اخلاقیات در سازمان به عنوان سیستمی از ارزش ها و بایدها و نبایدها تعریف می شود که بر اساس آن نیک و بدهای سازمان مشخص و عمل بد از خوب متمایز می شود. به طور کلی انسان ها در بعد فردی و شخصیتی دارای ویژگی های خاص اخلاقی هستند که پندار، گفتار و رفتار آن ها را شکل می‌دهد. ممکن است همین افراد وقتی در یک جایگاه و پست سازمانی قرار می گیرند عواملی موجب شود که پندار، گفتار و رفتار متفاوتی از بعد فردی سر بزند که این ویژگی های انسانی بر روی میزان کارایی و اثر بخشی سازمان تاثیر بگذارد. رفتارهای متفاوت اخلاقی افراد به عنوان کارمندان سازمان در یک طیف خطی که یک سر آن سلامت اداری و سر دیگر طیف فساد اداری می‌باشد قابل تحلیل می‌باشد و میزان سلامت اداری در میزان موفقیت سازمان در انجام مأموریت‌ ها، اجرای راهبردها و برنامه ها و در نهایت دستیابی به اهداف سازمانی نقش به سزایی را ایفا می‌کند. اولین گام در دستیابی ‌به این اهداف درک صحیح از مفهوم اخلاق و شناسایی عوامل تاثیرگذار بر رفتار اخلاقی کارکنان در سازمان می‌باشد که در این تحقیق سعی شده تا به طور جامع این عوامل احصاء و طبقه بندی گردند. انسان به دلیل خود آگاهی و اختیار مسئول است و نسبت به افعال اختیاری خویش سزاوار سرزنش یا ستایش می‏ باشد. مسئولیت ‏پذیری آدمی نوعی التزام و تعهدآور است. تعهدی که منافات با اختیار و تصمیم آدمی ندارد. این الزامات گاهی صورت مکتوب و مدرن پیدا می ‏کند و به تصویب رسمی می‎رسد به گونه‏ای که در این تصویب سرپیچی از آن، جرم، بزهکاری و خلاف تلقی می‏ شود و برای سرپیچی کننده متناسب با نوع الزام و تعهد، مجازات و عقوبتی پیش‌بینی می‎گردد (پیتی و هیل^[۱۰]، ۲۰۰۵).

۲-۲-۱٫ مفهوم اخلاق حرفه‌ای

اخلاق حرفه‌ای به معنای اخلاق کار و اخلاق مشاغل است.

الف ـ اخلاق کار^[۱۱]: اخلاق کار متعهد شدن انرژی ذهنی، روانی و فیزیکی فرد یا گروه به ایده جمعی است در جهت اخذ قوا و استعداد درونی گروه و فرد برای توسعه به هر نحو.

ب ـ اخلاق حرفه‌ای^[۱۲]: یکی از شعبه‌های دانش اخلاقی است که می‌کوشد به مسائل و ارزش‌های اخلاقی حرفه های گوناگون پاسخ داده و برای آن قواعد، ضوابط و اصول خاصی در محیط حرفه‌ای متصور می‌گردد به عبارت دیگر وجدان و فطرت خویش در انجام کار حرفه‌ای رعایت کنند بدون آن که الزام خارجی داشته باشند یا در صورت تخلف به مجازات‌های قانون دچار شوند (ویلیامز^[۱۳]، ۲۰۰۶، ).

مقایسه اخلاق فردی و اخلاق شغلی: اخلاق فردی مسئولیت پذیری فرد است در برابر رفتار فردی خود صرفاً به منزله یک فرد انسانی، ولی اخلاق شغلی مسئولیت‌پذیری یک فرد است در برابر رفتار حرفه‌ای و شغلی خود به مثابه صاحب یک حرفه ، شغل یا پست سازمانی (گیوریان، ۱۳۹۰: ).

۲-۲-۲٫ اخلاق در سازمان

اخلاقیات در سازمان به عنوان سیستمی از ارزش ها و بایدها و نبایدها تعریف می شود که بر اساس آن نیک و بدهای سازمان مشخص و عمل بد از خوب متمایز می شود. به طور کلی انسان ها در بعد فردی و شخصیتی دارای ویژگی های خاص اخلاقی هستند که پندار، گفتار و رفتار آن ها را شکل می‌دهد. ممکن است همین افراد وقتی در یک جایگاه و پست سازمانی قرار می گیرند عواملی موجب شود که پندار، گفتار و رفتار متفاوتی از بعد فردی سر بزند که این ویژگی های انسانی بر روی میزان کارایی و اثر بخشی سازمان تاثیر بگذارد. رفتارهای متفاوت اخلاقی افراد به عنوان کارمندان سازمان در یک طیف خطی که یک سر آن سلامت اداری و سر دیگر طیف فساد اداری می‌باشد قابل تحلیل می‌باشد و میزان سلامت اداری در میزان موفقیت سازمان در انجام مأموریت‌ ها، اجرای راهبردها و برنامه ها و در نهایت دستیابی به اهداف سازمانی نقش به سزایی را ایفا می‌کند. اولین گام در دستیابی ‌به این اهداف درک صحیح از مفهوم اخلاق و شناسایی عوامل تاثیرگذار بر رفتار اخلاقی کارکنان در سازمان می‌باشد (گیوریان، ۱۳۹۰: ).

