برای تحقق اهداف گزارشگری مالی باید اطلاعات بسیار متنوعی درباره واحدهای تجاری فراهم آید، که این نیز مستلزم تهیه و ارائه چندین صورت مالی است. به عبارت دیگر، ‌هدف‌های‌ گزارشگری مالی ایجاب می‌کند که مجموعه ی کاملی از چندین صورت مالی مجزا و در عین حال مرتبط با یکدیگر ارائه شود[۱].

هر یک از صورت های مالی به صورت جداگانه و همچنین صورت های مالی اساسی در مجموع، در تحقق اهداف گزارشگری مالی نقش دارند. علاوه بر این، نقش اجزای تشکیل دهنده هر یک از صورت های مــالی اساسی را در تامین هدف های مذبور نباید نادیده گرفت. هریک از صورت های مالی، اطلاعات خاص و متفاوتی را ارائه می‌دهند[۲].

در حــال حاضر برای تحقق اهداف گزارشگری مالی، صورت های مالی اساسی زیر، تهیه وارائه می شود[۴]:

۱- ترازنامه: منابع اقتصادی (دارایی ها )، تعهدات اقتصادی (بدهی ها) و علایق سهام‌داران، یا مالکین ( حقوق صاحبان سرمایه ) را در یک مقطع زمانی مشخص گزارش می‌کند.

۲- صورت سود زیان: نتایج حاصل از عملیات و فعالیت یک واحد تجاری را در طی یک دوره معین نشان می‌دهد.

۳- صورت سود و زیان جامع: افزایش یا کاهش در حقوق صاحبان سرمایه، از بابت درآمد ها و هزینه های مختلف شناسایی شده دوره، اعم از تحقق یافته و تحقق نیافته را نشان می‌دهد.

۴- صورت جریان وجوه نقد: صورت جریان وجوه نقد، مبالغ وجوه نقد کسب شده و مصرف شده طی یک دوره زمانی مشخص را نشان می‌دهد.

۲-۴-اهداف گزارشگری مالی وصورت جریان وجوه نقد

واحـدهای تجــاری وجوه نقد خود را اساساً به خاطـر دستیابی به وجوه نقد بیشتر درمنابع غیر نقدی سرمایه گذاری می‌کنند. میزان موفقیت یا شکست عملیات یک واحد تجاری را می توان از طریق نسبت « مقدار فزونی یا کاستی وجوه نقد برگشت شده از سرمایه گذاری، به وجوه نقد به کار رفته در سرمایه گذاری » محاسبه نمود[۱۵].

اعتقاد بر این است که اطلاعات مربوط به صورت جریان وجوه نقد باید برای استفاده کنندگان اطلاعات مالی، در درک بهترعملیات، ارزیابی فعالیت‌های مالی، سنجش نقدینگی و توان واریز بموقع بدهیها، تفسیر اطلاعات مربوط به سود آوری و نهایتاًً ارزیابی فعالیت‌های تامین مالی و سرمایه گذاری واحدهای تجاری، از راه های زیر سودمند واقع شود [۶].

۱- کمک مستقیم به ارزیابی دورنمای آتی گردش وجوه نقد

۲- کمک به شناسایی ارتباط بین سود خالص و خالص گردش وجوه نقد

۳- بهبود قابلیت مقایسه اطلاعات منعکس در گزارشگری مالی

۴- فراهم کردن اطلاعات مربوط به کیفیت سود حسابداری

۲-۵ – صورت جریان وجوه نقد

یکی از تحـــولات حسابـداری که در سال های اخـیر مـورد توجه قــرار گرفته، لـزوم تهیه ” صورت جریان وجوه نقد ” به عنوان یکی از صورت های مالی اساسی توسط واحدها ی تجاری است.

به عقیده مورخین حسابداری صورت جریان وجوه نقد، نخستین بار توسط ویلیام مورس کل اولین تئوریسین حسابداری آمریکا مطرح شده است. وی تغییرات مانده ابتدا و پایان دوره ترازنامه را تجزیه و تحلیل کرد، و نتیجه آن را در گزارشی تحت عنوان ” از کجا آمده و در کجا مصرف شده ” ارائه نمود[۱۶].

از این منظرکه داده های صورت جریان وجوه نقد، تغییرات در سایر صورت‌های مالی را در طی یک دوره حسابداری گزارش می‌کند، پرداختن ‌به این موضوع جایگاه ویژه ای در حسابداری و مدیریت مالی دارد. در ایران نیز طبق تصمیمات کمیته فنی سازمان حسابرسی، صورت جریان وجوه نقد از اول بهمن ماه سال ۱۳۷۵ جزء صورت‌های مالی شد، در نتیجه از تاریخ یاد شده، مشمول اظهار نظر حسابرسان مستقل قرار گرفت [۲].

این گــزارش جریان های ورودی و خروجی وجــوه نقد را در پنچ بخش « فعالیت‌های عملیاتی، بازده سرمایه گذاری و سود پرداختی بابت تامین مالی، مالیات بر درآمد، فعالیت سرمایه گذاری و فعالیت‌های تامین مالی » طبقه بندی می‌کند، و به طور واضح نشان دهنده اطلاعات مالی در قالب ‌گروه‌های زیر می‌باشد[۸]:

۱- خالص وجه نقد ناشی از فعالیت‌های عملیاتی

۲- خالص وجه نقد ناشی از بازده سرمایه گذاری ها و سود پرداختی بابت تامین مالی

۳- خالص وجه نقد ناشی از مالیات بر درآمد

۴- خالص وجوه نقد ناشی از فعالیت های سرمایه گذاری

۵- خالص وجوه نقد ناشی از فعالیت‌های تامین مالی

۶- خالص افزایش یا کاهش در وجه نقد طی دوره

۷- تطبیق مانده ابتدای دوره وجه نقد و تعیین مانده وجه نقد در پایان دوره

برای تهیه صورت جریان وجوه نقد دسترسی به اطلاعات زیر ضرورت دارد[۸]:

