورتی که زیاد مصرف می‌شود علائمی مانند اثرات مرفین خواهد داشت. نحوه مصرف آن به صورت تزریقی و خوراکی می‌باشد.

پاپاورین

یکی از مشتقات مؤثر تریاک می‌باشد که سفید کریستالی است و از نظر زهراگین بودن حد وسط مرفین و کدئین است. ماده ای است نشاط آور و محرک کار عضلات صاف مثل روده را کند کرده و باعث شل شدن آن ها می‌گردد. در برونشها و رگها انبساط ایجاد نموده و در آب نا محلول است و در این ماده هم مثل متادون از دارو‌های سستی زای مصنوعی می‌باشد که قدرت صد درد آن از مرفین کمتر است و عضلات بدن را سست و شل می‌کند.

مواد توهم‌زا

شاهدانه

بوته‌ای است شبیه گرنه که بلندیش تا ۲ متر می‌رسد. گیاه‌تر و ماده آن به صورت جداگانه بوده دارای برگهای انبوه دراز و کنگره دار می‌باشد که میوه آن در سر شاخه به صورت خوشه نمایان است. اصولاً شاهدانه برای روغن گیری و خوراک طیور استفاده می‌شود. بو داده و برشته آن را مردم به صورت تفنن می‌خورد. نام لاتین این گیاه کانابیس است. اگر از سر شاخه‌های به گل نشسته گیاه ماده چسبیده ای به نام رزین که در حال ترشح است جمع‌ آوری و خشک شود‌، در واقع حشیش به دست آمده است. این گیاه در امریکای شمالی به نام ماری جوانا یا چرس، در انگلیس به گراس‌، در فرانسه ادب‌، در هندوستان بنگه و گنجا‌، در خاور نزدیک و خاورمیانه حشیش‌، در آفریقای جنوبی دگا‌، در سوریه و لبنان حشیشه الکیف‌، در ترکیه اسر یا اسرا‌، در آفریقای مرکزی کامیا‌، در اسپانیا و در دیگر کشور‌ها به اسامی مختلفی چون وید‌، پات‌، شانگ‌، چاراز‌، مکونا و غیره شهرت دارد. در هر حال هر اسم و نامی بر این گیاه و مشتقات آن نهاده شود‌، اثرات توهم زایی آن همچنان پابر جاست در اینجا به حالاتی که پس از استعمال حشیش و ماری جوانا در مصرف کننده روی می‌دهد به طور اختصار اشاره می‌کنیم:

– در اثر نشئه شدن اشیای مجاورش را بزرگتر و یا کوچکتر می‌بیند.

– اشتهای کاذب و میل به مصرف غذا پیدا می‌کند.

– احساس قدرت عجیب در خود داشته و دست به اعمال وحشیانه و جنون آور و خشونت زا زده و احساس پرواز کردن و سفر ‌در آسمان و نوعی انبساط خاطر و آرامش و اعتیاد به نفس کاذب پیدا می‌کند.

– فردی به خواب عمیقی فرو می‌رود.

حشیش