۲-۲-۳٫ ویژگی‌های اخلاق حرفه‌ای

در تعاریف اولیه از اخلاق حرفه‌ای ۲ ویژگی دیده می‌شود:

الف ـ وجود نگرش اصالت فرد و فردگرایی ب ـ محدود بودن مسئولیت‌ها و الزامات اخلاقی فرد در شغل، که به نظر می‌رسد این نگاه به اخلاق حرفه‌ای نوعی تحویلی­نگری و تقلیل­گری به اخلاق حرفه‌ای است. زیرا هویت جمعی و سازمانی در نهادهای مشاغل در کسب و کار بس فراتر از شغل فردی اشخاص است. اما در تعاریف امروزی از اخلاق حرفه‌ای تلقی (شما حق دارید و من تکلیف) مبنای هر گونه اخلاق در کسب و کار است. این مبنا از رفتار ارتباطی فرد، به صورت اصلی برای ارتباط سازمان با محیط قرار می‌گیرد و سازمان با دغدغه رعایت حقوق دیگران از تکالیف خود می‌پرسد. ویژگی‌های اخلاق حرفه‌ای در مفهوم امروزی آن عبارتند از:

• • دارای هویت علم و دانش بودن

• • داشتن نقش کاربردی

• • ارائه پیشینه­ای حرفه‌ای

• • بومی و وابسته بودن به فرهنگ

• • وابستگی به یک نظام اخلاقی

• ارائه دانش انسانی با زبان صریح و بیانی روشن و انگیزشی ( جارامیرو، میلوکی، سولومن^[۱۴]؛ ۲۰۰۶ ).

۲-۲-۳-۱٫ ویژگی‌های افراد دارای اخلاق حرفه‌ای

۱- مسئولیت‌پذیری: در این مورد فرد پاسخگو است و مسئولیت تصمیم‌ها و پیامدهای آن را می‌پذیرد، سرمشق دیگران است. حساس و اخلاقمند است، به درستکاری وخوشنامی در کارش اهمیت می‌دهد، برای اجرای تمام مسئولیت‌های خویش کوشاست و مسئولیتی را که برعهده می‌گیرد با تمام توان و خلوص نیت انجام می‌دهد.

۲- برتری جویی و رقابت طلبی: در تمام موارد سعی می‌کند ممتاز باشد، اعتماد به نفس دارد، به مهارت بالایی در حرفه خود دست پیدا می‌کند، جدی و پرکار است، به موقعیت فعلی خود راضی نیست و از طرق شایسته دنبال ارتقاء خود است ولی سعی نمی‌کند به هر طریقی و از هر راهی در رقابت برنده باشد.

۳- صادق بودن: مخالف ریاکاری و دورویی است، به ندای وجدان خود گوش فرا می‌دهد ، در همه حال به شرافت‌مندی توجه می‌کند، شجاع و با شهامت است.

۴- احترام به دیگران: به حقوق دیگران احترام می‌گذارد، برای نظراتشان ارزش قائل است، خوش قول و وقت شناس است، به دیگران حق تصمیم‌گیری می‌دهد، تنها منافع خود را ارجح نمی‌داند.

۵- رعایت و احترام نسبت به ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی: برای ارزش‌های اجتماعی احترام قائل است، در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت می‌کند، به قوانین اجتماعی احترام می‌گذارد، در برخورد با فرهنگ‌های دیگر متعصبانه عمل نمی‌کند.

۶- عدالت و انصاف: طرفدار حق است، در قضاوت تعصب ندارد، بین افراد از لحاظ فرهنگی، طبقه اجتماعی، اقتصادی، نژاد و قومیت تبعیض قائل نمی‌شود.

۷- همدردی با دیگران: دلسوز و رحیم است، در مصائب دیگران شریک می‌شود و از آنان حمایت می‌کند، به احساسات دیگران توجه می‌کند، مشکلات دیگران را مشکل خود می‌داند.

1. وفاداری: به وظایف خود متعهد است، رازدار و معتمد دیگران است (ساتیش^[۱۵]، ۲۰۰۸).

۲-۲-۴٫ مهم‌ترین اصول راهبردی در کاربرد اخلاق حرفه‌ای اسلامی

۳-۱۶ جغرافیای گردشگری:

۳-۱۶-۱ جنگل دریایی حرا:

اکوسیستم جنگل‌های حرا، درختانی است که در آب دریا رشد می‌کنند و اکوسیستم پربازدهی را می‌سازند. در این جنگلها دو گونه حرا و چندل وجود دارد. بسیاری از گونه های آبزی و حیات وحش وابستگی مستقیم و غیر مستقیم به حرا دارند و این جنگلها در پیرامون خود محیط مناسبی را برای رشد و پرورش ماهیان فراهم می‌کنند. اکوسیستم دریایی حرا به دلیل استفاده انسان و سوخت و تغذیه و دام، بسیار حائز اهمیت است. آب در طول شبانه روز ۲ بار عقب نشینی می‌کند و ۲ بار پیشروی، این عمل مداوم شرایط زیستی ویژه ای ‌به این جنگل دریایی می بخشد.

جوامع جنگلی مانگرو ( حرا) در طول میلینها سال موفق شده اند تا سازگاری اعجاب انگیزی با آب شور دریا و سواحل جزر و مدی پیدا کنند. اصولا این گیاهان قادر نیستند دمای کمتراز ۵ درجه سانتی گراد را تحمل کنند. ضمن اینکه شوری بین ۲۰ تا ۳۲ در هزار برای رشد آن ها مناسب است. مانگرو یکی از مقاومترین گونه ها محسوب می شود که با حداقل نیازهای خاص گیاهان مانگرو، در سواحل و امتداد کوه ها توسعه می‌یابد. یکی از ویژگی های درختچه حرا، ریشه آن است. ریشه‌های اصلی حرا کوتاه و کم عمق اند و از آن ها ریشه‌های فرعی و باریک و عمودی اسفنجی به سمت بالا منشعب شده و به طور متوسط تا ۳۰ سانتی متر از سطح زمین بالاتر می‌روند. این ریشه‌های هوایی ‌به‌تدریج‌ دور درخت را پوشش می‌دهند و تبدیل به یک شبکه می‌شوند و ‌به این ترتیب امکان زیستگاه در چنین محیط باتلاقی فراهم می‌کنند. این ریشه ها از شوری اطراف نیز می کاهند تا امکان تغذیه گیاه از آب بسیار شور دریا میسر شود. جنگل‌های دریایی حرا در شبانه روز دو بار در آب دریا آبتنی می‌کنند. هنگام مد ماهیان زیادی به طرف جنگل حرکت می‌کنند و صیادان محلی نیز به خوبی این را می دانند.