۱- ترازنامه دوره جاری همراه با اقلام مقایسه ای دوره قبل

۲- صورت سود و زیان برای دوره جاری

۳- گردش حساب سود (زیان ) انباشته برای دوره جاری

۴- سایر اطلاعات مکمل ‌در مورد دلایل تغییر در حساب های ترازنامه

با توجه به مراتب فوق، انتظار بر این است که این صورت مالی، درجه بالایی از یکنواختی بین بنگاه های اقتصادی را ایجاد و اطلاعاتی را که برای مقاصد پیش‌بینی سودمند است ارائه، و قابلیت مقایسه این اطلاعات را افزایش دهد.

۲-۶- طبقه بندی اقلام در صورت جریان وجوه نقد

در گزارشگری مالی برای جلوگیری از ارائه اطلاعات انبوه، اطلاعات خروجی سیستم حسابداری، به شکل طبقه بندی و تلخیص شده ارائه می شود[۱].

در تهیه و ارائه صورت جریان وجوه نقد نیز همانند سایر صورت‌های مالی، لازم است اقلام دارای ویژگی های مشابه در یک گروه طبقه بندی، و اقلامی که ویژگی های متفاوت دارند، از یکدیگر تفکیک شوند. این اقـــدام، پردازش اطلاعات درباره دریافت ها و پرداخت های نقــدی ناشی از فعالیت های متنوع در یک واحد تجاری را فراهم می‌سازد[۴]. در این راستا، صورت جریان وجوه نقد باید منعکس کننده جریان های نقدی طی دوره، به ترتیب تحت سر فصل های اصلی زیر باشد[۶].

۲-۷- فعالیت های عملیاتی

فعالیت‌های عملیاتی عبارت از فعالیت های اصلی و مستمر مولد درآمدهای عملیاتی واحد تجاری است. فعالیت‌های عملیاتی نشان دهنده توانایی واحد تجاری در ایجاد وجوه نقد بوده و بیانگر وجود یا عدم وجود تداوم فعالیت واحد تجاری در بلند مدت می‌باشد. نمونه هایی از جریان های نقدی مرتبط با فعالیت‌های عملیاتی به شرح زیر است:

الف ـ جریان های نقدی ورودی

۱- وجوه نقد دریافتی از مشتریان بابت فروش کالاها و ارائه خدمات

۲- وجوه نقد دریافتی حاصل از حق امتیاز، حق الزحمه، کارمزد و سایر درآمدهای عملیاتی

ب ـ جریان‌های نقدی خروجی

۱- وجوه نقد پرداختی بابت خرید کالاها و خدمات

۲- وجوه نقد پرداختی به کارکنان واحد تجاری ( شامل مزایای پایان خدمت کارکنان )

۲-۸- بازده سرمایه گذاری ها و سود پرداختی بابت تامین مالی

بازده سرمایه گذاری ها و سود پرداختی بابت تامین مالی دربرگیرنده دریافت های حاصل از مالکیت سرمایه گذاری ها و سود دریافتی از بابت سپرده های سرمایه گذاری کوتاه مدت و بلندمدت بانکی و نیز پرداخت های انجام شده به تامین کنندگان منابع مالی است. نمونه اقلامی که تحت سرفصل « بازده سرمایه گذاری ها و سود پرداختی بابت تامین مالی » ارائه می شود به شرح زیر است.

الف ـ جریان های نقدی ورودی

۱- سود سهام دریافتی ( شامل سود سهام دریافتی از شرکت های سرمایه پذیری که سرمایه گذاری در آن ها به روش ارزش ویژه در حساب ها انعکاس یافته است )

۲- سود و کارمزد دریافتی

تأثیرات شناختی:

چندین پژوهشگر این نظر را که افراد شخصیت پیشرفت گرا را درونی می‌سازند رها کرده‌اند. این پژوهشگران در عوض، توجه خود را به اساس شناختی نحوه تفکر پیشرفت گرا معطوف کرده‌اند (آمس و آمس ۱۹۸۴). برخی از شیوه های تفکر پیشرفته تر از شیوه های تفکر دیگر هستند؛ یعنی ادراک توانایی زیاد، پذیرفتن گرایش تسلط و برتری، انتظارات زیاد برای موفقیت، ارزش قائل شدن زیاد برای پیشرفت و سبک انتسابی خوشبینانه. ادراک توانایی زیاد هم استقامت در تکلیف و هم عملکرد شایسته را تسهیل می‌کند (هانسفورد و ‌هاتی ۱۹۸۲). گرایش به تسلط در مقایسه با گرایش به درماندگی باعث می شود که افراد تکالیف نسبتاً دشوار را انتخاب کنند و با افزایش نه کاهش تلاش به مشکل پاسخ دهند. انتظار موفقیت، رفتارهای گرایشی مثل جستجو کردن چالش‌های بهینه و انجام دادن خوب کارها را به بار می آورد (اکسلز ۱۹۸۴). ارزش قائل شدن برای پیشرفت در حیطه خاص، استقامت در آن حیطه را بیشتر می‌کند. سبک انتسابی خوش بینانه (نسبت دادن موفقیت به خود ولی نسبت دادن شکست به علت بیرونی)، هیجان‌های مثبت مثل امید و غرور را بعد از موفقیت پرورش می‌دهد و از هیجان‌های منفی مثل ترس هنگام تنگنا و مخمصه جلوگیری می‌کند (وینر ۱۹۸۵، بنقل از همان). ‌بنابرین‏، هنگامی که شرایط در خانه، محیط آموزشی، سالن ورزشی، محیط کار و محیط درمانی موجب عقاید توانایی زیاد، گرایش تسلط، انتظار موفقیت، ارزش قائل شدن برای پیشرفت و سبک انتسابی خوش بینانه می شود، این شرایط برای پرورش دادن نحوه تفکر و رفتار کردن پیشرفتی خاک حاصلخیز شناختی تأمین می‌کند.