شکل۳-۱ جنگل حرا

منبع:www.irna.ir

۳-۱۶-۲ درخت انجیر معابد:

درخت انجیر معابد، از رستنی های شگفت انگیز مناطق حاره بویژه جزایر خلیج فارس درخت همیشه سبزلورمعروف به انجیر معابد است که تاجی بسیار بزرگ با ریشه‌های هوایی متعدد دارد و میوه رسیده نارنجی رنگ آن مطبوع و خوراکی است.

یکی از زیباترین این درختان در روستای تم سنیتی منطقه توریان قرار دارد و در نزدیکی آن بقعه ای دیدنی با طرح معماری کهن با نام زیارت پیر واقع است.

۳-۱۶-۳غار نمکدان:

غارنمک، بخشی از کوه های جزیره قشم به دلیل انباشتگی و رسوب نمک موجود در آب دریا در گسل های عمیق تبدیل به کوه ها و غارهای نمکی شده اند. کوه نمکدان در جنوب غربی جزیره با دیگر معادن و غارهای نمکی جزیره از یک جنس هستند. قندیلها و بلورهای نمک در داخل غارهای بزرگ و جریان آب نمک آلوده در بیرون غار منظره دلپذیری به غارها و کوه های نمکی جزیره قشم بخشیده اند.

شکل۳-۲ غار نمکدان

منبع:www.irna.ir

۳-۱۶-۴ غار خربس:

غارهای خربس، به فاصله ۱۱ کیلومتری از شهر قشم (در جاده مجاور ساحل جنوبی) غارهای خربس برسینه کوهی مشرف به دریا و دشتی میانکاسه قرار گرفته است خربس از غارهای دریایی است که براثر گرداب و تخلیه ماسه ها از حفره سنگ‌ها به وجود آمده است. عمر غار بسیار طولانی است اما در دوره های پیش از اسلام با افزودن به وسعت غار و بخش‌های تالار و دهلیزهای انشعابی به احتمال زیاد از آن برای پناهگاه کودکان، زنان و سالخوردگان به هنگام یورش دشمن استفاده می شده است.

۳-۱۶-۵ آبگیر ها:

آبگیرها، از سدهای دیدنی و تاریخی قشم یکی سد پی پشت است. تأسیسات تقسیم آب این سد حداقل از دوره ساسانی است و دیگر آبگیر دیدنی جزیره قشم سد گوران است.

از جمله آبگیرها و سدهای مهم قشم می توان سدهای خالصی،سیماب،توریان وسلماب را نام برد.

۳-۱۶-۶ قلعه پرتغالی ها:

قلعه پرتغالی ها، در سال ۱۵۰۷ میلادی آلبوکرک دریاسالار پرتغالی جزایر دهانه خلیج فارس را تصرف کرده و از این طریق برراه بازرگانی دریایی بین هند و اروپا تسلط یافت، چیرگی ‌پرتغالی‌ها براین آبراه مهم دریایی ۱۱۰ سال طول کشید. در این مدت آن ها به ساختن دژها و استحکاماتی پرداختند که از آن جمله دژهای هرمز ، قشم و لارک است.

قلعه قشم با مساحتی بیش از ۲ هزار متر مربع از سنگ‌های آهکی و گچی با ملاط ساروج محلی ساخته شده و طی یک قرن چندین بار استحکام بخشی یافته است. این دژ راست گوشه است. چهاربرج در چهارگوشه و بازوهایی بلند دارد که توپ و منجنیق ها برروی پهنای آن مستقر می شده اند قلعه قشم کاربردی چون یک انبار بزرگ یا جای نگهداری مهمات و سلاح داشته که در مواقع اضطراری به دیگر دژها کمک می رسانده است.

سرانجام در سال ۱۶۲۳ میلادی این قلعه و دیگر پایگاه ها در دهانه خلیج فارس را یکی از سرداران صفوی متصرف شد و ایرانیان تا امروز براین پرارزش ترین آبراهه دنیا چیره هستند.

۳-۱۶-۷ مساجد:

مساجد، در قشم از سال‌های اولیه هجری قمری مسجدهایی موجود است که قدیمی ترین آن مسجدشیخ رخ در روستای کوشه است که یک بار براثر زلزله ویران شده اما در اواخر قرن سوم آن را بازسازی کرده‌اند. در کنار مسجد شیخ رخ زیارت شیخ رخ با گنبد ویژه هشت گوش قراردارد. سنگ گورهای بسیار کهن در گورستان کنارشیخ رخ وجود دارد. از دیگر مسجدهای قشم می توان مسجد هلر ، رمچاه و لافترا نام برد.

شاه شهید، بقعه شاه شهید از بقاع متبرکه است که بازسازی شده و کوچه آن گسترش یافته است. مردم جزیره درباره شاه شهید داستان‌های دل انگیز می‌گوید.

۳-۱۶-۸ دره ستارگان:

دره ستاره ها، در غرب روستای برکه خلف دره ستاره ها با تندیس ها و بریدگی های شگفت انگیز طبیعی که براثر عوامل فرسایش به مرور زمان به وجود آمده توجه هر بیننده ای را به خود جلب می‌کند. مردم این منطقه براین باورند که در گذشته های دور ستاره ای از آسمان در این نقطه فرود آمده و موجب شکل یافتن این دره شده است.

شکل۳-۳ دره ستارگان

منبع:عکس از نگارنده

۳-۱۶-۹ قبرستان انگلیسی ها:

قبرستان انگلیسی ها، این قبرستان باقی مانده محل زندگی شماری از انگلیسی ها در زمان فتحعلی شاه است از این مکان که در ۳۵ کیلومتری شهر قشم در بندر با سعید قرار دارد و تنها قبر شماری از مأموران دولت انگلیس، دکل ‌دیده‌بانی و قلعه کوچک ساحلی باقی مانده است.

۳-۱۶- ۱۰ دره چاهکوه:

دره اعجاب انگیز چاهکوه، چاهکوه دره ای با احجام و تندیس های بی نظیر و پوشیده از صدها حفره و کاسه و طاقچه بربدنه عمومی آن با جوی های سنگی و چاه های آب که از یورش باد، بارش بارانهای تند و تابش آفتاب داغ پدید آمده است.

این دره در ۱۰۰ کیلومتری شهر قشم و در کنار روستای چاهوی شرقی قرار دارد.

-۲جغرافیای طبیعی شهرستان نور:

۳-۲موقعیت جغرافیایی و حدود شهرستان نور:

در بعد برنامه ریزی، دولت با مشکلات گوناگونی در بخش کشاورزی مواجه بوده است. نخستین مشکل به برنامه ریزی مربوط می شود که نوعی برنامه ریزی از بالا به پایین بوده و اغلب به دست کسانی انجام می گرفت که از واقعیت های کشاورزی ایران تصویر درستی نداشتند. نبود مشارکت کشاورزان در برنامه ریزی و نبودن نهادهایی که کشاورزان بتوانند خواسته ها و دیدگاه های خود را به تصمیم گیران منتقل کنند، یکی دیگر از نقاط ضعف عمده برنامه ریزی توسعه کشاورزی ایران به شمار می رود.

یکی دیگر از مشکلات اساسی، ناهماهنگی میان بخش تولید غذا، بازاریابی، مصرف و تقاضای مواد غذایی است. اغلب سیاست های کشاورزی در خلاء و با توجه ‌به این جنبه ها انجام می‌گیرد. در حالی که وزارت جهاد کشاورزی خود را متولی تولید می‌داند، سیاست های خود را با نیازهای غذایی هماهنگ نکرد. به بیان دیگر اغلب، به تولید به عنوان بخشی جدا نگاه کرده و به بازاریابی، نگهداری و جنبه‌های توزیعی و مهمتر از همه به ضایعات به عنوان پدیده ای که موجب کاهش تولیدوعرضه شده و به بازار که باعث افزایش قیمت مصرف کننده می شود، توجه لازم معطوف نداشته است.

سیاست بی رویه واردات برخی محصولات کشاورزی، ضد حمایتی بودن برخی سیاست های کلان اقتصادی، شفاف نبودن سیاست در توسعه بسیاری از محصولات کشاورزی بر اساس اصل مزیت نسبی و غیره از مشکلات دیگری است که بر سر راه بخش کشاورزی قرار می‌گیرد.

۳٫تنگناهای بازاریابی و امور پس از برداشت:

واقعیت این است که اغلب کشاورزان ایرانی در حال گذر از مرحله سنتی به مرحله مدرن و تجاری قرار دارند. بر این اساس بخش قابل توجهی از محصول تولیدی خود را برای تامین هزینه های نقدی خود، به بازار می فروشد. در ایران بیشتر کشاورزان مجبورند محصول خود را قبل و یا در زمان برداشت به فروش برسانند. بدین گونه سهمی که از قیمت مصرف کننده دریافت می دارند، اندک است. این موضوع ‌در مورد محصولات فساد پذیری مانند میوه و تره بار بیشتر دیده می شود چرا که کشاورزان توان نگهداری محصول را ندارند و در صورت فروش نرفتن، ضایعات افزایش یافته یا محصول به کلی فاسد شده و از بین می رود.

در بسیاری از کشورها مسئولیت بازاریابی محصولات کشاورزی بر عهده وزارت کشاورزی است و مسولیت عمده این وزارت بررسی وضعیت بازار یابی، تهیه اطلاعات بازار و ارائه آن به تولید کننده و عوامل بازاریابی برای تصمیم گیری ‌در مورد تولید و ارسال محصول به بازارهایی که قیمت بیشتری پیشنهاد می‌کنند. بی توجهی به بازاریابی محصولات کشاورزی و نبودن متولی برای آن سبب شده که میزان ضایعات در فاصله بین تولید تا مصرف افزایش یابد، که این امر خود به منزله کاهش عرضه و افزایش بیشتر قیمت هاست. در بیشتر کشورها به منظور غلبه بر این مشکل، کوشش هایی در جهت مشارکت تولید کنندگان در امر بازاریابی محصولات انجام شده که با موفقیت هایی روبرو بوده است. در ایران، این نوع تجربیات اندک است. به هر حال، این زمینه ای است که در مقایسه با موارد دیگر کمتر توجه شده و نیاز به سرمایه گذاری بیشتر دارد.

تجربه بسیاری از کشورهای در حال توسعه نشان می‌دهد که یکی از راه های مقابله با فقر و سوء تغذیه، افزایش تولید و درآمد کشاورزان است. در این میان سیاست قیمت گذاری محصولات کشاورزی اثر مهمی بر درآمد کشاورزان دارد. برای آنکه تولیدات کشاورزی افزایش یابد، باید انگیزه تولید در کشاورزان تقویت شود. در این میان قیمت گذاری محصولات غذایی باید به گونه ای باشد که موجب تقویت انگیزه تولید شود. قیمت پایین محصولات کشاورزی، نه تنها موجبات تضعیف انگیزه تولید را فراهم می‌سازد، بلکه باعث می شود کشاورز علاقه ای به استفاده از تکنولوژی جدید نداشته باشد. ‌بنابرین‏، ناکارآمدی نظام بازار در بخش کشاورزی ایران به عنوان یکی از تنگناهای اساسی توسعه این بخش محسوب می شود.