تأثیرات رشدی:

شناسایی تأثیرات شناختی بر رفتار پیشرفتی باعث شده که پژوهشگران در این باره تحقیق کنند که چگونه این شیوه های تفکر در طول زندگی فرد پرورش می‌یابد (هک‌هاسن ۱۹۸۲)
عقاید، ارزش‌ها و هیجان‌های مربوط به پیشرفت همگی الگوهای رشدی قابل پیش‌بینی را نشان می‌دهند. بچه ها توانایی‌های واقعی شان را ناشیانه ارزیابی می‌کنند. آن ها ‌در مورد توانایی‌شان عقاید غیر واقع بینانه‌ای دارند. بعد از شکست عقاید توانایی‌شان را خوار نمی شمرند و از عملکرد ضعیفشان در مقایسه با همسالانشان چشم پوشی می‌کنند. اما کودکان در اواسط کودکی به طور فزاینده ای عملکرد خود را با همسالانشان مقایسه می‌کنند و در اواخر کودکی، برای ایجاد توانایی نسبتاً واقع بینانه بر اطلاعات وسیعی وابسته می‌شوند: به خود ارزیابی‌ها، ارزیابی‌های همسالان، ارزیابی معلمان و ارزیابی‌های والدین متکی می‌شوند. در رابطه با ارزش‌ها، بچه ها برای تأیید دیگران، ارزش بسیار زیادی قائل می‌شوند ولی ‌در مورد پیشرفت به تنهایی اهمیت چندانی قائل نیستند. (دبورا استیپک ۱۹۸۴). زمانی که کودکان عمدتاًً از والدینشان یاد می گیرند که برای پیشرفت ارزش کم یا زیاد قائل شوند، ارزش‌های پیشرفتی آموخته می‌شوند (واترمن ۱۹۸۸، همان). در رابطه با هیجان‌ها، کودکان با غرور یا شرم به دنیا نمی آیند. نه غرور هیجان فطری است و نه شرم، بلکه غرور به صورت یک ساختار اجتماعی، از تاریخچه رشد رویدادهای موفقیت آمیز که به مهارت و تسلط ختم می‌شوند، به وجود می‌آید؛ شرم به صورت یک ساختار اجتماعی، از تاریخچه رشد رویدادهای شکست که به تمسخر می‌ انجامد، به وجود می‌آید. (استیپک ۱۹۸۳)

(جعفری ۱۳۸۵) در تحقیقی با بررسی انگیزه پیشرفت در هفت بعد: اولویت کار، سختکوشی، ارزش موفقیت، استقلال از خانواده، برنامه ریزی، انگیزه درونی و انگیزه بیرونی ‌به این نتیجه رسید که طبقه اجتماعی بر انگیزه پیشرفت فرد اثر گذار می‌باشد به عبارتی انگیزه افراد تحت تأثیر ساختارهای اجتماعی می‌باشد.

ترس از شکست، به افراد انرژی می‌دهد که از آن دوری کنند زیرا نتایج شکست مثل شرم و خجالت موجب بیزاری از آن می شود. ترس از شکست نشان دهنده یک محرک برای به دست آوردن موفقیت بر مبنای اجتناب است که قویاً به منظور پیشگیری از خجالت و تحقیر شدن که به دنبال شکست به وجود می‌آید پیش‌بینی می شود. (کنروی و همکاران ۲۰۰۷)

تصور کردن موفقیت آینده می‌تواند گاهی اوقات انگیزه افراد را برای دستیابی به آن موفقیت افزایش دهد. واسکوئز و بوهلر (۲۰۰۷) حدس می‌زنند که افراد زمانی که آن ها تکمیل موفقیتشان را از نظر یک سوم شخص ببینند برای موفقیت ‌در مورد کار آینده شان، انگیزه بیشتری دارند و مصمم تر هستند.

الگوی اتکینسون:

(جان اتکینسون به نقل از محمدزاده ۱۳۸۴) معتقد بود که نیاز پیشرفت فقط تا اندازه‌ای رفتار پیشرفت را پیش‌بینی می‌کند. رفتار پیشرفت نه تنها به نیاز پیشرفت فرد بستگی دارد بلکه به احتمال موفقیت او در تکلیف و ارزش تشویق که او برای موفق شدن در آن تکلیف قائل است نیز وابسته است. از نظر اتکینسون احتمال موفقیت و ارزش تشویقی برای موفق شدن به صورت موقعیتی تعیین می شود؛ یعنی، برخی تکلیفها احتمال موفقیت زیاد دارند، در حالی که احتمال موفقیت تکالیف دیگر کم است. ضمناً برخی تکلیفها نسبت به تکالیف دیگر برای موفقیت مشوق بیشتری عرضه می‌کنند. برای مثال، ‌کلاس‌هایی را در نظر بگیرید که هم اکنون در آن ها شرکت می کنید. هر درسی احتمال موفقیت خودش را دارد. مثلاً، ریاضیات پیشرفته از آموزش فیزیک مقدماتی سختتر است و برای موفقیت هم ارزش تشویقی خودش را دارد، بدین معنی که، گرفتن نمره خوب در درسی که به رشته شما مربوط است معمولاً با ارزشتر از درسی است که به رشته شما مربوط نیست.