۲-۶مفهوم اشتغال:

اشتغال را می توان به لحاظ اهمیت در ابعاد عملی شخصیت انسان، منشأ هویت و ابزار رسیدن به سعادت نوع بشر به شمار آورد. در ابعاد فلسفی، مذهبی، روان شناسی و سیاسی کار مفید و ثمربخش دارای اهمیت فراوان است. به طورکلی، طی سال‌های اخیر، تأمین اشتغال و کاهش نرخ بیکاری، در قالب یکی از دغدغه های اقتصادی و به عنوان ضروری ترین هدف برای مدیریت کشور و برنامه های اقتصادی، ابتدا در سطح ساماندهی کشور و همچنین در برنامه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مدنظر قرار گرفته است. استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود به منظور برآورده ساختن نیازها و خواسته های بشر، از جمله افزایش تولید، درآمد، اشتغال و رفاه جامعه از مهمترین ‌هدف‌های‌ توسعه هر کشور محسوب می شود. برای این منظور معمولاً سعی می شود تا با بهره گرفتن از سیاست ها و ابزارهای اجرایی گوناگون در برنامه های توسعه ‌به این هدف دست یافت. (طیبی و همکاران: ۱۳۸۹).

۲-۶-۱رشد اقتصادی و اشتغال:

هدف رسیدن به اشتغال کامل در میان اهداف کلان اقتصادی در کشورهای در حال توسعه اهمیت بسیاری دارد و بیکاری و شغل ناکافی علت و پیامد اصلی فقر در آن ها‌ است.با این حال برخلاف وعده های انتخاباتی رهبران سیاسی کشورهای فقیر، دستاورد رشد چشمگیر و اشتغال کامل تنها یک سراب بوده است. میزان بیکاری زیاد، رشد نامطلوب اقتصادی و فقر در میان معضلات دیگر متداول است(ادبایو و همکار^[۱]، ۲۰۰۶).

‌بر اساس آمار رسمی سال ۲۰۱۰ نرخ بیکاری در میان افراد ۱۵-۲۴ ساله بیش از ۴۰% بوده است. ‌بنابرین‏ حل مسئله تولید واقعی و رشد اشتغال در کشورهای در حال توسعه برای کاهش فقر و توزیع درآمد عاقلانه­تر امری ضروری است(فوفانا^[۲]، ۲۰۱۰). میانگین رشد و اشتغال در سال های ۲۰۰۱-۲۰۱۰ در کشورهای اکو به ترتیب آذربایجان ۱۶٫۴۳ و ۳۷٫۴۶ ایران ۵٫۰۹ و ۳۴٫۰۸ قزاقستان ۸٫۴۴ و ۴۲٫۰۶ قرقیزستان ۴٫۶۷ و ۳۹٫۲۴ پاکستان ۴٫۶۸ و ۴۰٫۵۱ و ترکیه ۳٫۴۴ و ۳۲٫۵۱ می‌باشد. شواهد حاکی از آن است که ارتباط بین تغییرات در نرخ رشد اقتصادی و نرخ بیکاری، به طور قابل ملاحظه ای در طول زمان و در طی چرخه اقتصادی و بسته به کشور یا مناطق تحت مطالعه متفاوت بوده است. ارتباط مذکور یک ارتباط ثابت نیست بلکه بر اساس آنچه گفته شد، می‌تواند بسته به زمان و شرایط کشورها وضعیت به گونه ای دیگری باشد. به طور مثال بهره وری افزون تر در یک اقتصاد ممکن است منجر به تغییراین رابطه گردد. عدم ثابت بودن این ارتباط در بسیاری از اقتصادها، مانند ایالات متحده امریکا، اندونزی و… ملاحظه می شود (سازمان جهانی کار، ۲۰۱۱).

به طور کلی اموالی که اشخاص بر آن ها ید و استیلاء دارند به چند دسته تقسیم می‌شوند.

اموالی که متعلق به غیر بوده و ذوالید بر آن ها سلطه و استیلاء دارد و استیلای مذبور نامشروع است که از آن تعبیر به ضمان ید نموده ایم و گاهی اموالی که متصرف بر آن ها ید و تصرف دارد و به حسب ظاهر در تحت اختیار و سلطنت او است ولی نمی دانیم که آیا وی مالک است یا مالک نیست این خود دو حالت دارد: گاهی اموال تحت تصرف مسبوق به ید و ملک غیر نیست که این را ید موجب مالکیت نامیدیم مانند صیادی که ماهی از دریا صید نموده باشد و غیره ولی گاهی اموال مورد تصرف مسبوق به ملک غیر است که می توان به حکم قاعده ید که اماره مالکیت است ذوالید را بر حسب ظاهر مالک بشناسیم .( ولویون ،۱۳۸۸ ،ص۲۰ )

۵- ید صوری و واقعی : حاج میرزا حبیب الله رشتی در کتاب غصب خود می نویسد : « ید بر دو قسم است : ۱- ید صوری ۲- ید واقعی ».

ید صوری عبارت است از مجرد تصرف حسی پس صرف تصرف حسی شخص بر مالی را تصرف صوری می‌نامند و ید واقعی عبارت است از تصرف حسی به علاوه سلطنت واقعی کامل که البته این تقسیم بندی را در باب مسئولیت مدنی ناشی از غصب مطرح شده که فقیه مذبور سبب و منشأ ضمان ید ، ید واقعی می‌باشد ولی ید اماره مالکیت ، ید صوری ( تصرف حسی ) کفایت می‌کند.