نظریه مک کللند:

سؤال دیگرى که باید مطرح شده و مورد بررسى قرار گیرد آن است که اگر بایع با استناد به حق قانونى خود در حبس مبیع از تسلیم امتناع کند اما مشترى با وجود حق حبس بایع، مبیع را بدون اذن وى قبض نماید و پس از آن در طول مدت زمانی که بایع حق استرداد دارد مبیع تلف شود تلف مذبور بر عهده چه کسى است و اینتلف، تلف قبل از قبض تلقی می‌شود یا تلف بعد از قبض؟ در پاسخ باید گفت قاطبه.ی فقیهان … محفوظ می‌دانند. همچنان که به موجب مفهوم مخالف م ۳۷۸ ق.م. اگر بایع قبل از اخذ ثمن، مبیع را به میل خود تسلیم مشترى ننماید حق استرداد آن را خواهد داشت اما با توجه به اینکه مطابق ماده ۳۷۴ ق.م. «در حصول قبض، اذن بایع شرط نیست و مشترى مى‏تواند مبیع را بدون اذن قبض کند»، با این حال از آنجا که محدوده تأثیر قبض در همه‌ موارد یکسان نیست، فقها رفع ضمان معاوضی را که کمترین اثر وضعی قبض است مشروط به قبضی که جامع شرایط صحت و اعتبار از جمله اذن مالک باشد نکرده‌اند.

‌بنابرین‏ قبض به معنای استیلای مشتری بر مبیع تحقق می‌یابد هر چند اقباض و اذن بایع وجود نداشته باشد. از این رو تلف مبیع در فرض سؤال، تلف بعد از قبض به شمار می‌آید^[۹۳].

حال اگر در همین فرض، بایع مبیع را در دست مشتری تلف کند، یعنی تلف مستند به فعل بایع باشد نه حوادث خارجی، در این صورت اتلاف مذبور قبل از قبض به حساب می‌آید یا پس از قبض؟

شیخ انصاری در پاسخ ‌به این سؤال، بهنقل از تذکره تنها دو احتمال داده و خود اظهارنظری نکرده است: احتمال اول این‌که اتلاف ماندن اتلاف قبل از قبض و در حکم استرداد مبیع توسط بایع است همان‌ طور که اگر مشتری مبیع را قبل از قبض در دست بایع تلف کند در حکم قبض است. احتمال دوم این‌که اتلاف بعد از قبض محسوب و موجب ضمان قهری بایع می‌گردد، زیرا مبیع به وسیله قبض در ضمان مشتری وارد شده هر چند قبض ضالمانه و بدون اذن بایع صورت گرفته است. وی سپس می‌گوید علامه در تذکره قول اول را برگزیده است.

برخی در این مسأله نظریه دوم را پذیرفته و در قول اول مناقشه کرده‌اند. آنان که اتلاف مذبور را اتلاف قبل از قبض دانسته‌اند دو دلیل ارائه داده‌اند. اول این‌که گفته‌اند قبض بدون اذن بایع، قبض نیست و اثری ندارد. این سخن درست نیست، زیراحقیقت قبض استیلای خارجی بر مال است و تخلیه از سوی بایع به معنای رفع موانع، در آن دخیل نبوده وصدق قبض متوقف بر اذن نیست. دیگر این‌که گفته‌اند در صورتی که بایع مبیع رادر دست مشتری تلف کند این اتلاف در حکم استرداد است، چه این‌که اگر عملیات استرداد تمام می‌شد و آنگاه بایع مبیع را تلف می‌کرد، اتلاف قبل از قبض به شمار می‌رفت. همین طور اگر در اثر استرداد، آن را تلف کند، اتلاف او در حکم استرداد است. این دلیل نیز قابل مناقشه است، زیرا استرداد در حقیقت اعاده‌ی استیلای سابق است. در نتیجه اگر بایع آن را در دست مشتری تلف کند روشن است که هنوز استیلای سابق برنگشته و مال همچنان تحت استیلای مشتری است. پس بایع مالی را که تحت استیلا داشته تلف نکرده بلکه چیزی را که تحت استیلای غیر بوده تلف ‌کرده‌است و نفس اتلاف نیز استیلا به حساب نمی‌آید^[۹۴].

این سخن که اتلاف بایع در حکم استرداد است، درست مانند اتلاف مشتری که قبل از قبض حکم قبض دارد، نیز قیاس مع‌الفارق است، زیرا وقتی مشتری مبیع را قبل از قبض تلف می‌کند، در مال خود تصرف کرده و مال خود را استیفا نموده که این هر دو نتیجه‌ استیلای او بر مبیع است. برخلاف اتلاف بایع، چرا که او در مال غیر تصرف کرده بدون آن که مال مذبور تحت استیلای او باشد. پس مشمول قاعده اتلاف می‌شود.

‌بنابرین‏ باید گفت اتلاف مذبور، اتلاف بعد از قبض تلقی شده و مشمول قاعده تلف مبیع قبل از قبض نمی‌گردد. از این رو بایع باید بدل مبیع را به مشتری بپردازد و مشتری نیز ثمن المسمی را به بایع تأدیه کند^[۹۵].

نقص و تلف وارده به محبوس‏

چنانچه گذشت ید حابس در حکم ید امانى است و حق او تنها در حبس خلاصه مى‏شود و حبس عین مستلزم استثمار منافع آن نیست و در صورتى که بدون اذن مالک اقدام به انتفاع از آن کند ید او تبدیل به ید ضمانى خواهد شد ‌بنابرین‏ در دو حالت ذیل اگر نقص یا تلف به محبوس وارد شود حکم متفاوتى خواهد داشت:

الف: اگر بدون تعدى و تفریط حابس، محبوس دچار نقص و تلف گردد چون نقص بدون دخالت حابس وارد شده حابس ضامن آن نیست و تلف در صورتى که دادگاه نظریه قاعده تلف مبیع قبل از قبض را داشته باشد از مال حابس است. البته اگر حابس بایع باشد و اگر حابس مشترى باشد بعضى این قاعده را راجع به ثمن قبول ندارند هر چند که اصل خلاف قاعده تلف مبیع قبل از قبض حکم مى‏کند.

ب: اما اگر دادگاه تقصیر ممتنع را علت تلف یا نقص بداند و قاعده فوق را در چنین وضعیتى به دلیل استثناء بر اصل بودن (اصل لزوم عقد) مجرى نداند عقد را لازم و تلف را از مال مالک محسوب مى‏کند و اما اگر در اثر بهره‏کشى غیر مجاز یا تعدى و تفریط‌هاى دیگر ید حابس به ید ضمانى تبدیل شود هر گونه نقص و تلف به عهده اوست خواه در اصل محبوس باشد یا در نتایج و منافع آن^[۹۶].

حق حبس و اقاله‏

گاهى حبس در بیع بحدى طولانى مى‏شود که ممکن است در صورت ادامه یافتن موجب متعذّر شدن هر دو طرف شود. و هیچکدام از متبایعین اقدامى در جهت ارجاع امر به دادگاه و یا تسلیم انجام ندهند خواه هر دو از حق حبس استفاده کرده باشند و خواه یکى از آن‏ها. به هر حال وقتى حاضر به حل و فصل اختلاف نشدند ممکن است از طریق اقاله عقد را بر هم بزنند و هر دو راضى به اعاده وضعیت به حال سابق باشند که به محض اعلام قصد از هر دو طرف و توافق بر اقاله عقدى که منشأ حق حبس است، حق حبس پایان مى‏پذیرد. زیرا در اثر اقاله، مالکیت محبوس اعاده مى‏شود و حبس مال خویشتن هم معنایى ندارد.

این در جائیست که تسلیم در عقد اولى و منشأ حق حبس صورت نگرفته باشد. حال فرض کنیم که تسلیم صورت گرفته و قبض و اقباض انجام شده است و پس از آن طرفین تصمیم به اقاله گرفته‏اند، سؤال این است که آیا در اقاله هم حق حبس جریان دارد یا خیر؟ (مثل حق حبس در بیع).

قانون‏گذار ‌در مورد امکان یا عدم امکان اعمال حق حبس در اقاله ماده صریحى همانند ماده ۳۷۷ که راجع به بیع است را پیش‏بینى ننموده است. یکى از فقها در این باره بیان مى‏دارد:

«… لا یتنافى لما فى یده مع جواز حبسه حتى سلم الآخر ما فى یده، لانه من مقتضات عقد المعاوضه»^[۹۷]

یعنى اینکه طرفین مى‏توانند آنچه را در اختیار دارند حبس نموده و پیش خود نگه دارند تا اینکه طرف مقابل آنچه را در اختیار دارد تسلیم نماید زیرا این امر از مختصات عقود معاوضى است.

به نظر مى‏رسد در حقوق ایران نیز مى‏توان با بهره گرفتن از وحدت ملاک ماده ۳۷۷ ق.م. قائل به اعمال حق حبس در اقاله شد زیرا عقد است و طرفین به طور ضمنى یا صریح ‌در مورد استرداد دو عوض تصمیم مى‏گیرند. درست است که اثر اصلى اقاله، بر هم زدن پیمان گذشته است ولى در هر اقاله نوعى پیمان درباره باز گرداندن در عوض وجود دارد که گاه به صراحت اعلام مى‏شود و گاه ضمنى است و بناى تراضى قرار مى‏گیرد.

لذا مى‏توان گفت همان پیوندى را که آنان هنگام مبادله دو عوض برقرار کرده ‏اند، در تراضى جدید نیز در نظر مى‏گیرند و آن را همچون مبادله مى‏نگرند^[۹۸].

بحران هویت میانسالی

از نظر لوینسون (۱۹۹۶) دوره میانسالی با یک درک درونی و هیجانی شروع می‌شود نه تغییرات فیزیکی معین با ترتیب زمانی مشخص. وقتی افراد به جای شمردن سالهایی که پیش رو دارند، سال‌های باقی مانده از عمرخود را محاسبه می‌کنند، میانسالی آغاز شده است. آن‌ ها ساختار زندگی خود^[۳۱]– الگوهای اساسی زندگی- و جایگاه خود در دنیا را مجداد ارزیابی می‌کنند(رابینز، ترازسنیواسکی، تریسی، گوسلین و پاتر، ۲۰۰۲).

سراسر عمر تحول انسان، شامل دوره های ثبات و تغییرات سریع می‌شود و میانسالی را می‌توان از نظر تغییرات سریع در رتبه دوم بعد از نوجوانی قرار داد. افراد در این دوره برای انجام کار‌ها احساس فوریت می‌کنند. ‌به این معنا که آن‌ ها می‌خواهند به اهدافی که قبلا به تعویق انداخته اند برسند و یا به دنبال اهداف جدیدی که با مزاج یا علایق آن‌ ها سازگارتر است، می‌گردند. آن ها می‌خواهند خالصانه^[۳۲] (واقعی) و با ارزش‌های خودشان زندگی کنند. ارزش‌هایی که بیشتر مبتنی بر تجارب زندگی آن‌هاست تا ارزش‌هایی که در دوران کودکی درونی کرده‌اند (گوئیندون، ۲۰۱۰).