۶- ید احسانی :هرگاه کسی کار نیکی انجام دهد و بدون تعدی و تفریط زیانی به بار آورد مسئول و ضامن نخواهد بود .مثلاً هرگاه کسی می بیند که کشتزار همسایه بر اثر بی آبی و تشنگی رو به پژمردگی و خرابی است و می‌داند که صاحبش به سفر رفته یا به زندان افتاده و دسترسی به کشتزار خود ندارد حال آنکه اگر آن کشتزار را آب دهد و به هنگام آبیاری بوته هایی بدون تقصیر بشکند او ضامن جبران خسارت نخواهد بود . سؤالی که می توان مطرح کرد آن است آیا کافی است که کسی به قصد خیر و خوبی و نیکی کاری انجام دهد و در این صورت آن کار احسان خواهد بود هر چند سودمند نباشد یا زیانبار باشد ؟ یا ملاک احسان ، واقعیت امر است و در واقع باید کاری خوب و سودمند باشد هر چند قصد خیر هم نداشته باشد ؟یا آنکه هم قصد احسان لازم است و هم در واقع کار سودمندی باشد ؟

موسوی بجنوردی در کتاب قواعد الفقهیه خود می نویسد : « ظاهر این است که احسان دائر مدار واقع باشد هر چند قصد احسان نکرده باشد به دلیل اینکه هر جا عنوانی موضوع حکم شرعی باشد منظور معنای واقعی آن است » و میر فتاح مراغه ای در کتاب عناوین خود می‌گوید که هم قصد لازم است و هم واقع امر ، او نوشته است : « ….باید دفع ضرر هم باشد … و آنچه به نظر می‌رسد این است که قصد هم معتبر است …و عرف دلیل این مدعاست » و دکتر محمدی در کتاب قواعد فقه خود می نویسد :« قاعده احسان هر جا که باشد مسقط ضمان است و نظر به اینکه هر گونه تصرفی در مال غیر موجب ضمان است پس در صورت شک و تردید باید به قدر متقین اکتفا کرد و باید گفت که هم قصد و هم رسیدن به واقع از عناصر قاعده احسان است و به اصل استصحاب باید توجه کرد . اما به نظر می‌رسد که همیشه تشخیص دادن قصد نیک و بد انسان‌ها در همه شرایط آسان نیست ممکن است شخصی بخواهد برف خانه همسایه خود را در صورت نبود مالک برف روبی کند اما به سقف خانه خسارات وارد نماید در اینجا هر چند که عمل همسایه را خیرخواهانه تصور کنیم اما باز او سبب خسارات شده است و ممکن بود از برف خسارتی به سقف آن خانه وارد نیاید ولی تکلیف خسارتی که مثلاً با پا نهادن بر سقف ایرانیت که بسیار نازک است سبب شکستگی و آسیب آن خانه شود در اینجا نمی توان گفت چون او قصدش نیک بود پس ضمانی هم ندارد به نظر می‌رسد شاید در فقه به قصد نیک و بد توجه بسیار شود اما در حقوق و در قوانین چنین مسایلی سبب عدم ضمان نیست شاید در جبران خسارت تخفیفی حاصل شود ولی موجب عدم ضمان نیست.

۲-۳- غصب و تصرف عدوانی (ید غاصبانه )

در قانون مدنی و فقه، تصرف شخص در مال غیر به نحو عدوان(ماده ۳۰۸ ق.م) غصب نامیده می شود و ید عدوانی اعم از ید غاصبانه است.ید عدوانی شامل هر دو صورت پیش‌بینی شده در ماده ۳۰۸ ق.م می‌باشد و حال اینکه ید عدوانی به معنی اعم در ماده ۳۰۸ ق.م بیان شده و مفاد این ماده از حدیث«علی الید ما اخذت حتی تودیه» گرفته شده است. مقصود از استیلاء در ماده ۳۰۸ قانون مدنی آن است که شخص حق دیگری را به تصرف خود در آورد و بر آن مسلط شود و هرگاه کسی بر حق خود استیلاء پیدا کند غاصب نیست ‌بنابرین‏ باید استیلاء بر حق دیگری صورت گیرد.(قاسم زاده ، ۱۳۹۰ ،ص ۱۹۲ ) در غصب، غاصب باید عامداً در مال دیگری تصرف کند ولی در ید عدوانی ممکن است عامداً در مال دیگری تصرف به عمل آید از روی جهل و غفلت، (در قانون مدنی) مترادف با تصرف نامشروع و تصرف عدوانی است و تصرف عدوانی است و اعم از تصرف به معنی غاصبانه است(سلطانی و سادات باریکانی، ۱۳۹۰،ص ۱۶).

مطابق ماده ۳۰۸ قانون مدنی : « غصب استیلاء بر حق غیر است به نحو عدوان ، اثبات ید بر مال غیر بدون مجوز هم در حکم غصب است » و با توجه به ماده ۱۵۸ آیین دادرسی مدنی جدید سؤالی که مطرح می شود این است که آیا این دو مفهوم یکسان هستند ؟

اگر یکسان هستند چرا احکام و شرایط آن ها دو قانون متفاوت است؟ و اگرتفاوتی دارند در چه چیز می‌باشد؟( رودیجانی ،۱۳۹۲ ،ص۷۳ )

ابتدا توضیح خواهیم داد که مفهوم غصب چیست.