غالباً تغییراتی که در فاصله سنین ۴۰ تا ۵۰ سالگی در شخصیت و سبک زندگی رخ می‌دهند، به بحران هویت میانسالی نسبت داده می‌شوند. بحران هویت میانسالی را یک دوره فشارزای فرضی که از بازنگری و ارزیابی مجدد زندگی نشأت می‌گیرد، تعریف کرده‌اند (لاچمن، ۲۰۰۴). بحران هویت میانسالی چیزی شبیه بحران هویت دوران نوجوانی تلقی شده‌است، در واقع به آن نوجوانی دوم اطلاق می‌شود. به گفته الیوت ژاکس (۱۹۹۳) – روانکاوی که اصطلاح بحران هویت میانسالی را مطرح کرد- عامل سبب ساز بروز این بحران، آگاهی از فناپذیری است. بسیاری از افراد در این سن در‌می‌یابند که نمی‌توانند رویاهای جوانی خود را تحقق بخشند، یا تحقق رویاهایشان آن‌قدر که انتظار ‌داشته‌اند، رضایت‌بخش نبوده ‌است. آن‌ ها پی می‌برند که اگر بخواهند تغییر مسیر دهند، باید عجله کنند. لوینسون (۱۹۹۶) باور داشت مادامی که افراد مجبور به سازمان‌دهی مجدد زندگی خود هستند، بحران هویت میانسالی امری اجتناب‌ناپذیر است.

بحران هویت میانسالی را می‌توان نقطه عطفی در زندگی تلقی کرد که حاصل آن دستیابی به بینشی جدید درباره خویشتن و اصلاحاتی در برنامه و مسیر زندگی است. این بازنگری ممکن است سبب تأسف فرد به خاطر دست نیافتن به آرزوهایش، یا دست‌یابی وی به آگاهی دقیق‌تری از ساعت اجتماعی شود: فرد متوجه این نکته می‌شود که مهلت رشد و تحول رو به پایان است، یا دیگر زمان چندانی مثلا برای بچه‌دار شدن یا پیدا کردن همسری مناسب باقی نمانده است (هک‌هاوزن، وروش و فلیسون، ۲۰۰۱).

در دیدگاه‌های جدیدتر به میانسالی این موضوع مطرح می‌شود که اینکه یک مرحله انتقالی به یک بحران تبدیل شود یا نشود، بیش از آن‌که به سن و سال فرد مربوط باشد، به شرایط و منابع فردی وی بستگی دارد. افرادی که از ویژگی انعطاف‌پذیری خود برخوردارند، یعنی می‌توانند به سهولت با منابع بالقوه فشار روانی سازگار شوند، بیشتر احتمال دارد که دوران میانسالی را با موفقیت پشت سر گذارند. برای افرادی که شخصیت انعطاف پذیری دارند، حتی رویدادهای منفی مانند از دست دادن شغل یا طلاق ناخواسته نیز می‌توانند سکوی پرتابی برای پیشرفت باشند (لاچمن، ۲۰۰۴). در رابطه با بحران هویت میانسالی در جامعه ایرانی تحقیقات محدودی انجام شده و همین تحقیقات محدود نیز بیشتر بر بحران هویت دوره نوجوانی و جوانی نظر ‌داشته‌اند. رجایی، بیاضی و حبیبی (۱۳۸۸) در پژوهشی تحت عنوان باورهای مذهبی اساسی، بحران هویت و سلامت عمومی جوانان به بررسی روابط بین این متغیرها پرداختند. نتایج نشان داد افرادی که نمره بالایی در باورهای مذهبی اساسی داشتـند، در بحران هویت نمره کمتر و در سلامت عمومی نمره بیشتری کسب کردند. بین بحران هویت و سلامت عمومی نیز همبستگی منفی معنادار بـه دست آمـد. تحلیل رگرسیـون چند متغیـری نشان داد که بـاورهای مذهبی اساسی، واریانـس اندکی از بحران هویـت (۰۹۴/۰=۲R) و سلامت عمومـی (۰۲۳/۰=۲R) را در جوانان تبیین می‌کنند.

رمضانی (۱۳۸۶) در پژوهش خود با عنوان «تأثیر آموزش مسئولیت­ پذیری به شیوه گلاسر بر کاهش بحران هویت» به بررسی اثربخشی آموزش مسئولیت­ پذیری بر روی بحران هویت ۶۰ نفر از دانش ­آموزان دبیرستانی اصفهان پرداخت. وی در این پژوهش دانش ­آموزان را به دو گروه کنترل و آزمایش به صورت تصادفی تقسیم می­ کند و شیوه مسئولیت­ پذیری گلاسر را در طی ۹ جلسه به دانش ­آموزان گروه آزمایش تعلیم می­دهد و نتیجه ‌می‌گیرد که آموزش مسئولیت­ پذیری به شیوه گلاسر بحران هویت دانش ­آموزان را کاهش داده است. در پژوهش قربانی، محمدی و کوچکی (۱۳۸۵) با عنوان بررسی وضعیت سبک‌های هویت‌یابی و رابطه آن با سلامت روانی و پایگاه اقتصادی- اجتماعی نتایج نشان داد که دختران دچار بحران هویت، سلامت روانی کمتری از پسران مشابه خود دارند. همچنین در این پژوهش آشکار شد که نظارت ضعیف والدین، می‌تواند نقش مهمی در آشفتگی هویت و گرایش نوجوان به سوی مصرف مواد مخدر باشد.

موضع گیری‌های نظری در خصوص رضایت از زندگی

تاریخچه مطالعات رضایت از زندگی

تلاش‌های مستند برای اندازه گیری رضایت از زندگی افراد در جوامع خاص به قرن هجدهم بر می‌گردد، زمانی که سرجان سین کلیر^[۳۳]، آنالیز‌های آماری رونق اقتصادی را در اسکاتلند انجام داد (کمپبل^[۳۴]، ۱۹۷۶؛ پاملا و همکاران^[۳۵]، ۲۰۰۱). اما مفهوم رضایت از زندگی که شامل چیزی بیش از صرفاً آسایش مادی بود، اولین بار در دهه ۱۹۶۰ با آغاز «برنامه‌ بزرگ اجتماعی^[۳۶] لیندون جانسون^[۳۷]، مشهور گردید. در سال‌های اخیر، مفهوم رضایت از زندگی، تبدیل به کانون مهمی در توسعه سیاست اجتماعی و مراقبت‌های بهداشتی شده است (پاملا و همکاران، ۲۰۰۱).

به اعتقاد لناسی^[۳۸] (۲۰۰۳)، رضایت از زندگی به عنوان یک مفهوم در مراقبت بهداشتی، در واکنش به نارضایتی روز افزون از درمان‌های پزشکی، با جنبش مصرف کنندگان در دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ آغاز شد. گروه‌های مصرف کننده، تقاضاهای روز افزون خود را برای شرکت در خدمات عمومی، ابراز کردند و در حقیقت می‌خواستند که شخص مهمی جوابگوی تمام خدمات عمومی باشد تا به بهترین وجه به آن ها خدمت شود. این افراد معتقد بودند که در تلاش برای طولانی کردن زندگی و حیات، مددکاران مراقبت‌های بهداشتی، نیاز‌های اساسی مراجعانشان را مثل استقلال و وابستگی نادیده می‌گیرند.

مدافعان استفاده از مفهوم رضایت از زندگی در مراقبت‌های بهداشتی معتقدند که دیدگاه‌های سنتی بهداشت که بر علائم تأکید می‌کنند، بر اساس مفاهیم کهنه و محدود بهداشتی می‌باشد. افزایش چشم‌گیر توجه به رضایت از زندگی در دهه ۱۹۹۰، پاسخی ‌به این نارضایتی روز افزون از پزشکی و تأکید بر دیدگاه‌های کل نگرانه و مشتری محوری در مراقبت‌های بهداشتی می‌باشد (استاستنی و امرینگ^[۳۹]، ۱۹۹۷؛ لناسی، ۲۰۰۳).

– درمان βآگونیست استنشاقی که با فرکانس بیش از هر ۴ ساعت مورد نیاز نباشد.

– بیماری که قبلاً حرکت می ‌کرده‌است بتواند در اتاق راه برود.

– بیمار بتواند بخوابد بدون اینکه مکرراً با تنگی نفس از خواب بیدار شود.

– بیمار بدون درمان وریدی ۲۴-۱۲ ساعت پایدار باشد.

– بیمار یا پرستار خانگی جهت استفاده صحیح از دارو آموزش دیده باشد.

– برنامه ریزی برای مراقبت پیگیری و مراقبت، خانگی ( مثلاً ویزیت پرستاری ، اکسیژن خانگی، تدارکات غذایی) کامل باشد.

خلاصه :

در خلال سالها اطلاعات ما درباره COPD به طور عمده ای افزایش یافته است مبارزات جهت قطع سیگار منجر به کاهش عمده در شیوع سیگار در ایالات متحده شده است . تلاش‌های مشابه در سایر نقاط جهان باید انجام شود. پیامد آن باید کاهش در انسیدانس COPD در سال‌های آینده باشد. استفاده گسترده از اکسیژن درمانی طولانی مدت در بیماران هیپوکسمیک منجر به افزایش طول عمر بیماران می شود .

امروزه ما تحصیلات دارو درمانی خود را جهت بهبود تنگی نفس و کیفیت زندگی بیماران گسترش دادیم. مطالعات امروزی فوائد باز سازی ریوی را اثبات ‌کرده‌است. تهویه غیر مهاجم تغییرات جدیدی را در بیماران با نارسایی حاد تنفسی ارائه داده است .

احیاء جراحی جهت درمان آمفیزم اگر چه هنوز در حد تجربه است ممکن است به عنوان یک جانشین برای پیوند ریه در بیماران با COPD شدید که علی‌رغم حداکثر درمان طبی علامت دار هستند به کار می‌روند. با این فرضیه‌ها برخورد پوچ گرایانه با این بیماران قابل توجیه نیست.

تست های عملکرد ریوی (Pulmonary function testing)

PFT جهت بررسی عملکرد ریوی به چند منظور به کار می رود:

۱- جهت تعیین و کمیت تخریب ریوی در بیماری‌های قلبی و عروقی.

۲- به دنبال ایجاد بیماری‌ها و کنترل پاسخ به درمان

۳- کنترل اثرات عوامل محیطی، شغلی و دارویی به دنبال ضایعه ریوی

۴- ارزیابی های پیش از عمل جراحی

۵- ارزیابی میزان ناتوانی و تخریب ریوی

چند تست عملکرد ریوی عبارتند از: حجم های استاتیک ریوی، اسپیرومتری، مقاومت راه های هوائی ، عملکرد عضلات تنفسی، پلتیسموگرافی، ظرفیت انتشاری مونواکسید کربن (DL_CO) گازهای خون شریانی (ABG)

به علت کاربرد اسپیرومتری در مطالعه انجام شده ، در این مبحث ‌در مورد اسپیرومتری ، نحوه کار، مانورهای متعدد آن و چگونگی تفسیر اطلاعات حاصله بحث می‌کنیم، برای تفهیم بیشتر در ابتدا حجم های ریوی را شرح می‌دهیم. :

تقسیم بندی حجم های ریوی در شکل (۱۲) نشان داده شده است.