غصب عبارت است از استیلاء و در اختیار قرار گرفتن هر چیزی که مربوط به دیگری است چه مال باشد و چه حق غصب از جمله گناهانی است که هم عقل و نقل یعنی کتاب ، سنت ،اجماع بر حرمت آن تأکید دارند و در حدیث نبوی آمده است که « اگر کسی یک وجب از زمین دیگری را غصب کند خداوند در قیامت آن را از هفت طبقه زمین طوق گردنش می اندازد » و در حکم نبوی دیگری آمده است که « کسی که به یک وجب از زمین تا در قیامت خدا را با این طوق دیدار کند مگر آنکه توبه نماید و برگردد ». ( امام خمینی ، ۱۳۹۲ ،ص۲۹۳ )

هنگامی که گفته می شود غصب عبارت است از استیلاء به نحو عدوان بر حق غیر یعنی اینکه علاوه بر مال ممکن است چیزهای دیگری که عرفاً به آن ها مال گفته نمی شود مورد غصب قرار نمی گیرند مانند حق تحجیر در اراضی موات ، حق انتفاع از مشرکان عمومی .به همین دلیل قانون مدنی در تعریف غصب آن را محدود به مال ننموده و به کلمه حق تعبیر ‌کرده‌است.( امامی ،۱۳۷۷ ،۳۶۳ ) به همین دلیل است که در تعریف تصرف نیز گفته شده : « تصرف ، تصاحب و یا استفاده در یک مال یا یک حق با واسطه یا بلاواسطه( جعفری لنگرودی ، ۱۳۷۶ ،ص۱۳۸ )

غصب دو حکم دارد : یکی تکلیفی است و دیگری وضعی است .

۲- چنانچه اعتماد یک‌طرفه به سطح اعتماد متقابل ارتقاء یابد، تضمین بقاء اعتماد بیشتر است.
۳- واسطه‌های اعتماد که در نقش‌های مشاور، ضامن و سرمایه‌گذار ظاهر می‌شوند، در گسترش و کاهش اعتماد در جامعه مؤثر هستند و همه اعضای جامعه قابلیت ایفای این نقش‌ها را دارند. موفقیت یا شکست آن‌ ها در مقوله اعتماد، بر دیدگاه آن‌ ها به جامعه و اعتماد اجتماعی تاثیر خواهد گذاشت.

۴- چنانچه اعتماد به نخبگان در سطح جامعه کاهش یابد، این اعتماد در جای دیگری شکل می‌گیرد. مثلا اگر اعتماد افراد به رسانه های داخلی خدشه‌دار شود، آن‌ ها به سوی منابع دیگر خبری متمایل می‌شوند.
۵- اعتماد و بی‌اعتمادی هر دو میل به خودافزایی داشته و حالت ثابتی ندارند (کلمن, ۱۹۹۸: ۱۴۵).

۶- پیوتر زتومکا ^[۷۴]؛ زتومکا، نویسنده و پژوهشگر نام‌آور لهستانی، ضمن ارائه یک ارزیابی جامع از اعتماد، بحث خود را در کتاب “نظریه جامعه‌شناختی اعتماد” بر محورهای زیر استوار می‌کند: چرخش نظریه جامعه‌شناختی از متغیر‌های سخت به متغیر‌های نرم، مفهوم و اندیشه اعتماد، انواع اعتماد، کارکرد‌های اعتماد، بنیادهای اعتماد، فرهنگ اعتماد و در نهایت اعتماد در نظام‌های خودکامه و دموکراسی. همچنین وی اعتماد و تغییر اجتماعی را بر مبنای یک مطالعه موردی از کشور لهستان مورد مطالعه قرار داده است (زتومکا, ۱۹۹۴: ۴۹).

زتومکا با توجه به جهانی‌شدن و فرایند پویای وابستگی متقابل جهانی، دو مقوله اعتماد و همکاری را به عنوان یکی از پیش‌فرض‌های اساسی در رویارویی با تحولات جهانی ذکر ‌کرده‌است و نیز با پرداختن بیشتر به مسئله اعتماد، مخاطره را نیز به دنبال آن ذکر ‌کرده‌است (عباس زاده, ۱۳۸۳: ۲۷۳).

به نظر زتومکا، اعتماد در متن کنش‌های انسان، که مهم‌ترین ویژگی آن‌ ها جهت‌گیری معطوف به آینده است، نمود پیدا می‌کند.

هر چه میزان کنترل ما بر کنش‌های آینده کمتر باشد، نیاز ما به اعتماد بیشتر می‌شود.
اعتماد کردن یعنی شرط بستن بر آینده نامعین و کنش‌های غیرقابل کنترل دیگران که همیشه همراه با مخاطره است.

زتومکا سطوح اعتماد را به صورت لایه‌هایی در نظر می‌گیرد که از عینی‌ترین روابط میان اعضای خانواده شروع شده و تا انتزاعی‌ترین روابط مانند اعتماد به نظم اجتماعی، کارایی نظام و … ادامه دارد (زتومکا, ۱۹۹۴: ۷۹-۷۳).

۷- آنتونی گیدنز ^[۷۵]؛ گیدنز جامعه‌شناس مطرح معاصر انگلیسی است. از نظر گیدنز اعتماد مخصوص روابط پیچیده و رسمی است و لازمه روابط در جوامع نوین ، انتزاعی و مدرن امروزی محسوب می شود . وی معتقد است زمان و مکان نقش مهمی در اعتماد دارند و تغییر مفهوم آن ها در دوره مدرن ، وجود اعتماد در برقراری روابط را ضروری ساخته است (زین آبادی, ۱۳۸۷: ۹)

به طور کلی نظریات وی ‌در مورد اعتماد را می‌توان به چهار بخش تقسیم کرد:

الف) اعتماد و امنیت وجودی: که مربوط به دوران کودکی است و با آنچه اریکسون آن را اعتماد بنیادی می‌‌نامد، مطابقت دارد. گیدنز اعتماد را عامل احساس امنیت وجودی می‌داند که موجود انسانی منفرد را در نقل و انتقال‌ها در بحران‌ها و در حال و هوای آکنده از خطرهای احتمالی قوت قلب می‌بخشد و به پیش می‌برد (علی پور و همکاران, ۱۳۸۸: ۱۱۲)