Expiratory Reserve

Volume

Inspiratory

Reserve

Volume

Total

Lung

Capacity

Inspiratory

capacity

Vital

Capacity

Tidal

volume

Residual

Volume

Functional

Residual

Capasity

شکل (۱۲) حجم ها و ظرفیت‌های ریوی، حجم ها نمی توانند تقسیم شوند . ظرفیتها محتوی یک یا بیشتر حجم هستند.

تقسیم بندی به صورت حجم ها و ظرفیت هاست. حجم ها که بخش اولیه هستند ، نمی توانند تقسیم شوند. ظرفیت ها شامل ۲ یا بیشتر حجم هستند و ‌بنابرین‏ می‌توانند تقسیم شوند.

Total lung capacity (TLC) : حجم هوای موجود در ریه ها ، در پایان یک دم عمیق است و هنگامی که حداکثر نیروی عضلانی دمی در تعادل با نیروهای الاستیک ریه و دیواره قفسه سینه، قرار می‌گیرد، به دست می‌آید.

Vital capacity (VC): حداکثر حجم هوایی که بعد از یک دم عمیق بازدم می شود . ظرفیت حیاتی با یک مانور دم عمیق و یک مانور با فشار نزدیک به ماکزیمم (FVC) اندازه گیری می شود.

Residual volume (RV): حجم هوای باقیمانده در ریه ها پس از یک بازدم عمیق است. که به وسیله تعادل نیروهایی که متمایل به کاهش حجم ریه هستند ( حداکثر نیروی عضلانی بازدمی و الاستیک ریه ) در مقابل نیرویی که متمایل به افزایش حجم ریه است ( الاستیک خروجی قفسه سینه ) معین می شود.

Tidal volume (TV) : حجم هوایی است که در جریان هر تنفس عادی جابه جا می شود.

Functional Residual capacity (FRC): حجم هوای ریه ها در پایان یک بازدم آهسته و ملایم است.

Inspiratory capacity (IC) : حداکثر حجم هوایی است که می‌تواند ازFRC استنشاق شود که مجموعه IRV وTV است .

Expiratory Reserve volume (ERV): حداکثر حجم هوایی است که می‌تواند از FRC بازدم شود و شایعترین حجم کاهش یافته ریوی در افرادی است که چاقی بیمار گونه دارند. حجم های ریوی قابل جابجا شدن که می‌توانند از راه دهان دم یا بازدم شوند به وسیله یک اسپیرومتری اندازه گیری می‌شوند که عبارتند از:

۱- ظرفیت حیاتی (VC) 2- حجم جاری (TV) 3- ظرفیت دمی (IC) 4- حجم ذخیره بازدمی (ERV) .

حجم ها و ظرفیت هایی که محتوی حجم باقیمانده (RV) هستند مانند TLC و FRC توسط اسپیرومتری قابل اندازه گیری نیستند.

اسپیرومتری :

اسپیرومتری شامل مانورهای ظرفیت حیاتی آرام و با فشار است و شایعترین و مفید ترین تست عملکرد ریوی است. کاربرد بالینی آن بسیار گسترده است و ارزان ترین و در دسترس ترین تست جهت استفاده در مطب ها، کلینیک ها و بیمارستانهاست.

۳ شاخص اولیه اسپیرومتری در یک تست با فشار عبارتند از :

FVC ، حجم بازدمی با فشار در ثانیه اول و نسبت به آن ها ، تعداد دیگری اندکس های اسپیرومتری وجود دارد اما کاربرد بالینی آن ها هنوز مشخص نیست.

اسپیروگرام تیپیک حجم – زمان و جریان – حجم دریک شخص سالم در شکل (۱۳) نشان داده شده است. کیفیت تست، به رسیدن به دم عمیق، پوشش نزدیک به حداکثر در خلال چند ثانیه اول بازدم و یک بازدم کامل بستگی دارد.

بازدم کامل به وسیله کفه (Plateau) در منحنی حجم – زمان نشان داده می شود.

حداقل زمان بازدم ۶ ثانیه ، توصیه می شود. در افرادی که انسداد جریان هوایی دارند یا در افراد سالم مسنی که جریان هوا در حجم های کم ریوی، کاهش یافته است ( به علت

کاهش نرمال وابسته به سن در بازگشت ریه) این کفه به ندرت ایجاد می شود.

۷

۶

۵

۴

۳

۲

۱

۱۲

۸

۴

۰

۴

۸

۱۲

Volume

(L)

Flow

FEV1

FVC

volume

Time (sec)

۰ ۱ ۲ ۳ ۴ ۵ ۶

شکل (۱۳) : اسپیروگرامی یا کیفیت قابل قبول در یک مرد ۵۴ ساله سالم.

در نمودار جریان – حجم، مارکرهای کیفیت خوب شامل یک شروع بسیار سریع همراه با یک افزایش سریع در جریان بازدمی ، (peak flow) کاملاً معین شده، فقدان سرفه یا وقفه در بخش ابتدایی اسپیروگرام همراه با بازدم بیش از ۶ ثانیه می‌باشد. دم کوتاه در انتهای بازدم و افزایش مداوم در حجم، حتی پس از ۲ ثانیه بازدم ( در نمودار حجم- زمان) بیانگر تغییرات وابسته به سن است.