ب) اعتماد به نظام‌های انتزاعی و تخصصی: گیدنز نظام‌های انتزاعی را نظام‌های انجام کار فنی یا مهارت تخصصی می‌داند که حوزه های وسیعی از محیط مادی و اجتماعی زندگی کنونی ما را تشکیل می‌دهد. مثل نظام پزشکی، نظام معماری و غیره. به نظر وی ما از اعتماد به نهادهای مدرن و نظام‌های انتزاعی در موقعیتی که بسیاری از جنبه‌های مدرنیت جهانی شده باشد، ناگزیریم. یکی از معانی قضیه بالا این است که هیچکس نیست که بتواند از نظام‌های تخصصی در نهادهای مدرن کاملا دوری گزیند (گیدنز^[۷۶], ۱۹۹۵: ۳۴). زندگی در دوره مدرن توسط نظام‌های انتزاعی تخصصی تکه‌تکه می‌شود و یک نفر نمی‌تواند مانند گذشته همه یا بیشتر کارهای خود را مستقلا انجام دهد (گیدنز, ۱۹۹۵: ۱۰۰).

البته به نظر زتومکا اعتماد می‌تواند به مقولات انتزاعی دیگری مانند اعتماد به نظم، دموکراسی، علم و غیره نیز تعلق پیدا کند (زتومکا, ۱۹۹۴: ۸۵)

ج) اعتماد در روابط شخصی: در دوران پیشامدرن، روابط شخصی تابع ضوابط بیرونی همچون تعهدات خویشاوندی بود، در حالی که در دوران مدرن روابط شخصی که بیشتر به صورت رابطه ناب در می‌آید، وابسته به اعتماد متقابل است که آن را باید به وجود آورد و اعتماد طرف مقابل را جلب کرد. ارتباط ناب ارتباطی است که معیارهای بیرونی در آن تحلیل رفته باشد. ارتباط ناب تنها برای پاداشی به وجود می‌آید که از نفس ارتباط حاصل می‌گردد. در ارتباط ناب اعتماد چیز مطمئن و از پیش تعیین‌شده‌ای نیست (گیدنز, ۱۹۹۵: ۱۴۳).

د) زمینه‌های اعتماد در دوران پیشامدرن و مدرن: گیدنز اعتماد را از مؤلفه‌‌های اصلی مدرنیته می‌داند و معتقد است که چهار زمینه محلی اعتماد یعنی خویشاوندی، اجتماع محلی، سنت و کیهان‌شناسی مذهبی بر فرهنگ‌های پیش از مدرن تسلط دارند، حال آنکه در دوران مدرن اعتماد به نظام‌های انتزاعی و نمادها و نظام‌های کارشناسی جای این نوع اعتماد را گرفته است (گیدنز، ۱۹۹۵: ۱۳۰)

به نظرگیدنز، در جوامع نوین، افراد هرچه فاصله زمانی _ مکانی بیشتری از هم داشته باشند، به اعتماد بیشتری نیاز دارند. در جوامع ماقبل نوین که خصلتی محلی و بومی دارند و کنشهای متقابل ‌بیشتر در سطح محلی و رو در رو رخ می‌دهند؛ در روابط اجتماعی اعتماد به طور طبیعی وجود دارد. اما در جوامع بزرگ و گسترده که روابط اجتماعی در فاصله زمانی – مکانی بسیار دوری انجام می‌گیرد و افراد درگیر این روابط، کمتر با یکدیگر آشنایی چهره به چهره دارند، به اعتماد بسیار نیازمندند (طالقانی, فرهنگی, عابدی، جعفری, ۱۳۸۹: ۹۲)

۸- مسعود چلبی؛ به اعتقاد چلبی، اعتماد ریشه در وابستگی عاطفی دارد. هرگاه عواطف زمینه رشد یافته و بتواند در میان افراد انتقال یابد، اعتماد ایجاد و تقویت می‌گردد. در ارتباط با چگونگی انتقال عواطف، او معتقد است تعاملات اظهاری یا روابط گرم در این زمینه نقش کلیدی دارند. تعاملات اظهاری برخلاف تعاملات ابزاری، حامل عواطف، دوستی و صمیمیت و اعتماد می‌باشند و تمایل ‌به این دارند که در حریم گروه‌های اولیه و اجتماعات طبیعی مستقر شوند. روابط ابزاری به هدف تامین منافع شخصی انجام می‌گیرد و تمایل دارند که در ورای گروه‌های اولیه و اجتماعات طبیعی قرار بگیرند. چلبی ترکیب مناسب روابط اظهاری و ابزاری را کلید گسترش اعتماد در جامعه می‌داند. در واقع با گسترش روابط ابزاری و باز شدن گروه‌های اولیه و اجتماعات طبیعی بر روی کل جامعه است که مسیر عبور روابط اظهاری از درون گروه‌ها به بیرون آن‌ ها مهیا می‌شود (چلبی, ۱۳۷۵: ۱۲).

بر این اساس اعتماد اجتماعی در بحث چلبی در دو شکل متفاوت مطرح می‌شود، اعتماد میان‌فردی که مختص جامعه سنتی است (که روابط اظهاری در آن غالب است) و اعتماد تعمیم‌یافته که مختص جوامع مدرن است (که مشخصه آن روابط ابزاری است) (بالاخانی, ۱۳۸۶: ۶۰).

۹- فوکویاما^[۷۷] : به تعبیر فوکویاما اعتماد انتظاری است که در یک اجتماع منظم، صادق و دارای رفتار تعاونی خود را نشان می‌دهد (زارعی, ۱۳۸۷: ۶۹)

فوکویاما ( ۱۹۹۷ ) معتقد است که قبل از و رود به هر سیستم تجاری یا اجتماعی، باید اطلاعات کافی درباره شبکه های اعتماد موجود در آن سیستم و ویژگی های آن به دست آورد ؛ زیرا اعتماد را پایه هر گونه مبادلات اقتصادی است (زارعی, ۱۳۸۷: ۷۵)